کودکان زیر 5 سال قربانیان این ویروس
روتاویروس، ویروسی بسیار مسری همراه با اسهال است و اغلب کودکان زیر 5 سال را درگیر می‌کند. با همه اینها، اما در بیمارستان‌های کودکان، هنوز این ویروس را به‌رسمیت نمی‌شناسند؛ چراکه تشخیص آن نیاز به آزمایش‌های ویژه دارد و اغلب این آزمایش‌ها انجام نمی‌شود.
کودکان درگیر یک ویروس ناشناخته شده‌اند؛ اسهال و استفراغ و کم‌آبی شدید، همراه با دل‌درد و دل‌پیچه. آن‌ها که در یک‌ماه گذشته سری به بیمارستان‌های کودکان زده‌اند، با جمعی از کودکان بیمار مواجه شده‌اند که سرم به دست، با بدن‌های نحیف گوشه تخت‌های سفید کوچک، ناله می‌کنند.
به گزارش هم میهن، برخی پزشکان می‌گویند مسمومیت است و تعدادی دیگر تشخیص کرونا داده‌اند. گروهی هم می‌گویند ویروس مخصوص کودکان است. تا همین چند روز پیش که یکی از مسئولان بیمارستان کودکان نام روتاویروس را به زبان آورد، پزشکان و پرستاران بیمارستان‌ها، خانواده‌ها را در سردرگمی قرار داده بودند.
خانواده‌ها از پزشکی به پزشک دیگر، دنبال علت بیماری بودند و حالا با روتاویروس آشنا شده‌اند؛ روتاویروس، ویروسی بسیار مسری همراه با اسهال است و اغلب کودکان زیر 5 سال را درگیر می‌کند. با همه اینها، اما در بیمارستان‌های کودکان، هنوز این ویروس را به‌رسمیت نمی‌شناسند؛ چراکه تشخیص آن نیاز به آزمایش‌های ویژه دارد و اغلب این آزمایش‌ها انجام نمی‌شود.
مراجعه روزانه 10 مبتلای جدید
یک روز پس از هشدار رئیس بیمارستان کودکان علی‌اصغر، اتاق‌های اورژانس بیمارستان کودکان مفید پر از کودک است؛ کودکانی که روی تخت‌های سفید دراز کشیده‌اند و مادران در کنارشان نشسته یا در گوشه‌ای ایستاده‌اند به انتظار؛ انتظار پزشک یا پرستار که برای پیگیری درمان بیاید. جلوتر از ورودی اورژانس، سالن بزرگی است که بخش پرستار در مرکزیت آن قرار گرفته؛ درست مانند بخش بستری اورژانس تمام بیمارستان‌ها.
دورتادور بخش پرستاری، کودکان بستری شده اند و صدای جیغ و گریه‌شان سالن را پر کرده است. پرستار سورمه‌ای‌پوش، درباره روتاویروس شنیده، اما می‌گوید که مشخص نیست ابتلای این کودکان به روتاویروس است یا ویروسی دیگر. هرچه هست اگر کودک دچار کم‌آبی شده، میزان ادرارش کم شود و موقع گریه کردن اشکی از چشمش بیرون نیامد، اوضاع خطرناک است و باید به‌سرعت برای درمان اقدام کند.
او می‌گوید که درگیری این کودکان، اسهال و استفراغ شدید است و بیشتر از همه در میان شیرخواران دیده می‌شود. پرستار دیگر، اما توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید که اغلب این بیماران سرم‌تراپی می‌شوند. البته گاهی این ویروس در میان بزرگسالان هم دیده می‌شود.
او می‌گوید: «در خارج از ایران، برای این نوزادان واکسن تزریق می‌شود، اما در کشور ما از این خبر‌ها نیست. به همین دلیل باید در مرحله اول، بهداشت فردی رعایت شود و بعد در صورت شدت کم‌آبی، کودک به‌سرعت به مرکز درمانی منتقل شود.»
این موضوعی است که رئیس بیمارستان علی‌اصغر درباره آن توضیح داده بود. به‌گفته‌او در بسیاری از کشور‌های دنیا، واکسن علیه این ویروس وجود دارد، اما در ایران هنوز جزو واکسیناسیون روتین نیست. او از خانواده‌ها خواسته تا در صورت توانایی، به‌صورت آزاد این واکسن را تزریق کنند. واکسن روتاریکس، دو دوز است و در دوماهگی و چهارماهگی تزریق می‌شود.
پرستاران بخش اورژانس بیمارستان مفید از دلیل بالا رفتن موارد ابتلا به این بیماری بی‌خبرند: «گاهی کرونا هم چنین علائمی نشان می‌دهد، اما مشخص نیست چرا موارد ابتلا بالا رفته. البته این ویروس همیشه هست، اما گاهی آمارش بالاتر می‌رود.»
