آیا هوش مصنوعی می‌تواند درهای جدیدی را به روی دیپلماسی باز کند؟ | روبات‌ها و دیپلمات‌ها
می‌توانید تصور کنید در آینده‌ای نه‌چندان دور، چند دیپلمات در معیت روبات‌ها دور میز مذاکره نشسته‌اند و بر سر یک توافق بین‌المللی مشغول چانه‌زنی هستند؟ نمی‌توانید؟ پس اجازه بدهید این سناریوی به‌ظاهر نامحتمل را با روایت دیگری به واقعیت نزدیک کنیم.
از تجاوز روسیه به اوکراین بیش از یک سال می‌گذرد و نشانه‌های کمی وجود دارد که درگیری به این زودی‌ها به پایان برسد. اوکراین در جنگ ثابت کرد استفاده از فناوری‌های نوین چگونه می‌تواند یک کشور را در درگیری نظامی سر پا نگه دارد اما از آن‌سو، روش‌های دیپلماتیک و مذاکرات هنوز در قرن نوزدهم باقی مانده است. تالارهای مجلل مذاکرات در وین و هتل پرزیدنت ویلسون ژنو، محل بسیاری از گفت‌وگوهای دیپلماتیک در سطح بالا بود، اما تاکنون نتیجه‌ای حاصل نشده است. و حالا، صاحب‌نظران می‌گویند نحوه انجام این مذاکرات، بدون شک در سال‌های آینده تغییر خواهد کرد چراکه حتی دیپلماسی هم نمی‌تواند در برابر موج نوآوری مقاومت کند. وقت آن رسیده که این عرصه هم با ورود هوش مصنوعی متحول شود. اما چگونه؟ اجازه بدهید یک مثال ساده برایتان بیاوریم: نیاز به مترجم همزمان. استفاده از پردازش خودکار زبان می‌تواند مذاکرات را شفاف کند و زمان صرف‌شده برای ترجمه متوالی را کاهش دهد. اما داستان ورود هوش مصنوعی به عرصه دیپلماسی به همین سادگی هم نیست.
در طول تاریخ، «دیپلماسی» به معنای تلاش جوامع انسانی برای آشتی مسالمت‌آمیز با یکدیگر، قبل یا بعد از تلاش برای اعمال زور بوده است. این آشتی اغلب مبتنی بر مذاکرات است؛ مذاکراتی که حالا می‌تواند به واسطه ابزارهای هوش مصنوعی تحول پیدا کند. برخی از ابزارها مذاکرات را تسریع می‌کنند، برخی دیگر می‌توانند قبل از مذاکرات اطلاعات لازم را به دیپلمات‌ها برسانند. با بهبود مدل‌های زبانی بزرگ، هوش مصنوعی می‌تواند اطلاعات را سریع‌تر از یک تیم انسانی جست‌وجو و خلاصه کرده و دیپلمات‌ها را برای ورود به مذاکرات آماده کند. چندی پیش، ناتانیل فیک، سفیر ایالات متحده در حوزه فضای سایبری و سیاست دیجیتال، به طعنه گفت، از نظر کیفی، جلسات توجیهی برگزارشده به‌وسیله ChatGPT به جلساتی که به‌وسیله کارکنانش برگزار می‌شود نزدیک است!
اگرچه این فناوری‌ها به درجاتی از نظارت انسانی نیاز دارند، اما طرفین مذاکره می‌توانند با استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی خود، مکتوبات را با هم مقایسه کنند. با توسعه فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، ممکن است شاهد «روبات‌های چانه‌زن» (hagglebots) - رایانه‌هایی که بهترین توافق را با توجه به مجموعه‌ای از بده‌بستان‌ها و منافع شناسایی می‌کنند - باشیم که نقشی کلیدی در مذاکرات ایفا خواهند کرد. سیستم‌های هوش مصنوعی پیچیده‌تر حتی ممکن است روزی به سطحی از هوش عمومی برسند. چنین سیستم‌هایی می‌توانند درک ما را از فناوری تغییر و به هوش مصنوعی اجازه دهند تا به جای یک ابزار صرف، به یک عامل مستقل در تعاملات بین‌المللی تبدیل شود.
با شروع مذاکرات، طرفین ممکن است هیات‌های نمایندگی خود را با هوش مصنوعی تقویت و پشتیبانی کنند و در طول مذاکرات، به دیپلمات‌ها مشاوره و اطلاعات بلادرنگ بدهند. تجربه IBM در این زمینه مثال‌زدنی است؛ مشاور تجارتِ شناختی این شرکت، چندی پیش، با پاسخ سریع به سوالاتی درباره معاهدات تجاری (که ممکن است روزها یا هفته‌ها به زمان نیاز داشته باشد) به مذاکره‌کنندگان کمک کرده است.
