چرا میزان فروش نمایشگاه کتاب دلیل رونق کتابخوانی در کشور نیست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، روز گذشته در مصلی امام خمینی آغاز به کار کرد، در این دوره نمایشگاه 2700 ناشر در بخش داخلی و 100 ناشر در بخش خارجی تازه‌های نشر را عرضه کرده‌اند.

هر ساله همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب تهران دغدغه‌ها و مشکلات صنعت نشر نیز مطرح می‌شود‌، مشکلاتی که حالا امروز اغلب اقتصادی است و ریشه در گرانی کاغذ‌، اقتصادی نبودن این صنعت و... دارد، یکی از دغدغه‌های جدی در حوزه نمایشگاه کتاب از سال‌های دور تاکنون تقویت بعد نمایشگاهی به جای فروشگاهی آن بوده است، اما اقتصاد نشر این روزها اجازه حذف فروش را نمی‌دهد و به نظر می‌رسد حالا دیگر این نکته که نمایشگاه کتاب باید بخش فروشگاهی پررنگی‌نیز داشته باشد، روشن شده است. محمد حقی مدیر انتشارات کتابستان معرفت از جمله ناشرانی است که معتقد است تقویت بعد نمایشگاهی به معنای حذف بعد فروشگاهی نیست و مغایرتی هم با آن ندارد.

وی می‌گوید: به هیچ عنوان این دوگانگی نمایشگاه یا فروشگاه بودن نمایشگاه کتاب تهران را قبول ندارم. نمایشگاه کتاب تهران فضایی برای حضور حداکثری دست‌اندرکاران صنعت نشر اعم از نویسندگان، ناشران، مترجمان، ویراستاران، تصویرگران و غیره محسوب می‌شود. اگر نمایشگاهی بودن آن به معنی رخدادهای فرهنگی مدنظر باشد، باید بگویم که مجموعه‌ای از اتفاقات فرهنگی در این نمایشگاه در حال رخ دادن است، چه در ساحت کارهایی که دست‌اندرکاران اجرایی دارند و چه در ساحت برنامه‌هایی شامل جشن امضا، حضور نویسنده و رونمایی کتاب‌های جدید که ناشران برگزار می‌کنند.

گردش مالی نمایشگاه برای ناشران مهم است

در نمایشگاهی بودن این رویداد فرهنگی و بزرگ کشور شکی نیست؛ در کنار آن نیز گردش مالی برای ناشران رقم می‌خورد که مبلغ آن نسبت به گردش مالی که در طول سال و در سطح کشور اتفاق می‌افتد، قدری برای ناشران رضایت بخش‌تر است.

وی ادامه می‌دهد: یکی از اتفاقات خوبی که در نمایشگاه کتاب فیزیکی برای ناشران و مخاطبان رخ می‌دهد این است که به‌طور مستقیم و بی‌واسطه با یکدیگر ملاقات می‌کنند، ارتباط می‌گیرند و کتاب‌های موردنظر به علاقه‌مندان عرضه می‌شود. بنابراین نمایشگاه کتاب هم یک فروشگاه بزرگ است و هم یک نمایشگاه ملی برای به نمایش گذاشتن عناوین مختلف کتاب برای کتاب‌دوستان. وقتی می‌گوییم نمایشگاه کتاب باعث ایجاد ارتباط مستقیم مخاطبان با ناشران می‌شود، یعنی بحث دوگانه بودن آن منتفی است و فقط یک هدف واحد با دو حیثیت نمایشگاه و فروشگاه در آن اتفاق می‌افتد.

حقی یکی از مزایای نمایشگاه مجازی کتاب را حذف هزینه‌های اضافی برای مخاطبان و در دسترس بودن کتاب با قیمت مناسب دانست و افزود: یکی از اتفاقات خوشایند در جهت خدمت‌رسانی بهتر به مخاطب در نمایشگاه کتاب تهران، اجرای همزمان نمایشگاه مجازی و فیزیکی است که به دسترسی آسان‌تر مخاطب به کتاب کمک شایانی می‌کند. وقتی سال به سال زمانه تغییر می‌کند و پیشرفت تکنولوژی در همه صنایع مشاهده می‌شود، مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز متناسب با تغییرات عصر حاضر به سمت عرضه کتاب برای مخاطبان با روش‌های جدید و به‌روز رو می‌آورند. با اجرای همزمان فروشگاهی و نمایشگاهی بودن، مخاطب از راه دور، بی‌دغدغه و آسان کتاب‌های مورد نظر خود را از فضای مجازی تهیه می‌کند و برخی هم با حضور در نمایشگاه کتاب تهران از نزدیک کتا‌ب‌ها را دیده و انتخاب می‌کند.