اولین‌بار فرهاد چوبدار، رئیس بیمارستان کودکان علی اصغر بود که نسبت به آغاز اپیدمی روتاویروس در میان کودکان و افزایش مراجعه این کودکان به بیمارستان هشدار داد. استناد او به نتایج پیگیری‌های اعضای شورای بیمارستان درباره این موضوع بود، چراکه آن‌ها از چندی پیش متوجه اپیدمی اسهال و استفراغ در میان کودکان شده بودند و پس از انجام آزمایش‌هایی روی کودکان بیمار، متوجه شدند که اپیدمی روتاویروس در حال آغاز است.
افزایش موارد ابتلا به روتاویروس یا بیماری اسهال و استفراغ شدید، فقط در بیمارستان علی‌اصغر مشاهده نشده، در بیمارستان کودکان مفید هم موارد مراجعه افزایش یافته، به‌طوری‌که به‌گفته بهیار بخش اورژانس کودکان مفید، روزانه نزدیک به 10 بیمار جدید مراجعه می‌کنند. آن‌ها نمی‌دانند این بیماری، روتاویروس است یا ویروسی دیگر. هنوز نامی برای این بیماری مشخص نکرده‌اند. احتمال‌شان به بیماری فصلی و گوارشی یا مسمومیت و حتی کروناست.
آنطور که پزشکان و پرستاران می‌گویند مراجعه این کودکان زیاد شده، اغلب آن‌ها دچار اسهال و استفراغ و کم‌آبی شده‌اند. با این همه، اما بهیار بخش اورژانس بیمارستان تاکید می‌کند که این نوع موارد همیشه زیاد بوده، اما از اسفندماه سال گذشته، موارد بالا رفته است. اغلب هم گریبان نوزادان دو ماهه و کودکان یک تا دو ساله را می‌گیرد و میزان ابتلا در کودکان بالای 10 سال پایین است. به گفته این بهیار اسهال در کودکان دیرتر درمان می‌شود و به‌همین‌دلیل اغلب این کودکان دچار کم‌آبی می‌شوند.
بیماران ابتدا در اورژانس پذیرش می‌شوند و بعد به بخش گوارش منتقل می‌شوند. آن‌ها علائم تنفسی ندارند و درگیری‌شان در بخش دستگاه گوارشی است. با اینکه برخی از بیماران با نشانه‌های شدید و بدحالی منتقل می‌شوند، اما به‌گفته این بهیار مورد مرگ در اثر این بیماری در بیمارستان مفید گزارش نشده است.
ویروس ناشناخته
خانواده کودکان مبتلا به این ویروس، اما تجربه‌های مختلفی در ابتلای فرزندان‌شان به این ویروس داشته‌اند، بااین‌حال تمام آن‌ها در سردرگمی و آشفتگی ناشی از بی‌خبری از نوع بیماری، شبیه هم بودند. سمیه مادر دختر خردسالی است که یک‌هفته پس از تعطیلات عید، مبتلا به این ویروس شده بود. او را به بیمارستان مفید منتقل کرده بودند در شرایطی که به‌شدت دچار کم‌آبی شده بود و معده‌درد داشت.
او هرچه می‌خورد استفراغ می‌کرد. پزشکان، اما در روز‌های اول، تشخیص بیماری ندادند و درنهایت کودک تشنج کرد. مادر می‌گوید که ماجرا از یک معده‌درد ساده شروع شد، پزشکان هرچه دارو تجویز می‌کردند بی‌فایده بود. استفراغ قطع نمی‌شد و دختر خردسالش هرچه می‌خورد، بر می‌گرداند. درنهایت او را به بیمارستان منتقل کردند، سرم زدند و بستری شد. دو روز بعد اما، بیماری سر جای خود بود و با یک تشنج اوضاع وخیم‌تر شد.
کودک 8 ساله را دو هفته در بیمارستان بستری کردند و درنهایت هم مشخص نشد مبتلا به چه ویروسی بود. سمیه می‌گوید: «تشنج دخترم باعث شد کلیه‌هاش مختل شود. هرچه پتاسیم در بدن داشت، دفع می‌شد و درست کار نمی‌کرد. در آخر هم مشخص نشد چرا همه این اتفاقات افتاده. یکی از پزشکان به ما گفت که از عفونت زیاد این اتفاق افتاده است. درحالی‌که دخترم تب هم نداشت. البته در ابتدا به هپاتیت A هم مشکوک شده بودند و می‌گفتند ممکن است از غذا یا آب آلوده مبتلا شده باشد، اما آزمایش‌ها منفی بود.»
