اثر روانی رانت اطلاعاتی خوراک پتروشیمی بر سهامداران
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، امیرمحمد تهمتن درباره مصوبه هیات‌وزیران مبنی بر تعیین نرخ خوراک پتروشیمی ها و صنایع و عدم شفاف سازی به موقع برای بازیگران اقتصادی از جمله فعالان بازارسرمایه به دنیای اقتصاد، اعلام کرد: اظهارنظرهای متعددی از سوی این بازیگران مطرح شد. نقطه اشتراک تمام این واکنش ها، نقض یکی از اصول بنیادین بازارهای مالی یعنی انتشار به موقع و همراه با شفافیت کامل اطلاعاتی مانند اعلام تغییر در قیمت‌های ورودی و خروجی بنگاه های اقتصادی است.
عده ای بر این باورند ریزش های اخیر بازار به خصوص از 17 اردیبهشت سال جاری تا حد بسیار زیادی ناشی از وجود رانت اطلاعاتی برخی ذی‌نفعان به خصوص اشخاص حقوقی بود. جدا از اینکه این رخداد، ریسک و عدم اطمینان شدیدی برای بازار ایجاد می‌کند و در جای خود باید سیاست گذاران اقتصادی و مسئولان سازمان بورس پاسخگو باشند، واکاوی واکنش بازیگران بازار از نگاه علوم رفتاری می تواند امکان جدیدی برای تحلیل رفتار بازار فراهم کند.
به صورت خلاصه به نظر می‌رسد نوعی بیش / کم واکنشی (over/ under reaction) به مصوبه اخیر و تاثیر آن بر بازار رخ داد. اگر به شاخص های مختلف از جمله سهام پتروشیمی ها و دیگر صنایع مرتبط با سهم حدود 22 درصدی نگاهی شود، این سوال مطرح می‌شود آیا بازیگران و سهامداران به خصوص سهامداران خرد توانستند تغییرات بهینه ای در پورتفولیوی ایجاد کنند؟
پاسخ به این سوال نیازمند تحلیل و مدل سازی است اما با استناد به یافته های علوم رفتاری در سراسر دنیا، مطرح کردن این سوال مهم است. پرسیدن این سوال از چند جهت اهمیت زیادی دارد: اول از دیدگاه سهامداران از جمله سرمایه‌گذاران خرد. چرا که بهینه سازی پرتفولیو و واکنش مناسب به اخبار اقتصادی برای کسب سود حیاتی است. دوم از دیدگاه سیاست گذار که بتواند در برابر تغییرات بازار از جمله ریزش های سنگین، واکنش مناسبی نشان دهد.
یافته های علوم رفتاری در سراسر دنیا نشان از آن دارد که به دلایل مختلف روان‌شناختی، افراد در مسیر تصمیم‌گیر ی های سرمایه‌گذاری ها دچار خطا های مختلفی می شوند. منظور از خطا، فاصله میان پیش‌بینی مدل های اقتصادی با رفتار واقعی افراد است. این خطاهای شناختی باعث می‌شود تا افراد واکنش مناسب و بهینه ای در برابر اخبار و اطلاعات نداشته باشند.
تاکنون بیش از 200 نوع خطای شناختی در علوم رفتاری شناخته شده است. این ویژگی های روان‌شناختی به نابهنجارهای بازار (market anomalies) منجر خواهد شد. یکی از نمونه های بیش / کم واکنشی بازیگران در بازار سرمایه، مجموعه اتفاقاتی است که برای یکی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود (closed-end fund) با نماد CUBA در آمریکا افتاد.
نکته جالب توجه در مورد این صندوق این است که حدود 69 درصد دارایی ها در داخل آمریکا و بقیه در سهام خارجی و عمدتا در مکزیک است. اگر چه این صندوق دارای نماد CUBA است اما نه ارتباطی با کوبا دارد و نه اصلا برای شرکت‌ها و افراد آمریکایی قانونی است که در کوبا به کسب و کار بپردازند. این منع قانونی از سال 1960 برقرار شد. اگرچه در برخی مقاطع زمانی محدودیت‌ها کم شد. این منع قانونی در کنار توزیع سبد سهام این شرکت در آمریکا به این معنا است که صندوق در کوبا منفعتی ندارد.
قیمت سهام صندوق در ماه های اول به صورت عادی بیت 10 تا 15درصد نوسان کرد. سپس اتفاق ناگهانی در 18دسامبر 2014 رخ داد. ارزش خالص دارایی این صندوق تقریبا ثابت اما قیمت سهام با افزایش 70 درصدی مواجه شد. پیش‌تر امکان حرید سهام 100دلاری به قیمت 90 دلار بود اما روز بعد از این اتفاق باید 170 دلار برای خرید پرداخت می شد.
این پرش قیمتی با اعلام باراک اوباما برای کاهش تحریم ها علیه کوبا در 18دسامبر همزمان شد. یعنی دقیقا همان روزی که اوباما اعلام کرد قصد برقراری روابط دیپلماتیک با کوبا را دارد، قیمت سهام این صندوق 70 درصد رشد کرد. نکته جالب این است که با وجود اینکه ارزش دارایی های صندوق ثابت ماند، اثر این افزایش قیمت تا ماه ها باقی و در نهایت پس از حدود یک‌سال از بین رفت. بنابراین به حداقل یک سال زمان نیاز است تا قیمت سهام صندوق یا شرکت با اطلاعات جدید تطبیق یابد.
این مثال و مثال های دیگر نشان می‌دهد حتی اگر ارزش ذاتی به سادگی اندازه گیری و به صورت روزانه گزارش شود، قیمت‌ها می تواند تفاوت معناداری با ارزش ذاتی داشته باشد.
روند هایی از این دست را می توان فراوان یافت. به عنوان مثال در آمریکا می توان به افزایش شدید قیمت سهامی که از شوک های تکنولوژیک در اواخر دهه 1990 تاثیر پذیرفتند و سپس به روند بلندمدت باز گشتند یا به پرش قیمت مسکن در اواسط دهه پیشین اشاره کرد که به دلیل تاثیرات ناشی از آن بالا و پایین شدن قیمت‌ها به بحران عمیق جهانی در سال 2008 منجر شد.