ارتش عراق پیشرفته‌ترین تجهیزات شوروی را در اختیار داشت / حضور نیروی دریایی ارتش در اقیانوس‌ها نوعی «نمایش قدرت ملی» است

جواد مرشدی: تنها 67 روز از آغاز تجاوز ارتش بعث عراق به کشورمان گذشته بود که تکاوران ویژه، نیروی هوایی و شناورهای رزمی نیروی دریایی ضربه‌ای قاطع به توان دریایی دشمن وارد کردند. نام این عملیات مروارید بود و در آن 12 شناور رزمی عراق منهدم و 11 فروند هواپیمای متجاوز نیز توسط نیروی هوایی ساقط گردید.

بر همین اساس و به احترام فداکاری‌های رزمندگان در عملیات مروارید، امام خمینی (ره) روز هفتم آذر را «روز نیروی دریایی» نام‌گذاری کردند.

خبرگزاری خبرآنلاین این روز را بهانه ای قرار داد و در گفتگو با امیر دریادار دوم عبدالله معنوی که سابقه معاونت عملیات نیرو دریایی ارتش را در کارنامه خود دارد و از فرماندهان عملیات‌های دریایی این نیرو در دوران دفاع مقدس است به تشریح توان دفاعی نیروی دریایی در آنزمان و اکنون پرداخت.

* نقش نیروی دریایی در دوران دفاع مقدس چگونه بود؟

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از همان روزهای آغازین تجاوز رژیم بعث، با برخورداری از آمادگی‌های پیش‌بینی‌شده وارد صحنه شد. دستورالعمل‌های رزمی و قرارگاه‌های عملیاتی حتی پیش از آغاز رسمی جنگ آماده شده بود و این موضوع نشان‌دهنده دوراندیشی فرماندهان وقت و شناخت صحیح شرایط پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. صدام سه هدف راهبردی را در آغاز جنگ دنبال می‌کرد: حذف حضور نیروی دریایی ایران در خلیج فارس، مختل‌کردن کشتیرانی و ایجاد مشکل در بنادر، و قطع صادرات نفت ایران. اما این اهداف در همان ماه‌های نخست با شکست روبه‌رو شد. در زمین، مقاومت 34روزه در خرمشهر و حماسه تکاوران نیروی دریایی برنامه دشمن را ناکام گذاشت. در دریا نیز نیروی دریایی با مقابله با ناوچه‌های عراق و اجرای محاصره دریایی، مانع تردد به بنادر ام‌القصر و بصره شد.

در حوزه نفت، عملیات‌های «اشکان»، «شهید صفری» و سرانجام «مروارید» ضربه‌ای تعیین‌کننده به عراق وارد کرد. تکاوران و یگان‌های سطحی با تصرف سکوهای البکر و الامیه، صادرات روزانه حدود 2.7 میلیون بشکه نفت عراق را متوقف کردند. توقفی که تا پایان جنگ ادامه یافت.

اسکورت 12 هزار کشتی

طی هشت سال دفاع مقدس، نیروی دریایی با اجرای مأموریت‌های متوالی، امنیت چرخه اقتصاد دریایی کشور را حفظ کرد. اسکورت بیش از 12 هزار کشتی از بندرعباس تا بندر امام خمینی (ره) موجب شد صادرات نفت و فعالیت بنادر حتی یک روز متوقف نشود.

اوج این رشادت‌ها در عملیات «مروارید» و در روزهای 2 تا 8 آذر 1359 رقم خورد؛ عملیاتی که در آن 12 شناور عراق منهدم، 11 جنگنده دشمن ساقط، و سکوهای نفتی تصرف شد. ناوچه پیکان به فرماندهی شهید دریادار همتی در همین عملیات و در هفتم آذر، پس از انجام مأموریت کامل، هدف موشک قرار گرفت و فرمانده و 28 نفر از پرسنل آن به شهادت رسیدند.

به پاس این ایثارگری‌ها ونقش تعیین‌کننده نیروی دریایی دردفاع مقدس، امام خمینی (ره) روز هفتم آذر را «روز نیروی دریایی» نام‌گذاری کردند؛ روزی برای گرامیداشت دلاوری‌های دریادلان کشور.