فرزند سمیه، کلاس سوم ابتدایی است و مادر می‌گوید احتمالا این ویروس را از مدرسه گرفته است، چراکه درست یک هفته بعد از تعطیلات عید، مبتلا شد و بعد از آن هم خبر رسید که تعدادی از دانش‌آموزان درگیر این ویروس شده‌اند. مادر می‌گوید که دخترش مبتلا به تالاسمی ماژور است و در بخش خون این بیمارستان بستری بود. به‌همین‌دلیل از وضعیت اورژانس خبر نداشت، اما آنطور که از پرستاران شنیده بود بسیاری از کودکان با این علائم به بیمارستان منتقل شده‌اند.
او حالا می‌گوید که با گذشت چندین هفته از این اتفاق، هنوز دخترش دچار ضعف بدنی است و نتوانسته به مدرسه برود: «یکی از پرستاران به ما گفت که این بیماری، ویروس جدید کروناست که بهترین حالتش تشنج بوده، یعنی کودکان‌دیگر با علائم شدیدتری مراجعه کرده بودند.»
ابتلای همزمان
مهسا مادر ستاره است؛ دختری که به‌طور ناگهانی با درد معده مواجه شد و او را به بیمارستان منتقل کردند. ویروس قبل از آن در مدرسه شایع شده بود و در کلاس درس ستاره، 7 نفر مبتلا شده بودند: «دخترم در مدرسه بود که با من تماس گرفتند و گفتند که حالت‌تهوع دارد. چند روز قبل از آن شنیده بودند که چندنفر از دانش‌آموزان مبتلا به این ویروس شده‌اند. وقتی به مدرسه رفتم متوجه شدم دخترم دل‌درد دارد، درحالی‌که او اصلا مشکل گوارشی ندارد. وضعیت‌اش هر لحظه شدیدتر می‌شد و درنهایت آنقدر فشارش پایین رفت که او را به اورژانس بیمارستان منتقل کردیم. پزشک گفت این ویروس بچه‌هاست. دارو دادند، اما حالش بهتر نشد. درنهایت برایش سرم تجویز کردند.»
مادر می‌گوید که بیماری سه، چهار روزی طول کشید، اما ظاهرا تعداد زیادی از کودکان مبتلا شده بودند و دخترش احتمالا از مدرسه مبتلا شده؛ چراکه درست بعد از پایان تعطیلات درگیر بیماری شده است. او می‌گوید که در این مدت، مدرسه هیچ هشداری به آن‌ها نداده است هرچند به‌طور مداوم اعلام می‌کنند اگر کودکی علائم دارد، مدرسه نیاید، اما کسی گوش نمی‌دهد. چراکه در این مدت کودکان خیلی از درس و مدرسه عقب مانده‌اند. سال گذشته به‌دلیل آن اتفاقات، غیبت کردند و بعدش به‌دلیل ابتلا به ویروس.
«آوا»، دختر خردسال دیگری است که از فردای چهارشنبه‌سوری سال گذشته درگیر بیماری شد. بیماری با حالت‌تهوع شروع شد و به‌تدریح شدت گرفت. پزشکان در مرحله اول، اعلام کردند که یک التهاب ساده است. استامینوفن تجویز کردند و بیمار را به خانه فرستادند. یک روز بعد، اما کودک دچار تب شدیدی شد، آنقدر که به خود می‌لرزید. مادرش می‌گوید که ضعف بدنی‌اش به‌قدری شدید بود که نمی‌توانست راه برود.
او را به‌زحمت به بیمارستان بردند. بیمارستان، اما اعلام کرد که تخت خالی ندارد، اما برایش سرم‌تراپی کردند. سرم‌تراپی درنهایت پس از 5 روز جواب داد و آوا درمان شد. مادر، اما می‌گوید که به‌محض بهبودی دخترش، خود درگیر بیماری شده است.
آوا به‌دلیل ضعف‌بدنی، تا بعد از تعطیلات نوروز هم به مدرسه نرفت و حالا مادر می‌گوید که خبردار شده تعدادی از دانش‌آموزان هم در این مدت درگیر بیماری شده‌اند. درست مانند دخترش که همراه با استفراغ و اسهال بود: «به ما گفتند این ویروس کروناست، پزشک دیگری اعلام کرد که ویروس بچه‌هاست و گاهی بزرگسالان هم درگیرش می‌شوند. نشانه‌هایش، اما مشترک است.» مادر آوا می‌گوید تا قبل‌ازاین با هرکسی که صحبت کرده، مبتلا شده.
