کریدور عرب مد و تغییر تعادل قدرت

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سامان فریدونی، عضو دفتر دیپلماسی واحد سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع)؛ کریدور عرب - مدیترانه که به‌اختصار عرب - مد خوانده می‌شود، نام یک پروژه تجاری و زیرساختی است که قصد دارد بنادر هند را به بنادر غرب آسیا و مدیترانه وصل کند. این خطوط اتصالی شامل راه‌آهن، خطوط لوله و کابل‌های الکتریکی می‌شود. این پروژه که در سپتامبر 2023 با حمایت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا راه‌اندازی شد، شامل بنادر هند، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، اردن، رژیم صهیونیستی، قبرس و یونان است. هدف اصلی این پروژه افزایش تجارت و همکاری بین منطقه اقیانوس هند، غرب آسیا و اروپا است. گروهی از کارشناسان این طرح را پروژه‌ای جدید برای تغییر تعادل قدرت در منطقه خاورمیانه و اقیانوس هند می‌دانند.

از سویی دیگر باید اشاره کرد که این پروژه تحت حمایت مستقیم آمریکا است؛ آمریکایی که نگران ازدست‌دادن نفوذ خود در خاورمیانه و اقیانوس هند است. چین در سال‌های اخیر با دیپلماسی اقتصادی هوشمندانه خود توانسته به نفوذ زیادی در کشور‌های خاورمیانه دست پیدا کند؛ که نمونه آن را در طرح یک کمربند یک جاده چین مشاهده می‌کنیم. اگر این طرح به ثمر بنشیند می‌تواند نفوذ چین را در جهان دوچندان کند؛ بنابراین طبیعی است که آمریکا از این موضوع ناراحت باشد و دست به اقداماتی جهت کنترل چین بزند. در این یادداشت با رویکردی تحلیلی به دنبال بررسی دیدگاه و منافع طرف‌های مختلف در این طرح هستیم؛ به‌علاوه به چالش‌های موجود در مسیر این طرح نیز به‌طورکلی و مختصر خواهیم پرداخت. برای انجام این تحقیق و پژوهش از منابع مختلف کتابخانه‌ای بهره برده‌ایم. هند، رقیب قدیمی چین و بازیگر اصلی کریدور هند و چین دو همسایه قدرتمند در آسیا هستند. سابقه رابطه میان این دو کشور بسیار طولانی است. باتوجه‌به قدرت فرهنگی، تاریخی و علمی دو طرف در طول تاریخ همواره چین و هند به‌عنوان دو رقیب شناخته می‌شدند. این دو کشور همیشه ادعای برتری بر طرف مقابل را داشته‌اند و در این راستا جنگ‌ها و تنش‌های بسیاری میان دو کشور، صرفاً برای ثابت‌کردن برتری رخ‌داده است.

در سال‌های اخیر چین با رشد اقتصادی خیره‌کننده‌اش، گوی سبقت را از هند ربوده است. چین در حوزه‌های مختلف اقتصادی و فناوری به سطح بالایی از توسعه رسیده است؛ و از جمله کشور‌هایی است که در جهان ایده و طرح‌های جدید را مثل طرح یک کمربند یک جاده ابداع می‌کند. هند از توسعه روز‌افزون چین بسیار هراسان است، در نتیجه تمامی تلاش خود را برای ممانعت از اجرایی‌شدن این طرح به کار می‌گیرد. جدیدترین اقدام هند معرفی کریدور عرب - مد است. این کریدور از سویی جایگزینی برای طرح یک کمربند و جاده چین است و از سوی دیگر این کریدور سودی سرشار نصیب هند می‌کند که در فرایند توسعه این کشور نقش مهمی دارد. از دیدگاه هند، کریدور عرب - مد فرصتی برای تقویت نقش خود در نظم اقتصادی و سیاسی اوراسیا است. هند سعی دارد با استفاده از این مسیر جدید، به بازار‌های خاورمیانه و اروپا دسترسی بهتر و سریع‌تر داشته باشد. همچنین این کشور می‌خواهد با اجرایی‌کردن این کریدور، از اهمیت طرح یک کمربند یک جاده چین بکاهد چرا که این طرح به تقویت قدرت سیاسی و اقتصادی چین در منطقه منجر می‌شود و منافع هند را تضعیف کند.

