آب شرب 3 میلیون نفر از دریا تامین می‌شود

به گزارش مشرق، آب شرب پایدار بهداشتی از مهم‌ترین نیازهای هر خانواده و جامعه است و قطعی چندساعته آن می‌تواند مشکلات زیادی برای مردم به وجود آورد.

بر اساس به‌روزترین آمار از شاخص آب رسانی در ایران که در شهریورماه سال 1402 محاسبه شده است، 97.76 درصد از جمعیت ایران به آب شرب پایدار دسترسی دارند و این شاخص در ایران از بسیاری کشورهای دنیا نظیر ایالات متحده آمریکا، روسیه، دانمارک، ایتالیا، پرتغال و سوئیس بیشتر است.

این آمار آب رسانی در شرایطی به ثبت می‌رسد که کشور ما در یک منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و همواره محدودیت منابع آبی بخش مهمی از مسائل شهرها و روستاهای کشور بوده است.

با توجه به شرایط کنونی یکی از راهبردهای منتخب در حوزه خدمات آبرسانی، رویکرد حل مسئله آب به صورت روستا به روستا و شهر به شهر است. در همین راستا به منظور بررسی آخرین شرایط تامین آب شرب کشور به سراغ هاشم امینی، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور رفتیم، تا پیرامون این مسئله با وی به گفت‌وگو بنشینیم.

مشروح این گفت‌وگو به شرح ذیل است:

*جزئیات شاهکار مهندسی که سایه خشکسالی را از تبریز رفع کرد

شما در تبریز یک سد را برای تامین منابع آب از دست دادید، سوال اول این است که آیا این سد به صورت ناگهانی آب خود را از دست داد و برنامه شما برای ساماندهی آب شرب این کلانشهر در سناریو نبود آب سد نهند چه بود؟

امینی: وزارت نیرو، برنامه‌ریزی دقیقی برای تامین آب شرب از سدهای کشور دارد، البته وزارت نیرو همین برنامه را برای سایر سدهای کشور نیز داشته، اما حساسیت روی سدهایی که منبع تامین آب شرب شهرها و روستاهای کشور است بیشتر است، ما در کل کشور این رصد و پایش را پیرامون منابع و مصارف سدها انجام می‌دهیم و در جلسات هفتگی که با حضور وزیر نیرو انجام می‌شود، بررسی می‌کنیم با توجه به میزان بارش‌ها وضعیت منابع به چه نحو ساماندهی شود و به چه شیوه‌ای مدیریت منابع آب صورت گیرد تا تامین آب پایدار جمعیت تحت پوشش سد انجام شود.

ما برای مصارف اولویت قائل می‌شویم و در وزارت نیرو اولویت ما تامین آب شرب است. در مورد سد نهند که 14 درصد از آب در شهر تبریز در مناطق شمالی این شهر را تامین می‌کند؛ باید گفت، تامین آب پایدار این شهر مطابق کلیه شهرها و روستاها برای وزارت نیرو اهمیت قابل توجهی دارد، ما در شرایط بارشی که داشتیم، بروزترین شرایط سد نهند را رصد می‌کردیم و شرایط منابع و مصارف این شهر تحت کنترل بود. مطابق این رصد، انتهای اردیبهشت، همکاران ما در مجموعه منابع آب تاکید کردند، با توجه به عدم بارش، شرایط سد نهند دشوار شده و برنامه‌ریزی برای جایگزینی منابع آب سد نهند از سایر منابع دیگر در دستور کار قرار گیرد.

چه چالش‌های در این مسیر برای جایگزینی یک سد در تامین منابع آب شرب یک کلانشهر وجود داشت؟

امینی: تبریز با توجه به توپوگرافی و عوارض خاصی که زمین دارد، از منابع مختلفی نظیر زرینه‌رود و منابع آب زیرزمینی تامین منبع می‌شود، لذا برای رساندن آب از نقطه کم ارتفاع به نقاط مرتفع کار دشوار است و مجموعه ایستگاه پمپاژها این عمل را رقم می‌زند.