مدرن ترین تجهیزات دریایی را داشتیم

* آیا در ابتدای جنگ نیروی دریایی تجهیزات کافی برای مقابله با دشمن داشت؟

در ابتدای جنگ، شناورهای ما از جمله ناوهای موشک‌انداز کلاس پیکان، جزو مدرن‌ترین تجهیزات دریایی به شمار می‌آمدند. این شناورها پیش از انقلاب و در دوران پهلوی از فرانسه خریداری شده بودند. از 12 فروندی که سفارش داده شد، 9 فروند وارد کشور شده بود، اما تسلیحات اصلی آنها به ویژه موشک‌ها می‌بایست از آمریکا تحویل می‌شد. بخش بسیار کمی از این تجهیزات رسیده بود و بخش عمده آن نیز با تصمیم دولت موقت لغو شد.

به همین دلیل در طول جنگ تحمیلی، ما عملاً موشک نداشتیم. با وجود این، شناورهای ما از نظر تأسیسات، تجهیزات و سامانه‌های الکترونیکی سطح بسیار خوبی داشتند. در حوزه پدافند هوایی نیز، در حد توان گلوله و توپ، عملکرد قابل قبولی ارائه می‌دادند.

کمبود موشک چالش اصلی نیروی دریایی بود

کمبود موشک یکی از اساسی‌ترین چالش‌های نیروی دریایی بود. یادم هست زمانی که از فرماندهی ناوهای کوچک به مسئولیت ناوهای بزرگ‌تر منتقل شدم، برای جبران این کمبود، حتی از نیروی زمینی درخواست کردیم تا سامانه‌های کاتیوشا را برای استفاده در دریا در اختیار ما قرار دهند؛ در حالی‌که این سلاح اساساً کارکرد مؤثری در محیط دریایی نداشت. با این حال، به دلیل نبود جایگزین، آنها را نصب کردیم و با اعمال اصلاحات، تا حدی مورد استفاده قرار گرفتند. این تنها یکی از نمونه‌های ابتکار و سازگاری ما با شرایط جنگ بود.

بهینه سازی سامانه ها

* حالا چطور، آیا تجهیزات دریایی نوسازی و بروز رسانی شده اند؟

یکی ازمهم‌ترین پیشرفت‌های نیروی دریایی درخلال دفاع مقدس، بهینه‌سازی سامانه‌ها باهمکاری دانشگاه‌های کشوربود. جنگ فرصتی شد تا بسیاری از تجهیزات و دستگاه‌ها را بررسی و اصلاح کنیم. برای مثال، سامانه‌های رایانه‌ای ناوهای موشک‌انداز که بر پایه کاست عمل می‌کرد، در همان دوران به صورت دیجیتال بازطراحی و به‌روزرسانی شد؛ کاری بسیار مهم که توان عملیاتی ما را به شکل چشمگیری افزایش داد.

در آغاز جنگ، بسیاری گمان می‌کردند نیروی دریایی تنها دو یا سه ماه قادر به حضور در دریا خواهد بود؛ اما با ایستادگی، خودباوری، دانش و تلاش شبانه‌روزی نیروها، این مدت به یک سال، دو سال و در نهایت تمام طول جنگ تحمیلی رسید.

نیروی دریایی در آن دوران ثابت کرد که می‌تواند روی پای خود بایستد، تجهیزات را تعمیر و نگهداری کند، قطعات مورد نیاز را بسازد، طرح‌های عملیاتی خود را تدوین کند و در دریا انواع عملیات‌ها را به شکل مستقل انجام دهد؛ همان معنایی که امام خمینی فرمودند: «خودتان آقای خودتان باشید». ما با همان تجهیزات محدود اولیه، اما با حداکثر تلاش و ابتکار، تا پایان جنگ تحمیلی ایستادیم و مأموریت‌ها را با موفقیت پیش بردیم.

* در حال حاضر میزان آمادگی نیروی دریایی در ارتباط با تهدیدات احتمالی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نیروی دریایی پایه‌های اصلی قدرت خود را در دوران جنگ تحمیلی تثبیت کرد؛ هم در زمینه حرکت به‌سوی تجهیزاتی پیشرفته‌تر و هم در بخش نیروی انسانی. درست است که نیروی دریایی یک نیروی «تجهیزات‌محور» است، اما یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در جنگ، نیروی انسانی است. تفاوت ما با ارتش‌های عراق و رژیم بعث، دقیقاً در همین نقطه بود. آن‌ها هرچند از تجهیزات روز شوروی سابق بهره می‌بردند، اما توان، انگیزه، دانش و استقامت نیروی انسانی ما را نداشتند؛ به همین دلیل توان مقابله مستمر در دریا را نداشتند.