کودکان زیر 5 سال؛ قربانیان ویروس
متخصصان در حال پیگیری ماجرا هستند و حالا توضیحات بیشتری درباره این بیماری می‌دهند. شمس‌الله نوری‌پور، رئیس بیمارستان کودکان مفید است و درباره ویروس شایع‌شده میان کودکان توضیح می‌دهد. او به هم‌میهن می‌گوید که این ویروس اغلب در پاییز و زمستان شایع می‌شود و موارد تک‌گیر آن در بهار مشاهده می‌شود. اما حالا که رئیس بیمارستان کودکان علی‌اصغر نسبت به آن هشدار داده، به دلیل مشاهده بیشتر این بیماری در میان کودکان است.
بر اساس اعلام رئیس بیمارستان کودکان مفید، بیماری اسهال و استفراغ در میان کودکان همیشه شیوع دارد، در برخی فصل‌ها شیوعش بالاتر است که دلیل آن متفاوت است. در پاییز و زمستان عفونت‌های روتاویروسی شایع‌تر است و معمولا شروع آن با استفراغ است.
برخی کودکان به دلیل ابتلا به این بیماری دچار اسهال آبکی فراوان با دفعات بالا می‌شوند که این مسئله منجر به کم‌آبی‌در بدن‌شان می‌شود. اما در فصل بهار و تابستان، عفونت‌های دیگر شایع‌تر می‌شوند که اغلب باکتریایی است و باز هم دستگاه گوارش را درگیر می‌کند. با این همه او تاکید می‌کند که موارد ابتلا به این بیماری در بهار به‌صورت تک‌گیر است، اما گاهی ممکن است در منطقه‌ای موارد تک‌گیر بیشتری دیده شود که دلیل آن باید بررسی شود.
او درباره اینکه این اسهال و استفراغ‌ها، همان روتاویروس است، توضیح می‌دهد که تشخیص این ویروس با کیت‌های خاص آزمایشگاهی است: «برای برخی از بیمارانی که با نشانه‌های اسهال و استفراغ مراجعه می‌کنند، آزمایش خاص تجویز می‌شود و از طریق آن متوجه می‌شوند که روتاویروس است. البته روتاویروس، عفونت میکروبی نیست و با یک آزمایش مدفوع ساده، نوع ویروس آن مشخص می‌شود. البته برای تشخیص روتاویروس باید از کیت‌های خاصی استفاده شود. اگر پزشک درخواست کند، این آزمایش هم صورت می‌گیرد. در بیمارستان مفید هم مرکز تحقیقات عفونی اطفال، این آزمایش را انجام می‌دهد.»
به‌گفته نوری‌پور، در کشور یکسری از مراکز بهداشتی وجود دارند که وقتی احساس می‌کنند اپیدمی اتفاق افتاده است، خود مرکز بیماری‌های واگیر وزارتخانه، نمونه‌برداری انجام می‌دهد و مشخص می‌کند که آیا اپیدمی رخ داده یا خیر. او می‌گوید برای اعلام شیوع روتاویروس اینطور نیست که از همه آزمایش گرفته شود، در دوره اپیدمی وقتی نشانه‌ها یکی باشد، اعلام می‌شود که بیماری همان است و دیگر نیاز نیست از همه آزمایش گرفته شود.
با اینکه پزشکان از شیوع روتاویروس خبر می‌دهند، اما برخی خانواده‌ها معتقدند که این ویروس، کروناست. نوری‌پور، اما تاکید می‌کند که کرونا هم می‌تواند دستگاه گوارش را درگیر کند، اما این دو ویروس از هم جدا هستند: «گاهی حتی همین روتاویروس می‌تواند ازطریق دستگاه تنفس منتقل شود، اما به‌طورکلی راه اصلی انتقال آن دهانی - مدفوعی است. یعنی این ویروس ازطریق روده دفع می‌شود و ممکن است آلودگی روی سطوح باقی بماند.» او می‌گوید که این بیماری معمولا کودکان زیر 5 سال را درگیر می‌کند، هرچند در میان افراد با سن بالا هم گاهی دیده می‌شود.
بااین‌همه رئیس بیمارستان کودکان مفید می‌گوید که این بیمارستان هنوز مشکل حادی در این زمینه ندارد، موارد ابتلا کم‌آبی خفیف مراجعه‌هایی دارد که شاید در بسیاری از مواقع همان روتاویروس باشد: «در صورت ابتلا به این بیماری، باید میزان تغذیه نوزاد از شیر مادر بیشتر شود، از آبمیوه رقیق‌شده و محلول او آر اس خوراکی، همچنین چای کمرنگ استفاده شود. البته نکته مهم این است که این اسهال و استفراغ‌ها، ویروسی است و نیازی به تجویز آنتی‌بیوتیک ندارد.»
