آب، نیازمند مدل حکمروایی مطلوب و همراهی همگانی است

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجو، یکصد و هفتمین نشست علمی - تخصصی با مدیریت علمی دکتر فتح الله آقاسی زاده؛ پژوهشگر حوزه برنامه ریزی و توسعه، دانش آموخته دکتری کشاورزی و با سخنرانی: دکتر محمدرضا قاسمی؛ رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اصفهان، دکتر مرتضی بهزادفر؛ رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان شمالی، دکتر قاسم ایزانلو؛ کارشناس حوزه اقتصاد و مجری طرح "ایران و بحران بی آبی" و با مشارکت فعال جامعه علمی، پژوهشی، دانشگاهی، اندیشگاهی، صاحب نظران، مدیران و کارشناسان دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی به صورت مجازی برگزار شد. در ابتدای نشست، دکتر فتحالله آقاسیزاده پژوهشگر حوزه برنامه ریزی و توسعه به عنوان مدیر علمی نشست ضمن بیان مفهوم بحران گفت: مفهوم آشفتگی معنای اصلی این واژه را تا حد زیادی منتقل می‌کند. بحران دارای هشت مشخصه اصلی است که از این میان می‌توان به نقطه چرخش اشاره کرد و در این شرایط تصمیم گیری نوینی در اندیشه ضرورت پیدا میکند. علاوه بر این، بحران عوامل را با یکدیگر درگیر می‌کند و تنش را بین عوامل بالا می‌برد. این محقق ادامه داد: بحران آب یک سابقه 20 الی 30 ساله در مطالعات کشور دارد. از دهه نود مقوله بحران آب به یک پارادایم در کشور ما تبدیل شده است؛ لذا می‌توانیم بگوییم مسئله بحران آب تبدیل به یک مسئله مهم در کشور شده است. وی مسئله آب در ایران را با مسئله آب در کشور‌هایی مثل قطر و عربستان هم ردیف دانست و گفت: لذا معتقدم با مقوله جدیدی مواجه نیستیم. بسیاری از پژوهشگران به این مقوله، در سال‌های گذشته فکر کرده اند. از این جهت می‌بایست به این سوال جواب بدهیم، با وجود این حجم مطالعات و تذکرات متعدد پژوهشی چرا نتوانستیم این مسئله را حل کنیم؟ در ادامه این نشست دکتر قاسم ایزانلو؛ کارشناس حوزه اقتصاد و مجری پژوهش "ایران و بحران بی آبی" به عنوان سخنران ابتدایی این نشست، ضمن اشاره به مطالعات خود در خصوص بحران بی آبی در کشور گفت: نیک می‌دانیم انجام هرگونه اقدامی نیازمند دسترسی به آب است. آب ملاک بسیاری از تصمیم گیری‌های جهانی است و به عنوان مبنایی است که در صورت وجود و عدم وجودش، سیاستگذار و عوامل دیگر را به تغییر سیاست و رفتار وا می‌دارد. وی بر اساس داده‌های جهانی، سطح تنش آبی در ایران را بالا دانست و گفت: نیاز صنعت به آب همواره در حال افزایش است. سیاستگذاری برای استفاده آب در بخش کشاورزی نیز بسیار مهم است. کشور‌های منطقه منا، کشور‌هایی با بالاترین سطح تنش آبی در جهان محسوب میشوند. بر اساس مطالعات، در سال 2040 این تنش آبی در کشور‌های حوزه منا تشدید خواهد شد. بر اساس همین داده‌ها ایران رتبه چهارم تنش آبی در جهان را دارد و این تنش آبی مربوط به منابع آبی کشور است. این محقق ادامه داد: منابع آب شیرین در کشور‌های حوزه منا و آسیای مرکزی بسیار محدود است. این در حالی است که سرانه برداشت این کشور‌ها از منابع آبی بسیار بالا است. وی ضمن اشاره به اینکه کشور شش حوضه آبی مهم دارد گفت: میزان وابستگی کشاورزی ما به منابع آب‌های زیرزمینی هم از میانگین جهانی بسیار بالاتر است. 91 درصد از منابع آبی کشور، در حوزه کشاورزی مصرف شده است. بر اساس بررسی‌ها درخصوص شش تالاب