وی بیان کرد: اهالی حوزه کتاب و کتابخوانی و برخی از کتاب‌دوستان به‌صورت تخصصی مقوله کتاب، مترجم، مولف، نشر و غیره را دنبال می‌کنند و باید این افراد را در زمره مخاطبان اصلی کتاب و کتابخوانی حساب کرد. به‌عنوان مثال مخاطبانی هستند که چندان به‌صورت حرفه‌ای به دنبال کتاب‌های مورد نظر خود نمی‌گردند و فقط صرفا با شنیدن نام یک کتاب آن را در نمایشگاه مجازی جست‌وجو می‌کنند و با چندین عنوان کتاب مختلف با ترجمه متفاوت مواجه می‌شوند که باعث می‌شود کتابی با ترجمه نازل و ارزان قیمت را خریداری کنند.

هیچ نمایشگاهی نمی‌تواند جای نمایشگاه فیزیکی را بگیرد

این جریان در نمایشگاه فیزیکی درست برعکس است، یعنی وقتی کتاب‌های متعدد با دسته‌بندی موضوعی منظم و مرتب در معرض دید مخاطب قرار می‌گیرد، باعث می‌شود تا مخاطب کتاب‌های ترجمه شده بی‌شماری را از نزدیک مشاهده کند و بهترین کتاب و بهترین ترجمه با موضوع مورد نظر خود را پیدا کند. به‌نظر من هیچ نمایشگاهی نمی‌تواند جای نمایشگاه فیزیکی را بگیرد.

این فعال فرهنگی در ادامه گفت: حضور مخاطبان در نمایشگاه کتاب باعث می‌شود ناشر و نویسنده از میزان تاثیرگذاری و اقبال مخاطبان نسبت به اثر خود با خبر شود و در بخش کیفیت نمایشگاه نیز نشان می‌دهد که فلان نشر کشور خوب کار می‌کند و موفق عمل کرده است. در واقع نمایشگاه کتاب با این اتفاقات برای کسانی که به نمایشگاه مراجعه می‌کنند، اما قصد خرید کتاب هم ندارند یک جورهایی چراغ راهنما محسوب می‌شود.

امکان تعامل مخاطب با ناشران در نمایشگاه مجازی فراهم شود

حقی ادامه داد: یکی از مزیت‌های مهم نمایشگاه فیزیکی کتاب، امکان گفت‌وگوی مستقیم مولف با مخاطب است که این امر در فضای مجازی هنوز فراهم نشده است و شاید با پیشرفت تکنولوژی در آیند‌ه نه چندان دور امکان تعامل و گفت‌وگوی مستقیم در فضای مجازی هم فراهم شود، اما در حال حاضر این تعامل سازنده تنها در فضای واقعی و فیزیکی نمایشگاه کتاب امکان‌پذیر است. همچنین مخاطبان با حضور در نمایشگاه در کنار خرید کتاب های مورد نظر خود با کتاب‌های دیگر نیز آشنا شده و در صورت نیاز آن را خریداری می‌کنند. در واقع در جایی که شرایط تعامل مستقیم با مخاطب فراهم باشد ناشران امکان فروش و عرضه بیشتر دارند. اگر مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بتوانند در نمایشگاه مجازی کتاب امکان پرسش و پاسخ و تعامل مخاطب با ناشران را فراهم کنند، این امر به انتخاب درست و صحیح مخاطب از کتاب مورد نظرش بسیار کمک می‌کند.