نقش‌آفرینی فعال و هوشمندانه عربستان و امارات کریدور عرب - مد در خاورمیانه نیز ذی‌نفعانی دارد. کشور‌های امارات و عربستان به دنبال استفاده از این ظرفیت هستند. این دو کشور با ایران در افزایش نفوذ و قدرت در منطقه رقابت دارند. ایران در سال‌های اخیر توانسته است با گفتمان مقاومت و ایجاد رابطه با قدرت‌های بزرگ جهانی، نفوذ زیادی در منطقه به دست آورد. امارات و عربستان سعودی به دنبال تحولات ساختاری در منطقه هستند که یکی از راهکار‌های آن‌ها شرکت در کریدور عرب - مد است. این دو کشور با ورود به این کریدور می‌توانند با هند که یک قدرت بزرگ آسیایی است اتحاد جدیدی ایجاد کنند که به اهمیت و تاثیر گذاری آن‌ها در منطقه می‌افزاید. هدف دیگری که این کشور‌ها در تعقیب آن هستند، اقتصاد پایدار و به‌دور از وابستگی به نفت است. این کشور‌ها می‌خواهند با کاهش وابستگی به نفت و گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری، پویایی اقتصادی خود را افزایش دهند. اقتصاد این دو کشور وابسته به نفت است. این اقتصاد بسیار شکننده و تأثیر پذیر است و با هر تحولی در جهان که قیمت نفت تغییر کند، این اقتصاد‌ها دچار شوک و تغییر خواهند شد. یکی از معیار‌های قدرت در عصر حاضر اقتصاد پایدار است و از این رو این دو کشور به دنبال پویا کردن اقتصاد خود هستند.

چالش‌های فنی و زیرساختی این پروژه نیاز به ساخت و اتصال زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات بین طرف‌های مختلف دارد. برای مثال، راه‌آهن بین عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی هنوز ساخته نشده است و نیاز به توافقات قانونی و مالی دارد. همچنین، خطوط لوله برای انتقال نفت، گاز و هیدروژن پاک باید با استاندارد‌های فنی و ایمنی مناسب طراحی و ایجاد شوند. کابل‌های الکتریکی و فیبر نوری برای انتقال برق و داده‌ها نیز باید باتوجه‌به شرایط زمین‌شناسی و محیطی منطقه تدارک دیده شود.

نکته‌ای که بسیار جالب و نشان‌دهنده دور از دسترس بودن این طرح است، ضعف زیرساختی کشور‌های دخیل در این پروژه است. حمل‌ونقل ریلی بین امارات و عربستان ظرفیت انتقال حجم عظیم کالا را ندارد. بر اساس آمارها، ظرفیت راه‌آهن بین امارات و عربستان فقط 16 میلیون تن در سال است، درحالی‌که حجم تجارت هند و اروپا بیش از 100 میلیون تن در سال است. بنابراین، لازم است طرفین با سرمایه‌گذاری بیشتر و بهبود زیرساخت‌های راه‌آهن، ظرفیت این خط را افزایش دهند. همچنین، لازم است با حذف موانع گمرکی و قانونی، انتقال کالا را سرعت بخشید. چالش‌های امنیتی این پروژه در منطقه‌ای قرار دارد که با تنش‌ها و تهدیدات مختلف مواجه است. برای مثال، تحرکات گروه‌های تروریستی، حملات سایبری، تحریم‌ها و جنگ‌های ناشی از اختلافات سیاسی و منابع طبیعی می‌توانند به پایداری و پذیرش این پروژه آسیب بزنند؛ بنابراین لازم است همه طرف‌ها با همکاری و هماهنگی مناسب، راهکار‌های جامع و مؤثر برای حفظ امنیت منطقه و محافظت از زیرساخت‌های خود ارائه دهند. چالش‌های امنیتی به‌شدت مهم هستند. امنیت می‌تواند اعتماد کشور‌های دیگر را برای تجارت از این کریدور جلب کند. بدون امنیت حتی با وجود بهترین زیرساخت‌ها استقبالی از این طرح نمی‌شود که نمونه بارز آن را در وقایع مربوط به سرزمین‌های اشغالی در عملیات طوفان الاقصی مشاهده می‌کنیم. از این رو می‌توان گفت حداقل برای رژیم صهیونیستی با توجه به ماهیت غاصبانه آن همواره خطر ناامنی وجود دارد.