فناوری‌های جدید همچنین به کشورها این امکان را می‌دهند که به آسانی و به سرعت از نظرات شهروندان خود مطلع شوند. بیش از یک دهه پیش، اندونزی پیشگام پلت‌فرمی به نام UKP4 بود که به شهروندان عادی اجازه می‌داد در مورد هر چیزی از زیرساخت‌های آسیب‌دیده گرفته تا آموزگاران مدارس شکایت کنند. اگرچه می‌توان از فناوری برای دستکاری و تولید اطلاعات نادرست استفاده کرد، اما هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای شناسایی این رفتارهای نادرست عمل کند. این یعنی، یک رقابت تسلیحاتی مداوم بین هوش مصنوعی که «کمک می‌کند» و هوش مصنوعی که «آسیب می‌زند»، درخواهد گرفت.
چانه‌زنی با هوش مصنوعی
اگرچه به‌طور سنتی محتوای مذاکرات محرمانه باقی می‌ماند اما، هوش مصنوعی می‌تواند با تجزیه و تحلیل ویدئوهای مذاکرات، کوچک‌ترین واکنش‌ها و حتی احساسات افراد را شناسایی کند. برنامه‌های هوش مصنوعی می‌توانند زبان بدن را بخوانند و حالات چهره را تجزیه و تحلیل کنند؛ اینها مهارت‌هایی است که دیپلمات‌ها و مذاکره‌کنندگان خبره باید بر آن مسلط باشند.
سیستم‌های هوشمند همچنین می‌توانند به مذاکره‌کنندگان کمک کنند در عرض چند دقیقه، مواضع و سناریوهای مختلف را بیازمایند. در طول اولین دور مذاکرات هسته‌ای ایران، تیمی در وزارت انرژی ایالات متحده نمونه‌ای از یک سایت هسته‌ای ایران‌ساخت تا هر تغییری در غنی‌سازی و توسعه هسته‌ای ایران را آزمایش کند. در آینده نزدیک، یک سیستم هوش مصنوعی می‌تواند سناریوهای مشابه و آزمایش‌های مجازی را سریع‌تر و با هزینه بسیار کمتر اجرا کند.
به علاوه هنگامی که مذاکره‌کنندگان به توافق می‌رسند، باید از امنیت سرمایه‌ها و رهبری خود اطمینان حاصل کنند و از ارتباطات امن بهره ببرند. مذاکره‌کنندگان همواره با خطر جاسوسی و افشای اطلاعات مواجه بوده‌اند و اکنون بیش از گذشته در معرض تهدید تماس‌های رهگیری‌شده و نقض امنیت سایبری قرار دارند. فناوری جدید، هم می‌تواند ارتباطات را ایمن کند و هم آن را در معرض خطر قرار دهد. جالب و البته ترسناک آنکه، کامپیوترهای کوانتومی قدرتمند ممکن است روزی بتوانند رمزگذاری‌های امروزی را بشکنند. خشم ناشی از افشاگری‌های ویکی‌لیکس، در برابر غم و اندوه - و البته تنشی - که ممکن است با رمزگشایی از هزاران تلگراف دیپلماتیک محرمانه از سوی آژانس‌های اطلاعاتی خارجی حاصل شود، کمرنگ خواهد بود.
شاید به همین دلیل است که کشورها برای اطمینان از یکپارچگی ارتباطات دیپلماتیک، تکنیک‌های جدیدی را از طریق رمزگذاری پساکوانتومی ابداع کرده‌اند. در تظاهرات دسامبر 2022، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، اولین تلگراف امن کوانتومی سرویس دیپلماتیک فرانسه را ارسال کرد.
علاوه بر این همه، پس از آنکه طرفین به توافقی دست پیدا کردند، فناوری می‌تواند در تضمین لازم‌الاجرا شدن توافق نقش کلیدی ایفا کند. زمانی که برجام در ژانویه 2016 اجرایی شد، ایالات متحده در آزادسازی دارایی‌های مسدودشده ایران پس از انقلاب با مشکل مواجه بود - بانک‌ها از ترس تخطی از تحریم‌ها، همچنان از انتقال پول می‌ترسیدند. در نهایت، دولت آمریکا 7 /1 میلیارد دلار پول نقد به ایران تحویل داد و 400 میلیون دلار با پالت، از طریق سوئیس به تهران ارسال کرد.
