ژنو؛ تلاشی دوباره برای احیای برجام

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - در حالی که جهان هم‌چنان در فضای پیش‌بینی‌ناپذیری از تحولات سیاسی و اقتصادی قرار دارد، دیدار اخیر تروئیکای اروپا (آلمان، فرانسه و انگلیس) با ایران در ژنو سوئیس، به‌ویژه قبل از بازگشت ترامپ به کاخ سفید، توجه بسیاری از محافل سیاسی را جلب کرده است. این نشست که با هدف بررسی مذاکرات هسته‌ای ایران برگزار شد، مسأله‌ای پیچیده و حساس در روابط ایران با کشور‌های اروپایی را به نمایش گذاشت.

نگاهی به نشست ژنو: تروئیکای اروپا و جمهوری اسلامی ایران

یک هفته قبل از آغاز دور جدید ریاست جمهوری ترامپ در ایالات متحده، نمایندگان ایران و تروئیکای اروپایی در ژنو سوئیس گرد هم آمدند تا به گفت‌و‌گو در خصوص مسائل هسته‌ای ایران و چشم‌انداز برجام بپردازند. این نشست به‌طور خاص در شرایطی برگزار شد که آینده برجام به‌دلیل تغییرات سیاسی در آمریکا و فشار‌های خارجی، با چالش‌های جدی مواجه است. در این میان، کشور‌های اروپایی تلاش دارند تا با مدیریت این بحران، ضمن حفظ برجام، از بازگشت ایران به مسیر افزایش تنش‌ها و انحراف از تعهدات هسته‌ای جلوگیری کنند.

کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ایران، با اشاره به مذاکرات این نشست در صفحه شخصی خود در ایکس نوشت: «ما با تیم مذاکره‌کننده اتحادیه اروپا در ژنو، گفت‌وگوهای باز و سازنده‌ای داشتیم. ما عمدتا در مورد لغو تحریم‌ها و موضوع هسته‌ای و هم‌چنین سایر موضوعات موردعلاقه دوجانبه تبادل نظر کردیم.»

چرا این نشست برای ایران حائز اهمیت است؟

جمهوری اسلامی ایران همواره به‌عنوان کشوری مستقل و مقاوم در برابر فشار‌های خارجی شناخته می‌شود و مذاکرات با تروئیکای اروپا به‌ویژه در شرایط فعلی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کشور‌های اروپایی که از ابتدا (و البته در ظاهر) در تلاش بودند تا برجام را حفظ کنند، اکنون در برابر سیاست‌های خصمانه آمریکا و تلاش‌های رژیم اسرائیل، به دنبال این هستند که ایران را به پایبندی به توافق هسته‌ای تشویق کنند. در عین حال، ایران نیز به‌خوبی می‌داند که در این مسیر باید منافع ملی خود را در نظر بگیرد و اجازه ندهد که فشار‌های سیاسی، منجر به تضییع حقوق هسته‌ای کشور شود.

خروج ترامپ از برجام؛ شکست سیاست فشار حداکثری

یکی از مسائلی که این دیدار را تحت تأثیر قرار داده است، خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال 2018 تحت ریاست جمهوری ترامپ بود. این اقدام نه‌تنها موجب بی‌اعتمادی ایران به تعهدات آمریکا شد، بلکه باعث شد که واشنگتن با اعمال تحریم‌های جدید، فشار‌های اقتصادی و سیاسی بر ایران وارد کند. در واکنش به این اقدامات، جمهوری اسلامی ایران تصمیم به کاهش گام‌به‌گام تعهدات هسته‌ای خود گرفت.

تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت خارجه در پاسخ به این پرسش روزنامه‌نگار مجله ایتالیایی Affari Internazionali و رادیو رادیکاله مبنی بر اینکه به قدرت رسیدن ترامپ در کاخ سفید، شما را درخصوص آینده مذاکرات و بازگشت آمریکا به مذاکرات خوش‌بین می‌کند یا بدبین؟، اظهار داشت: «ما آمریکا را براساس رفتارش قضاوت می‌کنیم نه براساس شعارها و مواضع اعلامی آن. آقای ترامپ در مورد مذاکرات هسته ای و در مورد ایران اظهارات مختلفی داشته ولی ما باید منتظر باشیم و ببینیم ایشان بعد از شروع به کار در عمل چه خواهد کرد.

به گفته معاون سیاسی وزارت خارجه، ما یک بار تجربه شکست سیاست فشار حداکثری را مشاهده کردیم و واقعیت موجود دنیا نیز نسبت به چند سال قبل متفاوت است. لذا سیاست فشار حداکثری در صورت اعمال مجدد، دوباره شکست خواهد خورد. البته آقای ترامپ در عین حال گفته است که تنها نگرانی او دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است و خود ما هم گفته‌ایم که به دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم. بنابراین باید صبر کنیم و ببینیم در عمل چه خواهد کرد.

نگرانی‌های اروپا از بازگشت ترامپ به قدرت

کشور‌های اروپایی که زمانی به دنبال حفظ برجام بودند، اکنون نگران بازگشت ترامپ به قدرت و احتمال اتخاذ سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر در قبال ایران هستند. در حالی که ایران با اتکا به سیاست‌های خود در زمینه هسته‌ای به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یافته است، اروپایی‌ها نگرانند که با سیاست‌های جدید آمریکا، فشار‌ها دوباره تشدید شود و ایران به‌طور کامل از محدودیت‌های هسته‌ای خارج گردد.

با توجه به اینکه آینده مذاکرات هسته‌ای ایران و اروپا به نوعی به تغییرات سیاسی در واشنگتن وابسته است، به نظر می‌رسد کشور‌های اروپایی تلاش دارند تا ایران را به سمت یک توافق جدید سوق دهند. اما این تلاش‌ها در حالی صورت می‌گیرد که جمهوری اسلامی ایران بر حفظ دستاورد‌های هسته‌ای خود و مقابله با سیاست‌های خصمانه غرب تأکید دارد.

چشم‌انداز مذاکرات و مسیر آینده

دیدار تروئیکای اروپا با جمهوری اسلامی ایران در ژنو، بدون شک یکی از نقاط حساس در مسیر دیپلماسی هسته‌ای ایران به‌شمار می‌رود. ایران با هوشیاری و با تکیه بر اصول «عزت، حکمت و مصلحت»، در این مذاکرات حاضر شده و همواره خواستار رفع تحریم‌ها و دریافت تضمین‌های قابل‌اعتماد از طرف مقابل است. از سوی دیگر، کشور‌های اروپایی نیز تلاش می‌کنند تا ایران را به ادامه اجرای تعهدات هسته‌ای خود ترغیب کنند تا در برابر سیاست‌های خصمانه آمریکا، به یک نقطه مشترک برسند.

در نهایت، باید اذعان داشت که برجام و آینده آن هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر حفظ منافع ملی، به مذاکرات ادامه خواهد داد اما در این مسیر به هیچ‌وجه از اصول خود عدول نخواهد کرد.