داخلی ایران نیز رابطه منطقی میان کاهش روان آب‌ها و تضعیف این تالاب‌ها وجود دارد. وی خاطر نشان کرد: در حوزه سهم آب برداشت شده برای صنعت، رتبه 48 در عرصه جهانی را داریم. لازم می‌دانم متذکر شوم ما به سمت شاخص‌های تنش آبی مزمن حرکت می‌کنیم. دکتر ایزانلو ضمن انتقاد از عدم انتشار سالنامه آبی کشور خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه از سال 93- 94 این سالنامه آبی منتشر نمی‌شود چگونه باید انتظار داشت سیاستگذار از آخرین وضعیت آبی کشور مطلع شود؛ لذا این مساله باعث شده ما داده‌های دقیقی از منابع آبی کشور نداشته باشیم. این محقق حوزه اقتصادی افزود: از مجموع منابع آب تجدیدپذیر، از سال 1373 تاکنون 21 درصد منابع آبی کشور کاهش پیدا کرده و در سال 1385 در همه بخش‌ها با افزایش مصارف آب در کشور مواجه شدیم. این در حالی است که بر اساس داده‌های موجود متوسط بارش سالانه در ایران 230 میلی متر است. وی ضمن اشاره به آخرین مطالعه در خصوص منابع آبی کشور بر اساس داده‌های ماهواره‌ای گفت: علت کاهش بسیار بالای منابع آبی کشور به بخش کشاورزی مربوط می‌شود و این در حالی است که بسیاری از زمین‌های کشاورزی به اراضی بایر تبدیل شده است. وی ضمن اشاره به منابع آب محدود برای منطقه‌ای مانند بجنورد، استفاده بخش پتروشیمی از آب‌های زیرزمینی را مورد انتقاد قرار داد و گفت: این مجموعه می‌تواند تنها با صرف 4 درصد از سود خود در تصفیه فاضلاب خروجی، مجدداً از آب استفاده کند، اما متاسفانه این کار را نمی‌کند. وی ضمن اشاره به دوازده راهکار خود در زمینه بهبود روند آبی کشور گفت: ما با فقدان کنش جمعی برای مدیریت آب به عنوان یک کالای عمومی گران قیمت مواجه هستیم. فقدان دیپلماسی منطقه‌ای در مسئله آب، عدم توجه به آمایش سرزمین و عدم دسترسی به داده‌های مورد اعتنا و فقدان راهبرد مشخص تنها بخشی از تنگنا‌های سیاستی در حورزه آب به شمار می‌رود. در ادامه این نشست، دکتر محمدرضا قاسمی؛ رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اصفهان ضمن اشاره به بحران‌های حوضه آبی زاینده رود خاطر نشان کرد: این رودخانه 360 الی 400 کیلومتر طول دارد و در طول این رودخانه ایستگاه‌های مختلفی تعریف شده است، اما متاسفانه اکنون از منطقه بابا شیخ علی به بعد، این رودخانه دچار خشکی شده است. وی خاطرنشان کرد: با بررسی کامل مسائل حوضه زاینده رود به صورت اجمالی به بحث حکمرانی آب باز می‌گردیم. در واقع با بررسی‌های موجود، آب‌هایی را در این حوزه تخصیص دادیم که منابع آن را نداشته ایم. در واقع تقاضایی تعریف شده است که منابع آن وجود ندارد. 845 میلیون متر مکعب آب، آورده طبیعی زاینده رود است و در مجموع 1.3 میلیارد متر مکعب مجموع مصارفی است که وزارت نیرو برای زاینده رود پیش بینی کرده است. در واقع ما برای آب زاینده رود چک‌های بدون پشتیبان صادر کرده ایم. وی خاطر نشان کرد: به نظر ما بحران اصلی محیط زیست، تالاب گاو خونی است که هیچ سخنگویی ندارد. فرونشست در شهر اصفهان در حال اتفاق افتادن است و این موضوع تخریب آثار باستانی را با خود به همراه دارد. در منطقه خان اصفهان ما با پدیده فرونشست مواجه شدیم. صد مدرسه هم اکنون در اصفهان به دلیل خطر فرونشست تعطیل شده است. شبکه فاضلاب اصفهان به همین دلیل آسیب دیده است. این مقام مسئول استانی خاطر نشان کرد: حکمروایی ضعیف وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در حوزه آب، مهمترین چالش در مدیریت بحران آب است. در پی بحران آب، مسئله مهاجرت و افزایش جمعیت در اصفهان، تحت تاثیر قرار گرفتهاند که پیرو آن بارگذاری بیش از حد کشاورزی نیز اتفاق افتاده است. صنعت نیز بارگذاری خاص خود را کرده است. وی ضمن اشاره به موضوع آب بدون درآمد، در خصوص اقدامات انجام شده در مدیریت وضعیت آب زاینده رود خاطر نشان کرد: در صنعت توانستیم با سرمایه گذاری تا حد زیادی منابع تجدید پذیر را استفاده کنیم. کشت گلخانه‌ای و محدود کردن کشت برنج را نیز انجام داده ایم. با این وجود متاسفانه باز هم برای کاشان و نطنز بر روی زاینده رود بارگذاری مجدد انجام شده است؛ لذا باید به سمت کنترل و کاهش تقاضا حرکت کنیم. وی ضمن اشاره به برنامه‌های پیش رو در کوتاه مدت خاطر نشان کرد: حذف مصارف غیر مجاز با وجود دشواری‌ها باید انجام شود. ما باید کاهش مصرف در حوضه زاینده رود را داشته باشیم و با افزایش ورودی آب بتوانیم حوضه زاینده رود را زنده نگه داریم. باید با وجود تخصیص‌های آبی خوب صورت گرفته، حتما حق آبه‌های موجود را بخریم تا از میزان تقاضا بکاهیم و ادعا در این حوزه کاهش پیدا کند و در ادامه به خلق فعالیت‌های جدید در حوضه زاینده رود بیاندیشیم. در ادامه این نشست، دکتر مرتضی بهزادفر؛ رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان شمالی به عنوان سخنران سوم این نشست ضمن بیان سازوکار راه حل بومی حل مسئله آب اشاره کرد: با بررسی مدل‌ها و بهره برداری حوزه آب کشاورزان در کشور می‌توانیم به راه حل‌هایی دست پیدا کنیم که از روش‌های سنتی حفظ آب در کشور بوده است. وی در همین خصوص خاطر نشان کرد: برخی از این مدل‌های حفظ و نگهداری و استفاده از منابع آبی است که توسط کشاورزان در طول هزاران سال در پهنه کشور مورد استفاده قرار گرفته است؛ لذا این دانش بومی می‌تواند یکی از راه حل‌های مورد استفاده در زمینه مدیریت منابع آب محدود باشد و امید دارم برنامه هفتم توسعه بتواند به صورت جدی به این دانش بومی ورود کند. وی در همین خصوص ادامه داد: موضوع استحصال آب به واسطه منابع آبی رایگان می‌تواند مورد توجه این مدل‌های بومی باشد. این در حالی است که سیستم‌های استحصال آب می‌تواند به منابع روستایی ما به شدت کمک کند. به عنوان مثال استفاده از منابع آبی پشت بامی در بخش‌هایی از گلستان توانسته است تا 35 درصد منابع آبی یک خانوار را در بخش غیر شرب جبران کند. وی ضمن اشاره به اهمیت توجه به خدمات اکوسیستم به بحث منابع آبی خاطر نشان کرد: سازه‌ای مثل هوتک در سیستان و بلوچستان با ساختاری ساده و با جمع آوری سیل آب‌ها می‌تواند آب شرب حیوانات و کشاورزی را تامین کند. یا سازه‌ای مثل خوشاب و یا آب انبار‌ها و یا سازه‌های پرچ از جمله سازه‌های است که با تکیه بر دانش بومی و رعایت مسائل اکوسیستمی می‌تواند موضوع رفع نیاز‌های کشور را تا حدی در زمینه آبی رفع نماید. وی ضمن اشاره به سامانه‌هایی مثل گوراب در خوزستان و بندسازی در طبس گفت: این سامانه‌ها به صورت سنتی توانسته اند مسائل آبی را در کشور مرتفع کند. این در حالی است که ما هیچ گونه جمع بندی سوابق علمی را در این خصوص مورد توجه قرار نداده ایم و موفقیت‌های بومی و میراث تمدنی خود را نتوانسته ایم برای جهانیان و استفاده خودمان مورد توجه علمی و دانشگاهی قرار دهیم.