هوش مصنوعی همچنین این پتانسیل را دارد که به‌طور شفاف، از دریافت غرامت طرفین اطمینان حاصل کند و برای انتقال شفاف وجوه و در عین حال اعمال تحریم‌ها برای مقاصد دیگر، مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال، بلاک‌چین وعده خود را در موارد مختلف (از جمله انتقال امن اطلاعات به خارج از اوکراین) عملی کرده است. آزمایشگاهی در دانشگاه استنفورد با همکاری شرکت Hala Systems برای مستندسازی جنایات جنگی روسیه از بلاک‌چین استفاده کرده و تضمین می‌کند که شواهد اصلی جنایات جنگی قابل دستکاری نیستند.
در آینده، اینترنت اشیا ممکن است چنین بازرسی‌هایی را بسیار موثرتر کند. برای مثال، تیم‌های تحقیقاتی آزمایشگاه ملی لوس‌آلاموس پیش از این از هوش مصنوعی برای شناسایی نشانه‌هایی از آزمایش‌های انفجاری هسته‌ای با تکیه بر داده‌های شبکه‌های حسگر بین‌المللی استفاده کرده‌اند.
اسب پیشران دیپلماسی
از زمانی که فیزیکدان مشهور استیون هاوکینگ و کارآفرین فناوری، ایلان ماسک، خطر هوش مصنوعی و پایان نسل بشر به دلیل توسعه هوش مصنوعی را پیش‌بینی کردند، پیشرفت در هوش مصنوعی موضوعات جدیدی را در دستور کار بین‌المللی قرار داد و روابط ژئواستراتژیک را به چالش کشید. دیپلماسی، یک بازی استراتژیک همگن است. یک ملت تمایل به حرکت دارد و ملل دیگر به حرکت او پاسخ می‌دهند، و به نوعی همه ملت‌ها می‌خواهند پیروز شوند. و هوش مصنوعی همان‌طور که قهرمانان شطرنج جهان را شکست داده، حالا هم قادر است برندگان و بازندگان میزهای مذاکره و توافق‌های بین‌المللی را تعیین کند!
شواهد نشان می‌دهد چندبُعدی بودن هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، تاثیر شدیدی بر نحوه مدیریت امور بین‌المللی از سوی کشورها دارد. چین سال‌هاست جعبه‌ابزار سیاست خارجی هوش مصنوعی را راه‌اندازی کرده و «نسل جدید برنامه» مختص خود را دارد تا در سال 2030، رهبر جهان در هوش مصنوعی باشد. روسیه، کانادا و ایالات‌متحده هم نمونه‌های خوبی از چگونگی راه یافتن انقلاب هوش مصنوعی به وزارت‌های خارجه هستند. دولت روسیه اعلام کرد که هوش مصنوعی «حکمران بعدی جهان» را تعیین خواهد کرد و ترامپ نیز رئیس‌جمهوری بود که فرمان اجرایی برای ایجاد «ابتکار هوش مصنوعی آمریکایی» را امضا کرد.
جعبه‌ابزار هوش مصنوعی در سیاست خارجی شامل سیاستگذاری، دیپلماسی عمومی، تعامل دوجانبه و چندجانبه، جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات است. هوش مصنوعی همچنین در دیپلماسی بین‌المللی و در زمینه‌هایی مانند امنیت بین‌المللی، استفاده از سیستم‌های تسلیحاتی خودکار، نظارت بر توافق‌های منعقدشده، قدرت نظامی مانند امنیت سایبری، نظارت بر تهدیدات و جنگ به ابزاری کلیدی تبدیل شده است.
پژوهشگران و بوروکرات‌ها در چین ایده‌ای ارائه کرده‌اند که هوش مصنوعی را به عنوان دستیار در تصمیم‌گیری‌های روزمره خود در نظر بگیرند چرا که می‌تواند در عرض چند ثانیه ورودی‌ها، پیشنهادها و توصیه‌های منحصربه‌فردی ارائه دهد. آکادمی علوم چین الگوریتم‌های یادگیری ماشینی ساخته که در وزارت امور خارجه در حال پیاده‌سازی و استفاده هستند. به گزارش شین هوا، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین نیز «خواهان تلاش برای ایجاد بستر جدیدی» در دیپلماسی شده است. در همین راستا، ماشین شبیه‌سازی محیط ژئوپولیتیک و پلت‌فرم پیش‌بینی برای بررسی پروژه‌های سرمایه‌گذاریِ تماماً خارجی در سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفت. این ماشین از یک شبکه عصبی و یادگیری عمیق برای ارزیابی ریسک و پیش‌بینی رویدادهایی مانند حملات تروریستی، آشفتگی سیاسی و موارد دیگر همراه با راه‌حل‌ها استفاده می‌کند.
