کانون جهانی شهر‌های آلوده

تنها شهرهای ایران نیستند که با مشکل گردوغبار مواجهند. پایتخت ها و شهرهای زیادی در جهان به واسطه خشکسالی و تغییر اقلیم، رشد بی رویه صنعتی، شهرنشینی بی برنامه و سوخت های فسیلی درگیر این پدیده اند. هفته نامه «تجارت فردا» در گزارش شماره اخیر خود به قلم «آزاده چیذری» دلایل بروز پدیده گردوغبار و اثر آن بر کشورها و شهرهای مختلف جهان را بررسی کرده است. داده های این گزارش نشان می‌دهد که آسیا کانون جهانی شهرهای آلوده است.

در منطقه خاورمیانه توفان های شن و تبدیل آلودگی های صنعتی به گاز ازون در آفتاب شدید، باعث افزایش ذرات معلق در ریاض، پایتخت عربستان شده است. در ابوظبی پایتخت امارات نیز افزایش جمعیت و فعالیت های صنعتی، کیفیت هوا را به یک ششم استاندارد WHO رسانده است. در پکن، پایتخت چین، صنعت زغال سنگ، خودروها، و شهرنشینی سریع از عوامل اصلی آلودگی شدید هستند. در دهلی نو، پایتخت هند، نیز فعالیت کارخانه های زغال‌سنگی و افزایش تعداد خودروها، مسوول تا 80‌درصد آلودگی هوای این شهر به شمار می آیند.

در ویتنام، تخمین زده شده است که آلودگی هوا باعث از دست رفتن حدود چهار‌درصد از تولید ناخالص داخلی می‌شود. آلودگی باعث اختلال در سفرهای هوایی شده است. اولان باتور، پایتخت مغولستان، یکی از سردترین و آلوده ترین پایتخت های جهان، با مشکل ذرات معلق ناشی از فعالیت های صنعتی و شرایط جوی مواجه است. آکرا، پایتخت غنا، نیز با افزایش جمعیت و ذرات معلق، در میان پایتخت های آفریقایی رکورددار آلودگی هواست. کاتماندو، پایتخت نپال، به دلیل مهاجرت داخلی و افزایش سه برابری وسایل نقلیه، از شهری با هوای پاک در گذشته، به شهری با آلودگی بالا تبدیل شده است.

در اروپا، لندن، پایتخت انگلیس، هرچند پس از قانون هوای پاک 1956 پیشرفت هایی داشته، اما همچنان به دلیل ذرات معلق و دی اکسید نیتروژن یکی از آلوده ترین شهرهای اروپا به شمار می آید و سالانه هزاران نفر به دلیل آلودگی هوا دچار مرگ زودهنگام می شوند. مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک، نیز با چالش های مرتبط با ذرات معلق روبه روست.

کانون های جهانی گرد وغبار و آلودگی از دیگر موضوعاتی است که این گزارش به آن پرداخته و در آن 20 شهر آلوده را در سال 2024 بررسی کرده است. بر اساس این گزارش، هند در صدر جدول آلودگی است و 13 شهر از 20 شهر آلوده جهان در هند قرار دارند، کشوری که رشد اقتصاد پررونق آن، عمدتا از طریق زغالسنگ تامین می‌شود و صدها میلیون نفر در کلان‌شهرهای پرترافیک و شلوغ زندگی می‌کنند.

چهار شهر دیگر در پاکستان قرار دارند و دو شهر دیگر در چین و قزاقستان. تنها شهر خارج از آسیا که در این فهرست قرار گرفته، انجامنا در چاد است. چین یکی از کشورهایی است که در مسیر بهبود قرار دارد و تلاش می‌کند آلودگی هوا در شهرهای خود را کاهش دهد. از آنجا که ایران داده های خود در سال 2024 را ارائه نکرده، مشخص نیست شهرهای کشورمان در کدام رتبه قرار می‌گیرند.

 آلودگی هوا، امید به زندگی را کاهش می‌دهد

آلاینده ها از طریق تنفس وارد ریه و جریان خون می شوند که ارتباط مستقیم با سکته، سرطان، بیماری کلیوی، اضطراب و کاهش امید به زندگی دارند. گزارش های تهیه شده از کلینیک های تخصصی دهلی نشان می‌دهد که آلودگی موجب افزایش چشمگیر موارد آسم، بیماری ریوی، و حتی مرگ های زودهنگام شده است. شاخص کیفیت هوا (AQI) در دهلی به رقم باورنکردنی 1750 رسیده، در حالی که سطح خطرناک بالاتر از 300 است.

 نابرابری در تنفس هوای سالم در شهرهای جهان

کیفیت هوا در کشورهایی که در دسته های کم درآمد و متوسط قرار دارند، بدتر است و در عوض در کشورهای با درآمد بالا بهبود می یابد. بر اساس این گزارش کشورهای با درآمد پایین و متوسط نگرانی‌های اقتصادی ساختاری بزرگ‌تری دارند و بسیاری از آنها هنوز در حال گذار از مواد آلاینده ای هستند که بر کیفیت هوا تاثیر می گذارند. هیچ کشور با درآمد کم و متوسطی شبکه نظارت بر آلودگی ندارد که پوشش زمانی و مکانی یکسانی را مانند آنچه برای بسیاری از کشورهای ثروتمند موجود است، ارائه دهد.