ما پس از جنگ، تمام تجربیات آن دوران را ثبت و مستندسازی کردیم و امروز نیز همان تجربه‌ها در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود تا نسل جدید بتواند از آن بهره ببرد. در کنار این موضوع، چون نیروی دریایی نیرو و تجهیز محور است، همان تجربیات را در قالب سامانه‌های نوین و تجهیزات جدید به‌روزرسانی کردیم.

امروز اگر به ناوهای موجود نگاه کنید، می‌بینید که هیچ‌کدام قابل قیاس با تجهیزات دوران جنگ نیست؛ چه از نظر تسلیحات، چه از نظر طراحی بدنه، چه از نظر دوام و برد عملیاتی. آخرین نمونه روشن این توانمندی، اعزام ناوگروه 86 بود که با پیمودن اقیانوس‌ها تا آمریکای جنوبی رفت و با عبور از تنگه‌های بین‌المللی مجدداً به کشور بازگشت. این توانمندی‌ها حاصل ساخت داخلی و تلاش متخصصان ایرانی است.

نمایش قدرت ملی با حضور در اقیانوس ها

* به اقیانوس پیمایی اشاره داشتید، اساسا هدف حضور نیروی دریایی در اقیانوس‌ها چیست و آیا این روند ادامه خواهد داشت؟

وقتی یک ناو با پرچم جمهوری اسلامی ایران به شرق، غرب، اروپا یا حتی سواحل آمریکا می‌رود، این پیام را به جهان مخابره می‌کند که کشور دارای توانمندی صنعتی، علمی و نیروی انسانی برجسته است. این حضور نوعی «نمایش قدرت ملی» است. بسیاری از کشورهای منطقه حتی با وجود هزینه‌های هنگفت، توان ساخت تجهیزات دریایی پیشرفته را ندارند و ناچارند سفارش ساخت بدهند؛ اما ما امروز طراحی، ساخت بدنه، تولید تجهیزات و حتی تسلیحات را خودمان انجام می‌دهیم. بنابراین حضور ناوهای ایرانی در اقیانوس‌ها نشان‌دهنده بلوغ صنعت دفاعی کشور است.

از سوی دیگر، این حضور پیام اعمال حاکمیت نیز دارد. ورود نیروی دریایی ایران به مدیترانه یا سایر پهنه‌های آبی جهان نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران قادر است منافع خود را در دوردست‌ها نیز صیانت کند. امروز نیروی دریایی عملاً یک نیروی اقیانوسی است؛ یعنی توان استقرار، عملیات، عبور و حضور مستمر در آب‌های آزاد را دارد.

با توجه به اینکه بخش زیادی از منافع کشور از مسیر کشتیرانی در اقیانوس‌ها تأمین می‌شود، حضور نیروی دریایی نه‌تنها لازم، بلکه اجتناب‌ناپذیر است. این مسیر ادامه خواهد داشت و ناوگروه‌های متعدد به‌طور مستمر درآب‌های آزاد حضور خواهند یافت تا تجربه و توان رزمی نیروها نیز افزایش یابد.

شهید همتی اسطوره بود

* شما در عملیات مروارید حضور داشتید؟

واقعیت این است که من حدود 48 تا 72 ساعت پیش از این عملیات که در (5، 6 و 7 آذر) انجام شد در منطقه حضور داشتم. پس از بازگشت من، شهید همتی که هم‌دوره من و واقعاً یک اسطوره بود به منطقه رفت. شهید همتی شخصیتی کاملاً خودساخته، محبوب والهام‌بخش بود و بسیاری از نیروها مشتاق بودند در مأموریت‌ها با او همراه باشند. حضور ایشان در دریا منتهی به حوادث تاریخی هفتم آذر شد.

* شما فرمانده ناو جوشن بودید؟

خیر، من در ناو دیگری خدمت می‌کردم. ناوهای ما در دوران دفاع مقدس ساختاری داشتند که فرماندهان میان شناورها جابه‌جا می‌شدند. برای مثال اگر چند ناوچه یا ناو موشک‌انداز در منطقه بود، معمولاً چهار یا پنج فرمانده در چرخه عملیاتی حضور داشتند و مسئولیت‌ها بسته به شرایط مأموریت جابه‌جا می‌شد.

212