تنش یا آرامش؟
همان‌طور که پیشتر گفتیم هوش مصنوعی می‌تواند ابزاری موثر برای دیپلمات‌ها و مذاکره‌کنندگان باشد، اما در کنار فرصت‌ها، نگرانی‌های جدیدی در مورد حقوق بشر ایجاد کرده است. برای مثال ابتکار «کمربند و جاده» چین هرسال به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد که بر شرایط اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاسی جهان تاثیر می‌گذارد. دولت چین معتقد است که هوش مصنوعی به سیاستمدارانش کمک می‌کند تا در امور بین‌المللی و دیپلماسی تصمیماتی بگیرند که عاری از احساسات انسانی باشد. اگرچه هوش مصنوعی در چین جایگزین دیپلمات‌های انسانی و مقامات دولتی نشده، اما مطمئناً افزوده‌ای به فناوری‌های مختلفی است که دولت برای موقعیت‌یابی در جامعه جهانی استفاده می‌کند. چین، به‌طور کلی، نسبت به استفاده از روبات‌ها برای اهداف مختلف و استراتژی مبتنی بر هوش مصنوعی برای روابط بین‌الملل (از جمله کاربرد آن در ارتش) بسیار خوش‌بین است و این همان چیزی است که ایالات متحده و سایر نقاط جهان را نگران کرده است.
دولت کانادا نیز ابتکارات مختلفی از جمله «آزمایشگاه‌های دیجیتال» را که با واحدهای دولتی و جامعه مدنی مرتبط هستند، پایه‌گذاری کرده است. Global Affairs Canada مروج «هوش مصنوعی کانادایی» در خارج از این کشور است. کانادا، با راه‌اندازی یک انجمن تحقیقاتی در مونترال، تورنتو و ادمونتون برای تقویت برتری کانادا در هوش مصنوعی، 125 میلیون دلار در استراتژی هوش مصنوعی پان‌کانادایی سرمایه‌گذاری کرده و سند کانادایی «استراتژی آسیا در زمینه هوش مصنوعی» می‌تواند دروازه‌ای برای مشارکت بیشتر این کشور در ژئوپولیتیک، سرمایه‌گذاری و تجارت در آسیا - اقیانوسیه باشد.
در گوشه دیگری از جهان، طبق «برنامه استراتژیک فناوری اطلاعات» ایالات متحده، دیپلمات‌های آمریکایی از فناوری قدرتمند هوش مصنوعی برای ایجاد تغییرات در سیاست، افزایش شفافیت و ارتقای آگاهی استفاده می‌کنند. بر اساس گزارش مرکز امنیت نوین آمریکایی، پتانسیل زیادی برای هوش مصنوعی در حوزه‌های مرتبط با امنیت ملی وجود دارد که شامل روابط بین‌الملل و حاکمیت نیز می‌شود. بر اساس این گزارش، هوش مصنوعی می‌تواند با کاهش موانع زبانی بین کشورها، کمک به عملیات‌های بشردوستانه بین‌المللی از طریق نظارت بر انتخابات، تقویت امنیت نمایندگی‌های دیپلماتیک و... به پر کردن شکاف‌های ارتباطی بین مردم و دولت‌های خارجی کمک کند.1
پژوهش‌ها در مورد استفاده از هوش مصنوعی در سیاست خارجی هنوز به قدر کافی توسعه پیدا نکرده است اما به نظر می‌رسد حتی اگر دیپلماسی یک هنر باقی بماند، به‌طور فزاینده‌ای بر علم سخت تکیه خواهد کرد! انقلاب ناشی از هوش مصنوعی یقیناً این پتانسیل را دارد که اساس نظم جهانی را تغییر دهد. درست مانند انقلاب صنعتی و انقلاب فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی نیز مزایا و معایب مختلفی را همراه با چالش‌ها و پیچیدگی‌هایِ جایگزینی انسان با روبات‌ها در حوزه روابط بین‌الملل و دیپلماسی به همراه دارد. بازیگران دولتی و غیردولتی باید به دقت بر تحولات فناوری‌ها و بازارهای هوش مصنوعی نظارت کنند چراکه قدرت‌های بزرگی مانند ایالات متحده، روسیه و چین در رقابت با یکدیگر و سایر کشورها به دنبال استراتژی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی هستند که احتمالاً می‌تواند توازن قدرت را در جهان مختل کند. فقدان دانش هوش مصنوعی می‌تواند کشورهای توسعه‌نیافته و در حال توسعه را به خطر بیندازد و به شکاف تکنولوژیکی منجر شود که آنها را بیش از پیش به کشورهای تحت سلطه هوش مصنوعی وابسته کند. هرچه هست ظاهراً دیپلمات‌های جهان باید خود را برای رویارویی با روبات‌های دیپلمات آماده کنند.
مولود پاکروان / نویسنده نشریه
