کاهش 136درصدی زمین‌های کشاورزی حوزه آبخیز زاینده‌رود

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو؛ تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی نمونه‌ای مهم از تاثیرگذاری انسان بر محیط زیست است که باعث پدید آمدن تغییرات ساختاری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی به ویژه در روستا‌ها می‌گردد. در حالی که سایر تحولات توسعه در سطح روستا، کمتر باعث ایجاد چنین تغییرات وسیعی در محیط روستا می‌شوند. در پژوهشی که با عنوان «بررسی روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی و تاثیر آن بر مولفه‌های توسعه پایدار با تاکید بر حوزه آبخیز زاینده رود» انجام شده است اثرات اقتصادی، اجتماعی فرهنگی تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی با تاکید حوزه آبخیز زاینده رود مورد بررسی قرار گرفته است. مساحت این حوزه آبخیز 41347 کیلومتر مربع می‌باشد و حدود 90.9 درصد حوزه آبخیز در استان اصفهان، 2.3 درصد در استان یزد، 3.4 درصد استان فارس و 3.4 درصد در استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. این حوزه از نظر تقسیمات طبیعی شامل هفت زیرحوزه و 20 واحد هیدرولوژیک است. بر اساس نتایج به دست آمده اراضی سکونت گاهی در طول زمان مورد مطالعه (1992 تا 2014) روند صعودی را تجربه کرده و وسعت آن از مقدار 14 هزار هکتار در شروع مقطع زمانی تا 2014 به حدود 39 هزار هکتار افزایش پیدا کرده است. از سوی دیگر اراضی کشاورزی در طور مقطع زمانی مورد مطالعه با روند کاهشی شدید روبرو بوده است به طوری که مقدار آن در طول 22 سال گذشته بالغ بر 44 هزار هکتار کاهش یافته است و از مقدار 135 هزار هکتار به 90 هزار هکتار رسیده است. نتایج حاصل از مقایسه دو مقطع زمانی حاکی از آن است که میزان از دست رفته اراضی کشاورزی در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته که بر اساس آن تفاوت مقدار کاهش اراضی کشاورزی در زمان دوم نسبت به زمان اول 136 درصد افزایش یافته است.

تاثیرات اقتصادی تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی حوزه زاینده رود

نتایج این پژوهش با مصاحبه عمیق از کارشناسان به عمل آمده است نشان می‌دهد تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی تأثیرات متعدد اقتصادی در حوزه آبخیز زاینده رود به دنبال داشته است که از جمله این اثرات می‌توان به کاهش درآمد‌های کشاورزان، افزایش درآمد‌ها در مشاغل خدماتی و صنعتی، افزایش نابرابری درآمدی و کاهش رغبت به مشاغل کشاورزی، ایجاد مشاغلی جدید و با ریسک درآمد کمتر نسبت به کشاورزی، افزایش فقر به ویژه در بین کشاورزان، افزایش درآمد عمومی مثل شهرداری‌ها و دهیاری ها، افزایش بیکاری در عرصه کشاورزی، تغییر سبک و نوع مشاغل در منطقه از تولیدی به خدماتی، تضعیف توریسم طبیعی و روستایی در نتیجه از بین رفتن تدریجی مناظر طبیعی و تاریخی و روستایی اشاره کرد. همچنین یافته این پژوهش نشان می‌دهد تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی در مولفه توسعه پایدار کشاورزی حوزه آبخیز زاینده رود نیز تاثیر داشته است. طبق این پژوهش تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی: کاهش تولیدات کشاورزی زراعی دامی و باغی، کاهش سهم کشاورزی از تولید ناخالص ملی، کاهش امنیت غذایی و قدرت خودکفایی در تولیدات کشاورزی، افزایش سطح اراضی غیرقابل کشت شده، تخریب اراضی زارعی و باغی و کاهش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی، فشار بیش از حد به زمین و کشت پیاپی و انجام کشت متراکم به دلیل کاهش اراضی کشاورزی، افزایش مصرف نهاد‌های شیمایی، کاهش مزیت نسبی انجام فعالیت‌های کشاورزی، افزایش میانگین سنی کشاورزان، کاهش شاغلین فعال در بخش کشاورزی، عدم تمایل به سرمایه گذاری در امور کشاورزی، کاهش تمایل اعضای جوان خانواده جهت اشتغال به کشاورزی را به دنبال داشته است.

تاثیرات اجتماعی و فرهنگی تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی

مولفه دیگری که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است مولفه اجتماعی و فرهنگی توسعه پایدار است که تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی این تاثیرات را در حوزه آبخیز زاینده رود داشته است: تغییر سبک زندگی و توسعه زندگی شهری، کم ارزش شدن مشاغل کشاورزی، کم ارزش شدن باور‌ها و سنت‌های بومی، کاهش رضایت از زندگی در روستاییان به ویژه کشاورزان، سرعت بخشیدن به روند از بین رفتن سبک زندگی و آداب و سنن روستایی و سنتی، کاهش سلامت جسمی و روانی روستاییان با نابودی کشاورزی، توسعه زندگی شهری و افزایش تشریفات و پیچیدگی‌های اجتماعی و افزایش هزینه‌های زندگی، جذب افراد غیربومی و افزایش ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی، افزایش قیمت اراضی کشاورزی و تمایل بیشتر به تغییر کاربری، افزایش مهاجرت به ویژه جوانان و مسن شدن جامعه کشاورز، کاهش انگیزه زندگی در نواحی روستایی و خالی از سکنه شدن روستاها، افزایش تراکم جمعیت به دلیل کیفیت بالاتر زندگی، تغییر ویژگی‌های جمعیتی به ویژه در مناطق روستایی به ترکیب جنسیتی، هرم سنی و تراکم جمعیت.

تاثیرات زیست محیطی تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی

همچنین یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد کاهش کیفیت خاک، کاهش کیفیت هوا، تخریب چشم انداز طبیعی، کاهش تنوع زیستی، افزایش بروز حوادث زیست محیطی مثل سیل و طوفان و سرما زدگی، افزایش بیابانزایی، تولید زباله‌های خطرناک، انتشار گاز‌های گلخانه ای، افزایش آلودگی‌های طبیعی به ویژه در مناطق ساحلی (زباله و فاضلاب‌های شهری) از جمله پیامد‌های زیست محیطی تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی در حوزه آبخیز زاینده رود بوده است.