گزارش تاریخ | آیا قیام مسجد گوهرشاد در ارتباط با کشف حجاب بود؟
تجمع روحانیون و مردم مذهبی مشهد در مسجد گوهرشاد اگرچه پیش از تصویب قانون کشف حجاب در سال 1314 انجام گرفت، اما در امتداد اعتراض به کشف حجاب در مدرسه شاهپور شیراز بود.
گروه تاریخ انقلابخبرگزاری تسنیم- هرچند دی ماه سال 1314 قانون کشف حجاب در ایران به تصویب رسید، اما در تیر ماه همان سال، علما و مردم مومن و مذهبی مشهد در اعتراض به کشف حجاب در مسجد گوهرشاد تجمع کردند. این تجمع با واکنش شدید و نظامی حکومت رضاخان مواجه شد و تعدادی بسیاری از معترضان کشته و به معنای واقعی به خاک و خون کشیده شدند.
برخی در سال‌های گذشته عدم تطابق زمانی را بهانه قرار داده و عنوان کرده‌اند که واقعه گوهرشاد در واکنش به قانون متحدالشکل شدن البسه مردان رخ داد و ارتباطی با کشف حجاب نداشت که اکنون 21 تیر ماه (سالروز واقعه مسجد گوهرشاد) به عنوان روز «عفاف و حجاب» شناخته می‌شود.
اما واقعیت این است که تجمعی اعتراضی مردم در مسجد گوهرشاد به دلیل کشف حجاب بود و اعتراضات روحانیون و مذهبیون از زمان روی کار آمدن رضاخان و به خصوص پس از بازگشت او از سفر به ترکیه، آغاز شد و در ادامه شدت گرفت. ضمن اینکه خاطرات بازماندگان آن واقعه نیز موید این مطلب است که تجمع در مسجد گوهرشاد در اعتراض به کشف حجاب بود.
آیا رضاشاه سنگ بنای آموزش عالی را در ایران گذاشت؟ سالروز تجزیه بحرین؛ روزی که محمدرضاشاه استان چهاردهم ایران را "شوهر" داد! «جانور زمین‌خوار»؛ رضاشاه چگونه املاک مردم را به نام خود سند می‌زد؟ چرا «شیرعلی مردان» رهبر قیام بختیاری‌ها به‌دست رضاشاه اعدام شد؟** اعتراض به کشف حجاب از چه زمانی آغاز شد؟
نخستین واکنش روحانیت علیه طرح حجاب‌زدایی از قم شروع شد. سه شنبه 29 اسفندماه 1306 شمسی که برابر با روز 27 ماه مبارک رمضان بود، حدود 50 هزار زائر که اکثریت آن بانوان بودند، در حال قرائت دعای ندبه در آستانه تحویل سال بودند. اعضای خانواده رضاخان از جمله، تاج‌الملوک آیرملو مادر ولیعهد وقت، به قم آمده و در غرفه بالای ایوان آیینه نشسته بودند و حجاب از سر بر می‌دارند.
آیت‌الله حاج شیخ محمدتقی بافقی یزدی دعای ندبه را قطع کرده و لب به اعتراض می‌گشاید که «توی ایوان بروید و از آن جا با صدای بلند از طرف من بگویید: رفع حجاب حرام است، خاصه در حرم دختر پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم)» این اعتراض آن هم از سوی چهرهای که سابقه اعتراض کتبی پیشین در این خصوص داشت، موجب خشم شدید رضاشاه گشت و با چکمه وارد حرم شده و آیت‌الله بافقی را شخصا مورد ضرب و شتم قرار داده و زندانی کرد.
نخستین شایعات پیرامون قانون کشف حجاب نیز پس از آن پخش شد که ملکه افغانستان ثریا طرزی بدون حجاب به همراه شاه افغانستان در سال 1308 در زمان رضاشاه به ایران آمد.
این رویه ادامه داشت، چنانکه محمدرضا شاه پس از اشاره به این حادثه در کتاب «ماموریت برای وطنم» عنوان کرد: «پدرم بدوا به‌رفع حجاب زنان اقدام کرد و در اثر تشویق و تحریض وی در سال 1309 نخستین بار بعضی از بانوان طبقه اول در خانه‌های خود و مجالس مهمانی به لباس زنان اروپایی در آمدند و عده کمی هم جرأت کرده، بدون حجاب در خیابان‌ها ظاهر می‌شدند. در سال 1313 آموزگاران و دختران دانش‌آموز از داشتن حجاب ممنوع شدند و افسران ارتش با زنانی‌که حجاب داشتند راه نمی‌رفتند.»
