از تجارب بحران‌ها ساده عبور نکنیم
دکتر رضا طالعی‌فر*؛ در زمانه‌ای که کشورمان همچون سایر کشور‌ها (بیش از 100 کشور) در حال مقابله با بحران متاثر از بیماری خطرناک کروناست و نوعا این اپیدمی بخش‌های مختلف کشور و زندگی روزمره مردم را تحت تاثیر قرار داده است، توجه به چند نکته در خصوص تجارب بدست آمده از بحران‌های این چنینی که مسلما در سال‌های آتی نیز در شکل و شمایلی دیگر کشور را درگیر خود خواهد ساخت ضروری است، چرا که در صورت غفلت و ساده انگاری کلیت یک بحران دامنگیر، بحران‌های آتی می‌توانند خطرناک‌تر، کشنده‌تر و مهلک‌تر باشند و زمینه را برای دخالت‌ها و بهره برداری‌های گسترده‌تر و بی‌پرواتر دول متخاصم خارجی فراهم نماید.
1. تجربه نشان داده است که در خصوص هر بحرانی که در کشور اتفاق می‌افتد اعم از سیل، آتش‌سوزی، جنگ، بیماری و. رسانه‌های بیگانه با تمام توان و با مانور گسترده، هماهنگ و یکپارچه، نقاط ضعف اطلاع رسانی و ارایه شفاف اخبار و اطلاعات از سوی مسوولین کشور را دقیقا رصد کرده و با هدف ضربه زنی به افکار عمومی جامعه، بی اعتبارسازی نظام رسانه‌ای کشور، کاهش سرمایه اجتماعی، ایجاد شکاف بین مردم و مسوولین و ایجاد خشم عمومی نسبت به مدیریت کشور، مستمرا اخبار و تحلیل‌ها خود را حول بحران سازی کاذب از بحران در حال وقوع (شما بخوانید از آب گل آلود ماهی گرفتن) همچون پازلی چیده و آنرا تکمیل می‌نمایند.
از این‌رو می‌طلبد در بدنه ستاد مدیریت بحران کشور، ستاد رسانه‌ای قوی و کارایی پیش از وقع بحران‌ها با همکاری کلیه اصحاب رسانه تشکیل شده تا بتوانند در خصوص بحران در حال وقوع به شکلی کنشی و نه واکنشی اخبار و تحلیل‌های مرتبط به آنرا در سطح ملی و بین‌المللی انعکاس دهند.
2. تجربه نشان داده است که در خصوص هر بحرانی که در سال‌های اخیر در کشور رخ داده است، فضای بی‌در و پیکر مجازی به راحتی با امتزاج اخبار راست و دروغ در نظام فکری جامعه موج‌سواری کرده و کنترل اذهان را بدست می‌گیرد بطوری‌که غالبا تاثیرگذاری آن به قدری زیاد است که عوام را براحتی جذب خود کرده و این مهم را ذهن مخاطب القا می‌کند که اطلاعات و تحلیل‌های ارایه شده از سوی منابع رسمی کشور نوعا دروغی بیش نیستند.
به نظر می‌رسد برای مقابله با چنین فضای مسمومی که نوعا از آن به جنگ نرم تعبیر می‌شود بایستی علاوه بر اهتمام ورزی و درک موقعیت پیچیده از سوی مسوولین بخش‌های مختلف ارتباطی و اطلاعاتی کشور و ایجاد سازو کار‌های مشخص مقابله با تاثیرات فضای مجازی، سازمان‌های نظارتی کشور نیز با همکاری قوه قضاییه وارد میدان شده و با وضع جرایمی سنگین بطور قاطع با مسببان داخلی بسط و توسعه اخبار دروغین در فضای مجازی برخورد قضایی نمایند.
3. تجربه نشان داده است در بروز هر بحران، نقش دیپلماسی در تمامی سطوح آن از دیپلماسی اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... را بایستی جدی‌تر و پررنگ‌تر دنبال نمود چرا که دشمنان از پس هر بحران در پی آنند که با پمپاز خبری گسترده خود، تصویر سازی رعب‌آور، ناامن گونه و خطرناکی از کشورمان را در سطح دنیا القا نمایند.
از طرف دیگر لزوم توجه به یک دیپلماسی قوی، همه جانبه و دربرگیرنده کلیه ظرفیت‌ها و استعداد‌های کشور می‌تواند ضمن ایجاد یک تصویر مطلوب و موجه از کشور در هنگام بروز بحران، زمینه را برای ورود گسترده کمک‌های انسان دوستانه سایر کشور‌ها ایجاد و پیوند‌های انسانی و بشردوستانه میان کشورمان و سایر کشور‌های دوست و همسود را بیش از پیش تقویت نماید.
4. تجربه نشان داده است در پس بروز هر بحران در سایر کشور‌های پیشرفته و توسعه یافته، بدنه دانشگاهی و پژوهشی آن‌ها بطور گسترده و هماهنگ، جنبه‌های مختلف رسانه‌ای، جامعه‌شناختی، مدیریتی، مهندسی، افکارسنجی، مالی، روان شناختی و... را مورد بررسی و تدقیق قرار داده و ضمن ارایه گزارشات منبعث از تحلیل‌های مختلفشان به بدنه جامعه، نتایج کلیدی آن را در اختیار مسوولان و تصمیم‌گیران مربوطه قرار داده تا در بحران‌های آتی از این یافته‌ها در جهت بهبود امور و پیشبرد مقتضیات بهره کافی و وافی گرفته شود.
اما در کشورمان تجربه نشان داده شده که دستگاه‌های اجرایی درگیر بحران و نظام دانشگاهی و پژوهشی کشور پس از خاتمه بحران چندان تمایلی به همکاری تنگاتنگ با یکدیگر در جهت بررسی و واکاوی ابعاد مختلف بحران نشان نمی‌دهند و همین امر موجب می‌شود که در پی بروز بحران‌های آتی، کشور از حیث تجارب کلیدی و در دست داشتن یافته‌های متقن علمی برای طرح ریزی و تدوین راهکار‌های اساسی برای مدیریت بحران اساسا ناتوان و دست خالی باشد. از این‌رو می‌طلبد دستگاه‌های اجرایی کشور و نظام دانشگاهی فارغ از هرگونه سلیقه و گرایش جناحی و سیاسی هماهنگ‌تر و یکدست‌تر چاره اندیشی نمایند.
در پایان بایستی عنوان کرد که قطعا تجارب و درس‌هایی که می‌توان از بروز و ظهور یک بحران گرفت بیش از مواردی است که در سطور فوق بدان اشاره گردید، اما آنچه که لازم و ضروری است توجه به این نکته ظریف است که در دل بحران‌ها می‌توان فرصت ساخت و می‌توان قوی‌تر شد به قول فرانسوی‌ها "اگر صلح می‌خواهی خودت را برای جنگ آماده کن" پس شایسته و بایسته آن است که در پی بروز هر بحرانی، مسوولین کشور ضمن خودداری از هر گونه شتابزدگی و دستپاچگی در تصمیم گیری‌های احساسی و به دور از مشورت، با رعایت کلیه الزامات و مقتضیات زمانه و با عنایت به تجارب موفق در دسترس، تصمیمات سنجیده گرفته و البته و صد البته با نگاهی دوردستانه به دوران پس از بحران بیاندیشند. دورانی که قطعا چراغ راهی است برای روشن نگه داشتن مسیر مقابله با هر بحران آتی.
*دکترای مدیریت دولتی و عضو هیات علمی دانشگاه