وی در بخش دیگری از سخنانش درباره میزان تاثیر برگزاری نمایشگاه کتاب در افزایش سرانه مطالعه و کتابخوان کردن جامعه گفت: برخی آمار فروش کتاب را در نمایشگاه کتاب دلیل رونق فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در جامعه نمی‌دانند. در دیداری که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی) در سال‌های گذشته داشتند و آماری چند میلیونی از حضور مردم در نمایشگاه کتاب ارائه کرد، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند باید بررسی شود که چقدر از مردم با خرید کتاب در نمایشگاه کتاب مطالعه هم می‌کنند. این‌که چرا میزان فروش نمایشگاه کتاب دلیل رونق کتابخوانی در کشور نیست یک مسئله و دارای پیچیدگی‌هایی است که باید توسط کارشناسان این حوزه بررسی و نتایج اعلام شود.

رئیس هیأت‌مدیره انتشارات کتابستان با اشاره به اینکه نمایشگاه کتاب از آنجا که یک رویداد ملی است به‌طور قطع تاثیر خود را بر حوزه‌های مختلف فرهنگ در جامعه می‌گذارد، بیان کرد: دید و بازدید مخاطبان با فعالان حوزه نشر برکات بسیاری دارد. سال گذشته یک اتفاق خوبی که طی تعاملات نزدیک با حضور تهیه‌کنندگان سینمایی، انیمیشن و اتاق فکر فیلم و سریال در غرفه انتشارات کتابستان رقم خورد، این بود که فلان کتاب سوژه بسیار خوبی برای فیلمسازی است و در قالب یک داستان واقعی ظرفیت بسیاری خوبی برای تبدیل شدن به یک سریال آموزنده در تلویزیون را دارد. چنین ارتباطی اگر در حوزه فرهنگی کشور بین همه هنرمندان، فرهنگیان و ناشران رقم بخورد و اگر ناشران بتوانند با معرفی یک کتاب خوب به کارگردانان، تهیه‌کنندگان و فیلمسازان خوراک فکری بدهند، آن وقت می‌توان گفت که نمایشگاه کتاب در حوزه فرهنگی کشور تاثیر داشته است.

وی ادامه داد: اما برای رسیدن به چشم‌انداز مورد نظر باید این تعاملات حداکثری و در سایه نمایشگاه کتاب تقویت شود. سینماگران کشور با این نگاه می‌توانند در نمایشگاه کتاب شرکت کنند که بتوانند با اقتباس از یک کتاب خوب، فیلمی با محتوا خلق کنند.

حقی درباره برنامه‌های جنبی و فرهنگی در نمایشگاه کتاب و تاثیرات آن بر رونق کتابخوانی در کشور افزود: برپایی نشست‌های ادبی در سرای اهل قلم، قدم رو به جلویی در حوزه رشد تعاملات فرهنگی است. همچنین سالن یاس نیز از دیگر برنامه‌های ارزشمندی است که هر سال برپا می‌شود. بخش کارنامه نشر نیز از اقدامات بسیار خوب نمایشگاه کتاب تهران است. اگر مسئولان بتوانند در حوزه کتابخوانی، انبوهی از کتاب‌های ناشران را برای عرضه در نمایشگاه کتاب به‌صورت موضوعی و شکیل دسته‌بندی کنند و یک کارشناس نیز در این حوزه در نمایشگاه کتاب حاضر شود که به سوالات مخاطبان در خصوص کتاب‌های قدیمی و تازه انتشار یافته پاسخ دهد، یک اقدام خوبی در خدمت به مخاطبان شکل می‌گیرد.

وی در پایان پیشنهاد داد: اقدامات رفاهی نمایشگاه کتاب باید افزایش یابد و مکان‌هایی برای دسترسی آسان مخاطبان به آبخوری در داخل شبستان اصلی و قسمت‌های دیگر مصلای امام خمینی (ره) درنظر گرفته شود. بخش‌های مختلف صداوسیما از جمله بخش خبری و برنامه‌های فرهنگی و مستند باید در قبل، حین و بعد از نمایشگاه کتاب برنامه‌های متنوعی در قالب کلیپ چند دقیقه‌ای بسازند تا خانواده‌ها و مخاطبان برای حضور در نمایشگاه کتاب ترغیب و تشویق شوند. توجه و اهتمام رسانه ملی به نمایشگاه کتاب باعث می‌شود که مخاطبان بیش از پیش علاقه‌مند به حضور در نمایشگاه کتاب شوند.