با اینکه گفته می‌شود این بیماری کشنده نیست، اما بر اساس اعلام رئیس بیمارستان علی‌اصغر، اگر فرد بیماری زمینه‌ای داشته باشد یا بیمار نتواند خودش را به مراکز درمانی برساند، ممکن است مرگ‌ومیر هم داشته باشد. شدیدترین تهدید این ویروس، افزایش تعداد موارد بستری در بیمارستان‌هاست.
نوری‌پور هم می‌گوید که در موارد کم‌آبی شدید، بیمار دچار خواب‌آلودگی و بی‌حالی می‌شود و حالت‌هایی شبه‌کما پیدا می‌کند. ادرارش کم و پوستش خمیری می‌شود. این علائم شدید بیماری است که در اثر کم‌آبی ناشی از اسهال ایجاد می‌شود. حتی در اثر کم‌آبی شدید، سیستم ادراری کلیوی هم دچار عارضه شده و فرد در اثر شوکی که به بدنش وارد می‌شود، دچار مشکل حیاتی می‌شود. با این‌حال اگر بیمار در مراحل اولیه مراجعه کند، با سرم خوراکی و سرم درمانی، درمان می‌شود. رئیس بیمارستان کودکان مفید، آماری از میزان مراجعه کودکان به‌دلیل ابتلا به این بیماری ندارد و می‌گوید که وزارت بهداشت باید این آمار‌ها را اعلام کند.
براساس اعلام نوری‌پور، باید به مردم این اطمینان داده شود که با رعایت نکات بهداشتی مخصوصا شست‌و‌شوی دست‌ها بعد از دستشویی و قبل از مصرف غذا، می‌توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد. همچنین باید به این موضوع توجه شود که تغذیه شیرخواران، شیرمادر باشد و کودکان هم از مواد غذایی گرم استفاده کنند. قبل از مصرف میوه و سبزی هم آن‌ها را به‌خوبی باید شست. درهرحال اگر کودکی دچار اسهال و استفراغ شد و علائم کم‌آبی متوسط تا شدید پیدا کرد، حتما باید پزشک او را ویزیت و درمان کند.
واکسیناسیون در اولویت نیست
شهناز آرمین، متخصص عفونی کودکان است و می‌گوید که روتاویروس همیشه بوده و علائمش هم اسهال و استفراغ است، اما به‌دلیل هزینه‌های بالایی که این بیماری برای کشور‌ها دارد، واکسن آن تولید شد. برای مثال در آمریکا نزدیک به یک‌بیلیون‌دلار هزینه‌مالی ناشی از شیوع این بیماری بود. به همین دلیل برای جلوگیری از شیوع آن، واکسیناسیون آغاز شد.
این متخصص عفونی کودکان درباره واکسیناسیون علیه این بیماری در ایران توضیح می‌دهد: «واکسیناسیون علیه این بیماری در ایران به‌صورت روتین انجام نمی‌شود و اصلا در اولویت واکسیناسیون نیست، چراکه واکسن‌های دیگری در اولویت قرار دارند، واکسیناسیون روتاویروس در اولویت‌های دوم و سوم هم نیست. به‌همین‌دلیل بر رعایت بهداشت فردی تاکید می‌شود؛ چراکه این ویروس دهانی - مقعدی است و به‌راحتی می‌توان از ابتلا به آن جلوگیری کرد.»
بر اساس اعلام این متخصص، زمان تزریق واکسن روتاویروس بسیار مهم است، یعنی دوز اول هر نوع از این واکسن، باید قبل از 15 هفتگی باشد و دوز آخر آن هم قبل از 8 ماهگی تزریق شود. اگر کودک خارج از این دوره باشد، واکسن زدن بی‌نتیجه است و تاثیری ندارد. خانواده‌ها باید به این موضوع دقت کنند. به گفته او این واکسن اگر در زمان درست آن تزریق شود، می‌تواند از شدت بیماری کم کند.
به گفته آرمین، در حال حاضر میزان ابتلا به اسهال در کودکان بیشتر از فصل‌های دیگر نیست، البته که در فصل بهار عفونت‌فصلی شایع می‌شود و میزان آن را بالا می‌برد، اما آمار‌های دقیق در اختیار وزارت بهداشت است. ازسوی‌دیگر بیمارستان‌ها هم نمی‌توانند اعلام کنند موارد ابتلا به روتاویروس بالا رفته، چراکه نیاز به انجام پی‌سی‌آر دارد.
از میان اخبار