گر‌ه های کور بر تار و پود "فرش هراتی"؛ از گرانی مواد اولیه تا افت صادرات / بازارهای جهانی را باید بازستاند

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از خاورستان، تا به جا، تا سر جلو، بتو به جا، سه تا سر جلو و.... در روزگاری نه چندان دور طنین صدای استادکار که با ضرب برای شاگردانش نقشه خوانی می کرد از خانه های قدیمی شهر شنیده می شد شانه را چنان با قدرت می کوبید که زمین به لرزه می افتاد در بیشتر خانه ها دستگاه قالی بافی بود تا همین چند سال پیش روزی نبود که قالی‌ای در حال بافت نباشد و قالی بافی از طرفی یه کمک درآمد خانواده بود از طرفی اوقاف فراغت بچه‌های خانه را پرمی کرد.

سابقه قالیبافی در خراسان جنوبی به سال های بسیار دور بر می گردد بنا به شواهد تاریخی و اسناد و مدارک موجود بافت فرش پرزدار در منطقه بیش از 600 سال سابقه دارد. حداقل از زمان حکومت شاهرخ میرزا و پسرش با یسنقر میرزا برخراسان بزرگ که هرات پایتخت آن بود، به سفارش درباریان تیموری، نقوش فرش توسط صاحب نامان مکتب هرات تهیه و برای بافت توسط تجار به منطقه آورده می شده و فرش های بافته شده، توسط همان تجار به هرات صادر می شده است.

فرش خراسان جنوبی بیشتر به لحاظ اصالت، زیبایی، ظرافت، هماهنگ بودن با سلیقه بازارهای جهانی و قیمت مناسب بیشترین خواهان را در دنیا دارد هر چند که به دلیل مشکلاتی که به وجود آمده تقاضا کاهش یافته است و همین موضوع سبب شده که صنعت فرش خراسان جنوبی رونق چندانی نداشته باشد.

نقوش هراتی ویژه خراسان جنوبی

فرشهایی که امروز در دنیا به "فرشهای هراتی" مشهورند، دست بافته های این منطقه اند. نقوش هراتی که امروزه همچنان به نام ماهی هراتی یا ریزه ماهی بافته می شوند و 60 درصد تولیدات منطقه را شامل می شود نیز یادگار و تکامل یافته نقوش آن دوران است.

سیسیل ادوارد در کتاب قالی ایران (صفحه 187) می گوید: (احتمال دارد که ساکنان متمکن هرات مرکز ایالت خراسان و غنی ترین و مهمترین شهر این خطه برای خانه های خود احتیاج به قالی داشتند و بازرگانان شهر تعدادی قالی به بخشهای بافندگی قاینات (منطقه قهستان) سفارش داده اند پس از مدتی صاحبان این قالی ها بعضی از آنها را فروخته اند این فرشها سرانجام به کشورهای مغرب راه یافته و آنجا به قالی های هرات شهرت یافته است از آن رو که این فرشها از هرات بدست آنها رسیده است) اسناد به جا مانده از خواجه و تاجر بزرگ قاینات خواجه محمود علی ارباب ابن ملک حسین قاینی نیز موید نظرات سیسیل ادوارد است. از تاریخ نویسان قرن دهم نظیر مقدسی هم نقل شده است که قالی و سجاده نواحی کوهستانی بیرجند شهرت دارد.

دست بافته های نفیس و زیبای این منطقه که جزو با ارزش ترین دست بافته های تاریخ بشرند هم اکنون زینت بخش موزه ها و کلکسیون های مجموع داران بزرگ فرش دنیاست.

با این وضعیت فرش دستباف خراسان‌جنوبی که مرزها را در نوردیده و آوازه جهانی دارد و از قرن ها پیش با سرپنجه مردان و زنان این سرزمین گره خورده این روزها حال خوشی نداشته و کاهش شدید صادرات در کنار مشکلاتی نظیر افزایش قیمت مواد اولیه و...، سبب شده که مردان و زنانی که با هنر دستان خود طرحی بینظیر خلق میکنند و به این شکل با انگشتان خود به نخ بیجان، جان دوبارهای میبخشند تا با گره زدن بردار قالی نقشی از عشق و هنر خلق کنند این روزها از وضعیت نابسامان این حوزه گلایه ها داشته باشند و مردان و زنان بافنده به امید روزی هستند که شاید طرحهایی که با رنج و مشقت بافتهاند به میزان و ارزش واقعی به فروش برسد.

