«کندوان» جهانی شد

سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در جریان نشست سالانه مجمع عمومی که این هفته در سمرقند ازبکستان برگزار شد، فهرست بهترین دهکده های گردشگری سال 2023 را نیز اعلام کرده است. این فهرست در واقع، تمجید از روستاهایی است که در پرورش مناطق روستایی و حفظ مناظر، تنوع فرهنگی، ارزش های محلی و سنت های آشپزی پیشرو هستند.

در سومین سال دهکده های منتخب جهان، 54 روستا از تمام مناطق از بین تقریبا 260 برنامه ارائه شده به سازمان جهانی گردشگری، انتخاب شدند. همچنین 20 روستای دیگر به برنامه ارتقا پیوستند و همه 74 روستا در حال حاضر بخشی از شبکه بهترین دهکده های گردشگری سازمان جهانی تجارت جهانی به شمار می روند. این شبکه هر سال گسترش می‌یابد و هدف آن تبدیل شدن به بزرگ‌ترین شبکه روستایی جهانی است. با اعلام این 74 عضو جدید، 190 روستا اکنون بخشی از این شبکه منحصر‌به‌فرد هستند. به گفته زوراب پولولیکاشویلی، دبیرکل UNWTO، گردشگری می‌تواند نیروی قدرتمندی برای فراگیری، توانمندسازی جوامع محلی و توزیع منافع در سراسر مناطق باشد.

در این لیست 54 روستای برتر، کشورهای آسیایی بیش از سایر مناطق، دهکده های برتر را از آن خود کردند و ایران، قزاقستان و ازبکستان نیز توانستند سهمی از این فهرست 54گانه را به خود اختصاص دهند و روستای کندوان ایران توانست در کنار برترین روستاهای توریستی جهان از کشورهای اروپایی همچون ایتالیا، اسپانیا و سوئیس گرفته تا کشورهایی در آمریکای جنوبی همچون شیلی، پرو و آرژانتین و مصر در آفریقا و چین، ژاپن و کره جنوبی در آسیا قرار گیرد.

ابتکار بهترین دهکده های گردشگری از سوی UNWTO که در سال 2021 راه اندازی شد، بخشی از برنامه گردشگری UNWTO برای توسعه روستایی محسوب می‌شود. این برنامه به منظور تقویت توسعه و شمول در مناطق روستایی، مبارزه با کاهش جمعیت، پیشبرد نوآوری و ادغام زنجیره ارزش از طریق گردشگری و تشویق شیوه های پایدار ارائه می‌شود. روستاها در 9 حوزه کلیدی شامل منابع فرهنگی و طبیعی، ترویج و صیانت از منابع فرهنگی، پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری زیست محیطی، توسعه گردشگری و یکپارچه سازی زنجیره ارزش، حاکمیت و اولویت بندی گردشگری، زیرساخت و اتصال و بهداشت، ایمنی و امنیت ارزیابی می‌شود.

این ابتکار براساس سه رکن بهترین دهکده های گردشگری، بهترین دهکده های گردشگری قابل ارتقا و شبکه سازی بهترین دهکده های گردشگری تشکیل شده است. با تشکیل شبکه جهانی برای جوامع محلی، فضایی برای تبادل تجربیات و شیوه های مناسب، یادگیری و فرصت ها در میان اعضای سازمان و مشارکت کارشناسان و شرکای بخش دولتی و خصوصی که در ترویج گردشگری به عنوان محرک توسعه روستایی فعالیت می کنند، ایجاد می‌شود.

راه دراز کندوان برای توسعه پایدار گردشگری

در 62 کیلومتری تبریز و پس از گذر از اسکو، روستایی کوهستانی قرار دارد که توانسته عنوان اولین روستای جهانی گردشگری ایران را به دست آورد. کندوان، روستایی با معماری صخره ای است و در سال 1376 به شماره 1857 در آثار ملی ایران ثبت شد. حالا با ثبت جهانی به نظر می‌رسد راه هم برای حفاظت از بافت روستا و هم توسعه گردشگری خارجی آن فراهم شده است.

آنچه کندوان را از سایر روستاهای ایران متمایز می کند شکل خانه های آن است ، روستایی که خانه هایش در دل صخره های کله قندی در دامنه کوهستان سهند قرار گرفته و هر خانه به مثابه پناهگاهی است که ساکنان برای بیش از 1500 سال آنجا را برای زندگی برگزیده اند. البته محققان قدمت این صخره ها را به هفت‌هزار سال پیش برمی گردانند، زمانی که آتشفشان سهند اتفاق افتاد و برای سده ها باد و باران و برف آن را به شکل کنونی در‌آورد. چند‌هزار سال بعد مردم آنجا را فضایی مناسب برای حفظ جان دیدند. نام آن را هم کندجان گذاشتند که محلی برای حفظ جان معنا می داد. جالب اینکه در شناسنامه متولدین کندوان نیز کندجانی به وفور آمده که نشان دهنده همان نام قدیم روستاست.

