چرا اتحادیه ضد‌تحریمی‌ها؟

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه پیش از دیدار با حسین امیرعبداللهیان، همتای ایرانی خود در مسکو گفت: «ما اعلامیه راه ها و ابزارهای مقابله و جبران پیامدهای منفی آسیب قهری یکجانبه را امضا کردیم.» لاوروف گفت که این توافق گام مهمی در «افزایش هماهنگی تلاش های اعضای جامعه جهانی برای غلبه بر تحریم های غیرقانونی» است.

او همچنین آمریکا و متحدانش را متهم کرد که تحریم ها را «جایگزینی برای دیپلماسی» می دانند. این اعلامیه در پایان نشست های خصوصی و عمومی وزیران امور خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر در مسکو به امضای حسین امیرعبداللهیان و سرگئی لاوروف رسید. در این رابطه وزیر امور خارجه ایران امضای اعلامیه مشترک ایران و روسیه برای مقابله با تحریم های یکجانبه را گامی در چارچوب ابتکار تهران برای ایجاد یک اتحادیه از کشورهای تحت تحریم غرب عنوان کرد. امیرعبداللهیان در پایان سفر به مسکو در جمع خبرنگاران افزود: «امروز بیش از 26 کشور در دنیا تحت تحریم های یکجانبه آمریکا یا غرب قرار دارند. ایران از حدود سه سال قبل ابتکاری را در خصوص ایجاد یک اتحادیه از کشورهای تحت تاثیر تحریم های ظالمانه و اقدامات یکجانبه‌گرایانه آمریکا یا کشورهای غربی مطرح کرد.» امیرعبداللهیان امضای اعلامیه مشترک ایران و روسیه برای همکاری در خصوص راه ها و ابزارهای مقابله، کاهش و جبران آثار منفی اقدامات قهرآمیز یکجانبه همچون تحریم ها میان ایران و روسیه را نیز گامی در چارچوب این اتحادیه دانست.

اما امضای این توافق‌نامه برای مقابله با تحریم های اعمال‌شده توسط غرب از سمت روسیه و ایران با چه اهدافی صورت گرفته و چه فرصت هایی را برای دو طرف ایجاد می کند؟ باید توجه داشت که کشورهای مخالف آمریکا و هژمونی دلار در سال های اخیر همواره به دنبال راهی برای خروج از تسلط دلار بوده اند. زیرا هژمونی دلار باعث شده که آمریکا بتواند تحریم های ثانویه را علیه کشورهای دیگر اعمال کند. در خصوص ایران و شرکای تجاری اش تحریم های ثانویه به این صورت عمل می کند که مجازات ها می تواند افراد حقیقی و حقوقی سایر کشورها را نیز که با افراد یا شرکت های ایرانی تحریم شده مبادله داشته اند، شامل شود؛ بنابراین آنها هم باید به منظور جلوگیری از تحریم از سوی آمریکا، از مبادله با افراد و شرکت های ایرانی تحت تحریم، اجتناب کنند و در غیر این صورت، با مجازات های مختلف روبه رو خواهند شد.

البته این رویکرد مبارزه با هژمونی دلار و نظام تحریمی آمریکا و استفاده از ارز دیگری غیر از دلار اخیرا در شهریور ماه و همزمان با عضویت ایران در گروه بریکس کلید زده شد. زیرا بهبود نظام پولی و بانکی جهانی و تمرکز بر ارزهای ملی یکی از مسائل اقتصادی مهم مورد توجه گروه بریکس است؛ چنان که این گروه در سال 2015 بانک بریکس با نام «بانک توسعه نوین» را ایجاد کرد و در راستای توجه به ارزهای ملی کشورهای عضو، تشکیل صندوق «ذخیره ارزی بین المللی» بر اساس ارز کشورهای عضو در جریان است.

از این طریق کشورهای عضو بریکس می توانند تحریم های آمریکا را دور بزنند. به همین دلیل است که سایر اعضای بریکس و چین نیز تمایل دارند به این توافق بپیوندند زیرا تحریم های آمریکا و سلطه دلار، کار را برای تجارت آنها با سایر کشورها با مشکلاتی مواجه می کند. در صورت جدی تر شدن چنین سازوکاری، کشورها می توانند زهر تحریم های ثانویه را بگیرند و این اهرم را کم‌اثرتر کنند.

 الگوی جدید منطقه گرایی

رضا مجیدزاده، پژوهشگر مسائل توسعه در خصوص توافق ضدتحریمی جدید تهران و مسکو به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت:«‌می توان این توافق را به عنوان درک درست ایران و روسیه از الگوی جدید منطقه گرایی و سازمان های بین المللی به حساب آورد؛ در دهه 1990 و اوایل 2000 درک دولت ها از منطقه گرایی، هم پیمانی با کشورهای همسایه برای پیشبرد اهداف تجاری مشترک و تقویت اقتصادهای داخلی بر اساس پیوندهای منطقه ای بود.» وی افزود:«اگرچه فقط در اتحادیه اروپا و به واسطه اقتصادهای قدرتمندی مانند آلمان و فرانسه که بار یک منطقه چندکشوری را به دوش می کشند، این الگو، جا افتاد و نهادینه شد اما به تدریج کشورها به سمت اتحادیه هایی فراتر از موضوع همجواری و اهداف مشترک پیش رفته اند.

فرصت های چنین الگویی در افزایش توان کشورهای انفرادی در تامین خواسته ها و اهداف شان است اما با این محدودیت نیز رویاروست که در صورت برخورداری از جنبه رقابتی با دیگر منطقه گرایی ها یا اتحادیه ها یا رویکردهای سیاست خارجی کشورهای دیگر، قدرت چانه زنی اتحادیه باید هم بیشتر از مجموع ساده قدرت چانه زنی دو کشور باشد و هم با قدرت چانه زنی رقیب، همسنگ شود.» مجیدزاده تاکید کرد:«از این روی، تقویت قدرت چانه زنی و پایداری ائتلاف در چنین الگوهایی از اهمیت بالایی برخوردار است. قدرت چانه زنی با تقویت اقتصادی و پیوندهای تجاری با دیگر کشورهای همسان و جذب آنها یا همکاری آنها با اتحادیه و پایداری ائتلاف با ترسیم نقشه راهی مناسب در کسب ارزش مستمر از این اتحاد، امکان پذیر می شود.»

این پژوهشگر مسائل اقتصاد سیاسی توضیح داد:«‌ایران و روسیه برای تقویت قدرت چانه زنی نیازمند جلب همکاری و توجه اقتصادهای نیرومند به این اتحاد و برای پایداری ائتلاف نیز نیازمند طراحی مدلی از همکاری هستند که افزون بر عایدی بیشتر از هزینه ائتلاف، نسبت به گزینه های تک کشوری آنها برای مسیر مقابله با تحریم ها نیز کم هزینه تر باشد و منفعت بیشتری را برایشان به ارمغان آورد تا از عهده چالش های اصلی در این زمینه بر آیند.»

• 7دستور کار نشست مسکو
• وعده پوتین در مورد تقویت روابط با ایران
• پاشینیان با وزیر کشور روسیه دیدار کرد
• توسعه روابط دریایی ایران و روسیه
• افزایش همکاری های دفاعی ایران و روسیه