در عین حال اینکه در شهر تبریز به صورت سنتی طراحی شبکه از بالا به پایین است. ما از اردیبهشت برنامه جدی برای تامین آب 14 درصد شهر ناشی از خشک شدن سد نهند در دستور کار قرار دهیم. در این برنامه 2 چالش اساسی پیش روی ما بود. اولین چالش تامین نیاز جایگزین معادل 1000 لیتر در هر ثانیه آب از سایر منابع بود و چالش بعدی طی کردن مسیر عکس تامین آب از پایین به بالا و معکوس طراحی شبکه این شهر.

*3 چالش اساسی در تامین آب شرب تبریز

اختلاف ارتفاع نقاط کم تراکم و مرتفع تبریز چقدر است؟

امینی: به جهت تراکم داده شده در شهرک‌های اطراف تبریز که از سد نهند آب شرب می‌گرفتند، اعداد بالایی در اختلاف ارتفاع نقاط کم ارتفاع و مرتفع شهر به لحاظ توپوگرافی داشتیم و این اختلاف ارتفاع تا 300 متر هم می‌رفت. در عین حالیکه به لحاظ مهندسی طراحی این شبکه از قطر بالا به قطر پایین بود و ما با یک چالشی مواجه بودیم که باید علاوه بر پمپاژ آب از ارتفاع پایین به بالا، از قطر کم به قطر زیاد پمپاژ کنیم.

یعنی اگر بخواهیم، شرحی از این مسئله بدهیم، شما به 3 چالش اساسی مواجه بودید، نخست اینکه 1000 لیتر آب در ثانیه کم داشتید، دوم اینکه باید اختلاف ارتفاع 300 متری را پوشش می‌داید و سوم اینکه باید از قطر کم شبکه به قطر بالا پمپاژ می‌کردید، این مسائل را چگونه حل کردید؟

امینی: دقیقا همین مسئله است و یک کار بسیار دشواری در حوزه مهندسی و هیدرولیک در پیش داشتیم که آب را با این چالش‌ها تامین کنیم و ما در تبریز رینگ (کمربندی) دور شهر نداشتیم که دشواری کار ما را بیشتر می‌کرد. همچنین، بخشی از شبکه شهر تبریز به صورت سنتی بود که این مسئله هم به سختی کار اضافه می‌کرد.

تدبیر و عملیات مهندسی شما برای گذر از این شرایط با چالش‌هایی که ذکر شد، چه بود؟

امینی: در مرحله اول با پهنه‌بندی انجام شده مقرر شد، بخشی از از 14 درصد کسری آب را با تغییر پهنه‌بندی به 9 درصد کاهش دادیم. در مرحله بعدی اقدام ما جایگزین 950 لیتر در ثانیه منابع آب بود که از 2 منبع صورت پذیرفت. همکاران ما از اردیبهشت، کار شبانه‌روزی رقم زدند تا تامین و توزیع آب با مسئله مواجه نشود. در شیفت (انتقال) از سد نهند به سایر منابع یک شوکی به شبکه وارد شد که مردم اثر آن را حس کردند اما شرایط به سرعت پایدار شد و مانوری هم انجام شد که در صورت بروز شرایط مشابه چه اقداماتی باید در دستور کار قرار گیرد.

*نیاز آب شرب 3 میلیون نفر در ایران از دریا تامین می‌شود

منابع آب نامتعارف برای استفاده از حوزه شرب در دستور کار است، در این دولت برنامه آب‌شیرین‌کن جدی تر از گذشته است، در این رابطه لطفا برنامه‌ها و چالش‌ها را بیان کنید؟

امینی: استفاده از آب نامتعارف و شیرین‌سازی آب دریا در دنیا مرسوم است و در کشور ما در یک دهه اخیر اتفاقاتی در حوزه شیرین‌سازی آب دریا به ویژه در جنوب کشور رخ داده است، ما در حال حاضر 80 قرار داد با بخش‌های مختلف برای شیرین‌سازی آب دریا داریم که 2.3 میلیون نفر از جمعیت کشور را تحت پوشش قرار داده است و از مسیر این 80 قرارداد حدود 502 هزار متر مکعب آب در شبانه‌روز آب شیرین‌سازی و در اختیار مردم قرار داده می‌شود. 20 قرارداد نیز در حال ساخت آب شیرین‌کن داریم که حدود 777 هزار نفر جمعیت را شامل شده و 143 هزار متر مکعب در شبانه روز به ظرفیت ما اضافه می‌کند. برنامه ما این است که در پایان دولت، با تامین 645 هزار متر مکعب آب شیرین شده از دریا به صورت سالانه 3 میلیون نفر را در مناطق نوار ساحلی جنوبی تحت پوشش منابع آب شرب نامتعارف قراردهیم.