همچنین بسیاری از آنها داده های سرشماری اقتصادی جامعی ندارند که بررسی سیستماتیک و در سطح جمعیت از رابطه میان ثروت و مواجهه با آلودگی را تسهیل کند. به طور کلی، کشورهای با درآمد بالاتر در مقایسه با کشورهای با درآمد کمتر، کیفیت هوای بهتری دارند.

این امر اغلب به عواملی مانند صنعتی شدن، شهرنشینی و پذیرش فناوری های پاک تر نسبت داده می‌شود. بر اساس این گزارش داده های تحقیقات مجله دانشکده پزشکی دانشگاه آنکارا نشان می‌دهد که کشورهای با درآمد بالاتر، در مقایسه با کشورهای با درآمد کمتر، تمایل به داشتن سطوح پایین تری از ذرات معلق (PM2.5)، که یک شاخص کلیدی آلودگی هواست، دارند.

در مقابل کشورهای با درآمد بالاتر اغلب مقررات زیست محیطی سختگیرانه تری دارند، در منابع انرژی پاک تر سرمایه‌گذاری می‌کنند و فناوری های پیشرفته تری دارند که موجب سطوح پایین تر آلودگی هوا می‌شود. همچنین، کشورهای با درآمد کمتر ممکن است بیشتر به صنایع آلاینده متکی باشند، نظارت های زیست محیطی کمتری داشته باشند و ممکن است منابع لازم را برای سرمایه‌گذاری در فناوری های پاک تر نداشته باشند که به سطوح بالاتر آلودگی هوا می انجامد. در کشورهای مختلف چه کسی بالاترین سطح آلودگی هوای محیطی را تجربه می‌کند؟ این گزارش در این زمینه اطلاعات جالبی را ادامه می‌دهد.

در کشورهای ثروتمند، این سوال به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه قطعی این بررسی این است که اقلیت های‌نژادی و قومی و همچنین جمعیت های کم درآمد، بیشترین میزان مواجهه را با آلودگی هوای محیطی دارند. برخلاف انتظارات مبتنی بر کشورهای ثروتمند، این مطالعه همبستگی مثبتی میان ثروت و سطح آلودگی محیط در کشورهای با درآمد متوسط و پایین نشان می‌دهد. به این معنا که به طور متوسط، مناطقی که میانگین ثروت بالاتری دارند، سطح متوسط بالاتری از آلودگی ذرات محیطی را تجربه می‌کنند. این نتیجه غیرمنتظره نشان می‌دهد که شهرها نقش مهمی ایفا می‌کنند، زیرا هم آلودگی و هم ثروت در مناطق شهری بیشتر است.

تفاوت میان مناطق شهری و غیرشهری ممکن است در کشورهای با درآمد متوسط و پایین بارزتر باشد. با تمرکز بر شهرهای منفرد، این تحلیل ناهمگونی بیشتری را آشکار می‌کند، بر این اساس در برخی شهرها، ثروتمندان تمایل دارند در مناطق بسیار آلوده ساکن شوند، برای مثال کاتماندو، در حالی که در برخی دیگر این رابطه برعکس است (داکا). در برخی دیگر، هیچ رابطه معناداری مشاهده نمی کنیم.

به طور کلی، نتایج نشان می‌دهد که ثروتمندان در کشورهای با درآمد متوسط و پایین، نسبتا بیشتر از آنچه روابط برون یابی شده از کشورهای ثروتمند نشان می‌دهد، در معرض آلودگی قرار دارند. علاوه بر این، آلودگی هوا در کشورهای با درآمد متوسط و پایین عمدتا یک مشکل شهری است که بر پویاترین جمعیت های اقتصادی این کشورها تاثیر می گذارد. بر اساس این گزارش، نابرابری در کیفیت هوا می‌تواند نابرابری های اقتصادی جهانی موجود را تشدید کند، زیرا آلودگی به طور نامتناسبی بر افرادی که منابع کمتری دارند و دسترسی محدودی به مراقبت های بهداشتی دارند، تاثیر می گذارد.

 پایتخت های پاک و موفق در مدیریت کیفیت هوا

پایتخت های با هوای پاک بخش دیگری از این گزارش را به خود اختصاص داده اند. در راس آنها توکیو در ژاپن قرار می‌گیرد و رتبه هفتم به تایپه در تایوان می رسد. ویژگی مشترک این پایتخت ها، سرمایه‌گذاری در انرژی های پاک، گسترش حمل ونقل عمومی، تدوین قوانین سختگیرانه و اجرای مناطق کم انتشار است.

این گزارش نتیجه می‌گیرد که آلودگی هوا مساله‌ای محلی، ملی و جهانی است که بر اساس درآمد، ساختار شهری و سیاست های حاکم، تجربه های متفاوتی را برای مردم رقم می زند. در حالی که برخی پایتخت ها با سیاست های هوشمندانه به هوای پاک دست یافته اند، بسیاری دیگر به دلیل کمبود زیرساخت، فقر، فساد یا بی توجهی، در وضعیت بحرانی زیست محیطی قرار دارند.

به گفته فرانک هامز، مدیر یک شرکت سوئیسی که کیفیت هوای جهانی را ردیابی می‌کند ««آلودگی هوا همچنان یک تهدید حیاتی برای سلامت انسان و ثبات محیط‌زیست است، با این حال جمعیت های وسیعی از میزان مواجهه خود با این آلودگی بی اطلاع هستند.»