گلایه فرش‌بافان از کسادی بازار فرش 

امینی یکی از بافنده های فرش خراسان جنوبی است که بیش از 20 سال است در این حوزه فعالیت می کند به خبرنگار خاورستان گفت: نخ و مواد اولیه گران شده اما قیمت فرش به نسبت مواد اولیه افزایش کمتری داشته و به دلیل کاهش شدید صادرات تقاضا هم کاهش یافته است و با توجه به وضعیت موجود بافنده‌ها در پایین‌ترین سطح در آمدی قرار دارند.

به گفته وی فرش خراسان جنوبی زمانی زینت بخش کاخ ها و منازل اعیان نشین ایران و خارج از کشور بوده، اما هم‌اکنون به دلیل حمایت نشدن از بافندگان که به نوعی هنرمند هستند و رکن اصلی صنعت فرش بافی محسوب می شوند و عدم پرداخت دستمزد مناسب، رو به فراموشی است.

وی تصریح کرد: در حالی که صنعت فرش بافی در تاریخ، فرهنگ، اشتغال و در درجات بالاتر یعنی فاز صادرات، ارز آوری و افزایش تولید ناخالص ملی نقش مهمی ایفا می کند اما به آن کمتر اهمیت داده می شود.

این بافنده با تاکید بر اینکه طراحی، نقشه خوب و بافت عالی وجه تمایز فرش خراسان جنوبی است، بیان داشت: مهم ترین مسئله ای که در صنعت فرش بافی باید به آن توجه شود علاوه بر سودآوری، حفظ جایگاه بافنده بعنوان رکن اصلی فرش بافی است. این بانو بیرجندی یادآور شد: باید مسئولان با تدبیرهای خودشان زمینه انتقال این هنر اصیل را به آیندگان کنند.

حمایت اندک از بافندگان فرش

عباس دلاکه هم که یکی از بافنده‌های قدیمی شهر بیرجند بوده به خبرنگار خاورستان گفت: حدود 50 سال بوده که از طریق قالی بافی امرار و معاش می‌کنم و همه خانواده‌ام هم بافنده بوده و در شرایط فعلی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنیم.

به گفته وی پول برای خرید نخ نداریم و مجبوریم قرض کرده تا نخ خریدار کنیم و قالی‌هایی هم که بافته‌ایم متقاضی برای خرید ندارد با این وجود چون کار دیگری بلد نیستیم می بافیم شاید مشتری پیدا شود.

وی که از حمایت نشدن توسط مسئولان گلایه دارد، افزود: برای دریافت تسهیلات به صنایع دستی رفتم که معرفی به اداره کار شدم و آن جا هم به بهانه این که من 20 سال پیش یک وام 2 میلیون تومانی گرفته و تسویه کردم وام نمی‌دهند.

وی به سال‌های پیش برگشت، همان زمانی که در هر خانه روستایش یک دار قالی بود اما هم اکنون به دلیل نبود تقاضا تعداد این دارهای قالی به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد.

تاریخچه فرش در خراسان جنوبی

محمدحسن کامیابی‌مسک رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف خراسان‌جنوبی نیز با اشاره به سابقه فرش خراسان جنوبی به خبرنگار خاورستان گفت: قالیبافی در 100 سال گذشته در این منطقه را می توان به سه دوره سال های قبل از1300هجری شمسی که دوران بافت قالی های خوب و ممتاز منطقه بوده و نمونه هایی از آنها باقی مانده است، سال های 1300 تا 1322 که به خاطر وقوع جنگ و عواقب حاصل از آن صادرات آن کاهش شدید یافته و رکود و آشفتگی در تولید و صادرات فرش بوجود آمد و قالی منطقه از حیث کمی و کیفی تنزل شدید یافت و از 1330 به تدریج با ورود تولیدکنندگان زبده ای چون عبدالمجید جمشیدی، حاج غلامحسین کامیابی، حاج حسین امینی، عبدالعلی احمدی و دیگران که از تولید کنندگان فرشهای نفیس منطقه بودند وضع موجود دگرگون و قالی منطقه شهرت گذشته خود را بازیافت تقسیم کرد.