ثبت جهانی آیا گام آخر برای توسعه گردشگری در کندوان است یا ما همچنان راه درازی برای توریسم خارجی در این روستا داریم؟ پاسخ حمیدرضا کرمی، کارشناس گردشگری گزینه دوم است، اینکه برای حفظ این ثبت جهانی باید مجموعه اقداماتی انجام شود. او به «دنیای اقتصاد» می گوید: کندوان مکانی خاص در کشور ماست که معماری آن کاملا منحصر‌به‌فرد است. کمتر جایی در دنیاست که چنین معماری داشته باشد، البته ما در ترکیه کاپادوکیا را داریم که مشابه کندوان به لحاظ معماری است اما از نظر امکاناتی که برای گردشگران فراهم شده میان ما و آنها زمین تا آسمان فاصله است.

به گفته کرمی در کاپادوکیا در آسمان بالن های رنگارنگی قرار دارد که در تلاقی با بافت روستا حس دوگانه ای از مدرنیته و سنت در کنار هم را شکل می دهد. او می افزاید: در عوض ما در کندوان مدرنیته را به بدترین شکل لحاظ کرده ایم. سیم های برق و... از داخل فضا رد می‌شود و همین موضوع امکان گرفتن یک عکس و تصویر خوب از روستا را بسیار دشوار کرده است. اهمیت عکس از آن‌روست که با به اشتراک گذاشتن آن توسط توریست ها در شبکه های اجتماعی می‌توان به جذب گردشگران بیشتر امیدوار بود. این کارشناس گردشگری معتقد است با ثبت جهانی کندوان دیدگاه ما باید از محلی و ملی به سمت بین‌المللی سوق پیدا کند. او توضیح می دهد: ما باید ببینیم نیاز گردشگران چیست و در راستای برطرف کردن آن حرکت کنیم. درست است که سنت ها در کشور ما ریشه‌دار هستند و سبک زندگی مردم در کندوان مختص به آنهاست یا معماری کندوان به خودی خود جذاب است. اما گردشگر در کنار همه این موارد نیاز به استراحت دارد و نیازهایی که باید برطرف شود.

او تداوم ثبت جهانی کندوان را در گرو رفع نواقصی می داند که در آن وجود دارد، کرمی می‌گوید: با ثبت جهانی باید برنامه ریزی‌هایی برای رفع این نواقص وجود داشته باشد. به عنوان مثال ما با مواردی مثل سیم‌های برق مواجهیم یا بنرهایی که به در و دیوار در روستا چسبانده شده و چهره بومی و سنتی آن را تحت‌تاثیر قرار داده است. در این زمینه ما می‌توانیم از تجربه هایی مانند کاپادوکیا استفاده کنیم که توانسته است گردشگران را از کشورهای مختلف جذب کند.

به گفته کرمی، گردشگری در کندوان تاکنون برای توریسم انبوه داخلی برنامه‌ریزی شده بود نه گردشگری خاص و بین‌المللی. او اضافه می کند: ما باید در شیوه گردشگری این روستا تغییر رویکرد بدهیم و اولین گام آن آموزش مردم محلی است که در آن علاوه بر اهمیت دادن به ارزش ها و سنت‌های روستا، درآمدزایی پایدار و استاندارد نیز داشته باشند. با اهمیت یافتن یک مقصد معمولا قیمت‌ها نجومی و خدمات بی کیفیت عرضه می‌شود. این کارشناس گردشگری به این دو آفت که ممکن است به جان کندوان هم بیفتد اشاره می کند و می‌گوید: این موضوع ضرورت آموزش را توجیه می کند ضمن اینکه گردشگران نیز باید در زمینه احترام به سنت های فرهنگی و سنتی مردم منطقه آموزش دیده باشند، زیرا در گردشگری همواره اولویت با جامعه محلی است.

او مدیریت پسماند و زباله و پاک‌سازی محیط را یکی از موارد ضروری در گردشگری کندوان می داند و می افزاید: اگر خواهان توسعه گردشگری در این منطقه برای بلندمدت هستیم باید با صبر و حوصله کارمان را شروع کنیم. در کنار آن باید نهادهای نظارتی افق چندساله را برای روستا ترسیم کنند و بر ارائه خدمات و... نظارت داشته باشند. این کارشناس گردشگری همچنین با اظهار امیدواری از اینکه تجربه ثبت جهانی کندوان الگویی برای سایر کاندیداهایی باشد که برای ثبت جهانی معرفی شده اند، می‌گوید: در ایران برخلاف بسیاری از مناطق جهان فرهنگ روستانشینی وجود دارد، ما در ایران پتانسیل زیادی داریم که می‌توانیم از آن برای توسعه گردشگری خارجی بهره بگیریم.

• پنج پیوند توریستی ایران و ایتالیا
• کرمان؛ ضلع چهارم گردشگری ایران
• «گردشگری ممنوع» برای سالمندان
• کشف قدیمی‌ترین شهر مروارید در این کشور همسایه ایران
• تاریخ‌سازی دختر قایقران