رضاشاه پس از سفر به ترکیه در خرداد ماه 1313 و تحت تاثیر اقدامات آتاتورک، ممنوعیت حجاب در مدرسه‌های دخترانه پخش شد و قانونی در این راستا تصویب شد. رضاشاه پس از سفر، به مستشارالدوله صادق، سفیر کبیر ایران در ترکیه گفت: «هنوز عقب هستیم و فورا باید با تمام قوا به پیشرفت سریع مردم خصوصا زنان اقدام کنیم.» صدرالاشرف نیز در خاطرات خود از تأثیر سفر ترکیه بر رضاشاه یاد کرده و نوشته است: «رضاشاه پس از مسافرت به ترکیه در اغلب اوقات ضمن اشاره به پیشرفت سریع ترکیه، از رفع حجاب زن‌ها و آزادی آنان صحبت و تشویق می‌کرد.»
در سال‌های 1313 و 1314، اقدامات تبلیغاتی به منظور آماده ساختن افکار عمومی برای کشف حجاب انجام گرفت. جشن‌ها و مجالس سخنرانی متعددی در این زمینه در تهران و دیگر شهر‌ها برپا شد.
کانون بانوان در اردیبهشت 1314 تحت نظارت وزارت معارف و به ریاست شمس پهلوی تأسیس شد. در این کانون، اشخاصی نظیر صدیقه دولت‌آبادی، فاطمه سیاح، بدرالملوک بامداد، هاجر تربیت، فخرالزمان غفاری بایندر و پری حسام شهیدی فعالیت داشتند.
این کانون موظف بود مجالس مختلف سخنرانی برگزار کرده و از اشخاص معروف دعوت کند تا برای حضار راجع به مقام زن و مرد سخنرانی کنند. در تعقیب این سیاست به وزارت معارف دستور داده شد که در مدارس کشور مجالس جشن و سرور و خطابه با روی باز و بدون حجاب برگزار شود و نیز تصمیم گرفته شد مدارس ابتدایی تا سال چهارم به صورت مختلط توسط زنان اداره شود. در نشریات نیز مقالاتی در انتقاد از حجاب به چاپ رسید.
** مردم چرا در مسجد گوهرشاد تجمع کردند؟
در آغاز سال 1314 یکی از گام‌های اصلی رضاشاه برای کشف حجاب از شیراز آغاز شد. در جشنی با حضور علی‌اصغر حکمت، وزیر معارف در مدرسه شاهپور شیراز برگزار شد. "عدهای از دختران جوان بر روی سن ظاهر گشته، به ناگاه برقع از روی بر گرفتند و با چهرهای باز و گیسوانی نمایان، پایکوبی را آغاز کردند."
متدینین شیراز چنین ننگی را برنتابیدند، فردای آن روز در مسجد وکیل شیراز اجتماعی با محوریت روحانی مبارز آیت‌الله سید حسامالدین فال‌اسیری برگزار شد و خواستار مواظبت مردم در برابر توطئه‌ها شد. این دعوت مردم به حضور در صحنه منجر به دستگیری و حبس سریع وی شد.
روحانیون حوزه علمیه مشهد در برابر این حادثه، تجمعی اعتراضی در منزل آیت‌الله شیخ یونس اردبیلی در برابر اقدام‌های انجام شده بر علیه حجاب برگزار کردند. حاصل این تجمع، درخواست از آیت‌الله حاج آقا حسین قمی، از مراجع وقت که سابقه زعامت حوزه علمیه خراسان را داشتند بود تا جهت گفتگوی مستقیم با رضا شاه به تهران عزیمت کنند.
وی پس از عزیمت به تهران در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی بازداشت و ممنوع الملاقات شد. واکنش تند رضاشاه در برابر خیرخواهی روحانیت، موجب تجمعی از روحانیان معترض در مسجد گوهرشاد شد. از تهران به شهربانی مشهد دستور رسید که وعاظ معروف زودتر دستگیر شوند. علما تصمیم گرفتند به شاه تلگراف فرستاده و او را از این کار باز دارند.
هشت نفر از علما، صبح روز جمعه 20 تیر 1314 این تلگراف را امضا کردند. این تجمع با حدود یکصد نفر کشته و زخمی توسط قزاق‌ها، وارد مرحله جدیدی شد. مردم به مقاومت ادامه دادند و نظامیان عقب‌نشینی کردند. مردم از اطراف به مسجد گوهرشاد آمده و برای متحصنین غذا آوردند، زنان با علم کردن چادری در وسط مسجد، به نهضت پیوستند. نواب احتشام رضوی برای زنان سخنرانی کرد. شعارها در این تجمع به صراحت بر علیه حجاب‌زدایی و تغییر لباس بود و شعارهایی نیز بر ضد سلطنت داده شد.
در این مرحله رضاشاه شخصا دستور قتل عام مسجدنشینان را صادر کرد. 21 تیرماه با استقرار نظامیان در نقاط حساس و در مرکز تجمع مردم، مسلسل‌ها بر نقاط مشرف بر تجمع مردم نصب شد. نیمه شب مسلسل‌ها با هدف تصرف مسجد به کار افتاد. عده کشته‌شدگان بین 2 تا 5 هزار نفر و دستگیرشدگان 1500 نفر برآورد شده است. نقل موجود حکایت از حمل جنازه‌ها و زخمی‌ها با 56 کامیون و دفن آن‌ها دارد.
انتهای پیام /