به گفته وی نقوش قدیمی منطقه شامل نقوش هراتی، انواع لچک ترنجها، نقوش شاه عباسی، بوته، نقوش محرمات، گل فرنگ، انواع کف ساده ها، قابی، جنگلی، شکارگاه، انواع واگیره ها و قالیچه های زمینی عشایری شامل چهارمرغی، تفنگی، ابری، طاووسی، کاشان، پلنگی، گوزنی، کشمیری، انواع سجاده ها و... است.

وی افزود: هم اکنون نقوش رایج در منطقه بیشتر نقوش اصیل ریزه ماهی (افشان، کف ساده و لچک ترنج)، خشتی دراندازه و رنگبندی های متنوع و قالیچه های اصیل عشایری (بلوچی) و بمیزان کم نقوش متفرقه و طرح نایین در منطقه طبس، فردوس و بشرویه است.

سال های پررونق فرش

این فعال حوزه فرش دهه 70 را پررونق‌ترین سال ها برای فرش دستباف منطقه و ایران معرفی کرد و گفت: به طوری که در سال های 70، 71، 72، 73 صادرات فرش ایران سالانه بیش از یک میلیارد دلار بود، در حالی که در چند سال گذشته به دلیل اخذ تعهدات ارزی از صادر کننده (پیمان سپاری) و تحریم ها و مشکلات برگشت ارز و البته عدم بازاریابی، صادرات سالانه فرش ایران به کمتر از صد میلیون دلار رسیده است.

به گفته کامیابی هم اکنون تعداد بافندگان فرش در خراسان جنوبی بالغ بر 50 هزار نفر است که به صورت تمام وقت، پاره وقت یا فصلی به بافت فرش دستباف اشتغال دارند و تمام یا بخشی از معیشت خود را از این راه تامین می کنند.

وی تاکید کرد: به علت خشکسالی ها و نبود کار یا شغل با درآمد بالاتر در منطقه، به رغم درآمد اندک قالیبافی و با وجود رکود بازار تعداد بافندگان کم نشده است.

افت شدید صادرات

وی مشکلات بافندگان و فرش دستباف در منطقه خراسان جنوبی را با کل کشور مشترک دانست و افزود: گرانی مواد اولیه مرغوب، رکود بازار و افت شدید صادرات فرش و درآمد کم بافندگان و تولیدکنندگان، اخذ تعهد ارزی از صادرکنندگان فرش، تحریم ها وتوقف بیمه بافندگان از جمله مشکلات همه قالیبافان و دست اندرکاران فرش دستباف است.

وی تصریح کرد: در خراسان جنوبی در مجموع از 50 هزار بافنده 5800 نفربیمه شده اند که تعدادی بازنشسته و تعداد زیادی نیز به دلایل مختلف، تامین اجتمایی بیمه آنان را قطع کرده و در حال حاضر کمتر از 3500 نفر بیمه اند، (کمتر از 7 درصد) و چند سال است که تامین اجتمایی از بیمه بافندگان سرباز می زند.

تاکید بر رفع مشکلات بافندگان فرش

رئیس اتحادیه بافندگان و تولید کنندگان فرش دستباف تاکید کرد: فرش خراسان جنوبی بیشتر به لحاظ اصالت، زیبایی، ظرافت، هماهنگ بودن با سلیقه بازارهای جهانی و قیمت مناسب بیشترین خواهان را در دنیا دارد که اگر مشکلات صادرات فرش حل شود همچنان بازار و مشتریان خود را در بازارهای جهانی خواهد داشت.

کامیابی به اهمیت فرش دستباف در ایجاد اشتغال ارزان و کمک به معیشت بیش از یک میلیون نفرو اهمیت آن را در پایداری روستاها و جلوگیری از مهاجرت ها و عوارض سیاسی - اجتمایی - اقتصادی این مهاجرت ها، می طلبد دولت عنایت بیشتری به فرش دستباف داشته باشد

وی اظهار امیدواری کرد: دولت جناب آقای رئیسی و مجلس محترم، با حذف تعهد ارزی صادرات فرش و البته رفع تحریم های ظالمانه و کمک به تولید و دستور به تامین اجتمایی در جهت بیمه بافندگان، به داد بیش از یک میلیون بافنده فرش در ایران، که جزء ضعیف ترین و البته شریف ترین اقشار این جامعه اند، برسند.

انتهای پیام /