اهمیت امنیت را می‌توان در یک کمربند یک جاده چین مشاهده کرد؛ آنجا که چین برای تأمین امنیت منطقه خاورمیانه به میانجی‌گری میان ایران و عربستان می‌پردازد؛ بنابراین بدون تأمین امنیت نمی‌توان چشم‌اندازی برای این کریدور در نظر داشت. چالش‌های سیاسی این پروژه باعث تغییر روابط سنتی بین کشور‌های منطقه می‌شود. برخی از کشور‌ها ممکن است با عضویت یا حضور دیگران در این پروژه مخالف باشند. برای مثال، ایران حضور رژیم صهیونیستی در این کریدور را به معنای تلاش غاصبان صهیونیست برای افزایش حضور در منطقه می‌داند و با آن مقابله می‌کند، همچنین ترکیه که با گسترش نفوذ هند در منطقه شورای همکاری خلیج‌فارس مخالف است، ممکن است به کریدور عرب - مد به‌عنوان یک رقابت برای طرح یک کمربند یک جاده چین بنگرد.

برطرف‌کردن اختلافات سیاسی، نیاز به یک میانجی که مورد قبول طرفین باشد دارد. در این مورد، اما بازیگری در چنین سطح مشاهده نمی‌شود که بتواند منافع همه طرف‌ها را فراهم کند. در نتیجه به نظر نمی‌رسد که اختلافات و رقابت‌های سیاسی در این مورد به‌سادگی قابل‌حل باشد. نتیجه‌گیری ایالات متحده با همکاری رقبای منطقه‌ای چین، نظیر هند در صدد ضربه‌زدن به طرح بزرگ چین است. یکی از اهداف کریدور عرب - مد مهار طرح یک کمربند یک جاده چین است. در این طرح هند نقش اصلی را بازی می‌کند. هند به دنبال توسعه تجارت خود با خاورمیانه و اروپاست و این طرح هند، یکی از راه‌هایی است که می‌تواند هند را به هدفش برساند. عربستان و امارات نیز از خاورمیانه در این طرح نقش دارند. این دو کشور با بازیگری هوشمندانه و فعال خود به دنبال گرفتن امتیاز از قدرت‌های جدید در منطقه و پررنگ‌تر کردن نفوذ خود هستند.

این طرح با چالش‌هایی نیز روبه‌روست. مهم‌ترین این چالش‌ها به سه دسته فنی و زیرساختی، امنیتی و سیاسی تقسیم می‌شوند. آمریکا باید نقشی فعالانه‌تر برای عملیاتی کردن این کریدور ایفا کند و به دنبال رفع این چالش‌ها باشد؛ زیرا با وجود این چالش‌ها بعید است که این طرح بتواند از اهمیت یک کمربند یک جاده چین بکاهد و توسعه اقتصادی چین را تا حدودی مهار کند. در نهایت باید گفت که تمامی طرفین حاضر در این طرح با نهایی‌شدن آن، می‌توانند به تقویت نقش، نفوذ و قدرت خود در منطقه‌ای که در آن حضور دارند، امیدوار باشند.

 سامان فریدونی، عضو دفتر دیپلماسی واحد سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع)

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.

منابع 1. Biji, N. (2023). great corridor of India. The week. 2. new corridor. (2023). reuters. 3. panda, C. k. (2022). stands up to BRI. First Post. 4. Tancheum, M. (2021). Arab Mediteranean corridor. ISAS. 5. آمریکا ریل‌گذار کریدور عرب مد. (2023). fararu. 6. ضیایی، ع. (2023). عرب مد در تقابل با جاده ابریشم. basirat. 7. کریدور عرب مد. (2021). tahlil bazar. 8. ورستان، ت. (2023). اهداف کریدور عرب مد. iras. وریج، م. (2022). شرایط و اهداف کریدور عرب مد. IPSC.