بیشترین آب شیرین‌کن در استان هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر داریم و سیاست آقای محرابیان در وزارت نیرو این بود که جهشی را در حوزه شیرین‌سازی آب در نوار ساحلی داشته باشیم. مسئله آب رسانی به فلات مرکزی به طور جدی در دستور کار است. آب‌رسانی به سیستان وبلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی را در دستور کار داریم.

در استان بوشهر با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی توانستیم ظرف 2 سال گذشته، ظرفیت شیرین‌سازی آب 2 برابر شده است. برخی از شهرهای بوشهر مثل جم که مشکل تاریخی آب شرب داشتند، در حال حاضر از آب شیرین شده دریا استفاده می‌کنند. امیدواریم یک تحول جدی در این حوزه رخ دهد.

چالش‌های و روش‌های شیرین‌سازی آب چه بوده است؟

امینی: روش مورد استفاده ما برای شیرین‌سازی آب دریا عمدتا روش غشایی و اسمز معکوس است. در کنار استفاده از فناوری غشایی در برخی نقاط که نیروگاه سیکل ترکیبی داریم از ظرفیت بخار این نیروگاه استفاده شده و آب به عنون محصول جانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ارتباط با هزینه تامین آب شرب به روش شیرین‌سازی آب دریا هر متر مکعب آب با هزینه متوسط 20 هزار تومان تا 21 هزار تومان است، در حالیکه متوسط قیمت فروش آب شهری در سال 1401 تنها 2100 تومان بوده است.

یعنی شرکت‌های آب و فاضلاب روی هر متر مکعب آبی که به روش شیرین‌سازی تامین می‌کند، 17900 تومان ضرر می‌دهد؟

امینی: بله ما هزینه جاری و پرداخت نقدی به سرمایه‌گذاران این حوزه داریم اما با قیمت بسیار کمتر در اختیار مشترکان قرار می‌گیرد و این چالش‌های زیادی برای صنعت آب ایجاد کرده و به همین واسطه است که به مردم توصیه مصرف بهینه آب را داریم.

*صفر تا صد مدیریت منابع آب شرب در ایران

مردم تصویری از شرایط تامین منابع آب ندارند و دشواری تامین پایدار آب را حس نکرده‌اند، ممکن است، سیر ایجاد شده برای تامین را تشریح کنید؟

امینی: در حوزه تامین منابع آب در 2 سال گذشته، در مجموعه وزارت نیرو با حساسیت‌هایی که شخص وزیر دارند، یک سامانه‌ای ایجاد شده که تمام شهرهای کشور را رصد و پایش می‌کنیم و این پایش با بررسی منابع سطحی و زیرزمینی و ناترازی منابع و مصارف به صورت پیکسلی در سطح کشور انجام می‌شود.

به جهت پوشش ناترازی و ارتقای تاب‌آوری شبکه آب شرب کشور، پروژه‌هایی به صورت مستمر تعریف می‌شود که در قالب افزایش ظرفیت مخازن، حفر و تجهیز و بازسازی منابع، ارتقای کیفی منابع، احداث و بازسازی خطوط انتقال، توزیع و ایستگاه‌های پمپاژ، تمام اقداماتی است که در قالب عنوان طرح‌های اضطراری تعریف و بر اساس ظرفیت استان تامین می‌شود.

ما یک سند چهارساله داریم، اما به پایش این سند صورت سالانه از ابتدای سال آب رصد شروع شده و در اردیبهشت که عمده بارش سال آبی را دریافت کردیم به اوج خود می‌رسد. بر این اساس، برنامه‌ریزی برای پایداری تامین آب شرب بهداشتی در کل سال و به ویژه در شرایط پیک انجام می‌شود. برای مثال ما سال گذشته در تهران ناترازی منابع و مصارف داشتیم و در قالب اجرای طرح‌های اضطراری سایه کم آبی از سر تهران رفع شد.

از برش دوساله طرح‌های اضطراری ما در دو سال گذشته 833 طرح عمرانی استخراج شد که 578 طرح در موافقت‌نامه تنش برای استفاده از ظرفیت منابع ملی در دستور کار قرار گرفت. با تاکید وزیر نیرو، بررسی‌ها دقیق‌تر از قبل شد و شهرهای دارای تنش در اولویت اول قرار گرفتند، از این 578 طرح، 84 طرح در 30 استان جدا کرده و به صورت هفتگی در جلسات کلان به صورت ریز به ریز رصد کردیم تا پروژه‌ها انجام و بدون مسئله از شرایط ناترازی منابع آب عبور کنیم.

برای مثال در سد رودبال فارس که 5 شهر و بیش از 50 روستا را آب می‌داد، در رصدها مشخص شد که سد را از دست می‌دهیم و با همین طرح‌های اضطراری پایداری آب شرب حفظ شد. این شرایط در سد نهرین خراسان جنوبی، سد دوستی در مشهد و در چاه‌نیمه استان سیستان و بلوچستان نیز تکرار و مسئله در قالب این مدل حل شد.

ما در 3 سال گذشته با خشکسالی مواجه بودیم، نتیجه اجرای این طرح‌ها چه بوده است؟

امینی: خشکسالی اثر خود را در طول زمان گذاشته و مربوط به دوره ما نیست، اما مسئله این است که ما با اجرای این طرح‌های اضطراری توانستیم، اثر خشکسالی را برای مشترکان خانگی به صفر تقلیل دهیم و مردم آب شرب پایدار را در منازل خود داشته باشند.

*برنامه دولت برای تولید یک میلیارد متر مکعب پساب

اخیر مصوبه و دستورالعملی تحت عنوان سند بازچرخانی آب داشتیم، آخرین وضعیت اجرای این دستور العمل را تشریح می‌کنید؟

امینی: بخشی از وظایف شرکت‌های آب و فاضلاب، جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب است. به صورت سنتی ما در کشور تعریفی از استفاده پساب خروجی تصفیه‌خانه فاضلاب نداشتیم اما خوشبختانه در بند ع تبصره 8 قانون بودجه و در برنامه هفتم برای پساب برنامه داریم و این کالا جهت مصارف صنعتی و کشاورزی غیرمثمر در نظر گرفته شده است. ما در کشور حدود 1.6 میلیارد متر مکعب پساب داریم که ناشی از فاضلاب جمع‌آوری شده 54 درصد کشور است. ما برای استفاده این پساب 52 قرارداد بیع متقابل با صنایع داشتیم.

مطابق برنامه تدوین شده در دولت سیزدهم، به صورت سالانه 307 میلیون متر مکعب سرمایه‌گذاری بخش صنعت را برای توسعه تصفیه‌خانه فاصلاب و استفاده از پساب داریم، 191 میلیون متر مکعب در حال مذاکره هستیم و 348 متر مکعب در حال قرار داد است. برنامه دولت این است که یک میلیارد متر مکعب به استفاده از پساب کشور اضافه کند.

جزئیات قرارداد بیع متقابل در جوزه بازچرخانی آب را تشریح می‌کنید؟

امینی: در قالب این قرارداد صنایع به جای استفاده از آب سطحی و زیرزمینی از پساب استفاده می‌کند، به صورتی که صنعت ما تصفیه خانه فاضلاب را اجرا می‌کند، و پس از بهره‌برداری از محل پساب به صورت بلندمدت 20 سال سرمایه خود را مستهلک می‌کند، صنایعی نظیر نیروگاه، فولاد و اخیر صنایع نفتی از این شیوه منابع آب خود استفاده می‌کنند.

ممنون از فرصتی که در اختیار ما گذاشتید.

امینی: سپاسگزارم.