از دور زدن تحریم‌ها با ابزار هنر تا لزوم درخشش آثار انقلابی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو: حراج آثار هنری تهران به دوازدهمین دوره خود رسیده است. آثار ارائه شده در حراج دوازدهم چهارشنبه و پنجشنبه در هتل پارسیان آزادی به نمایش گذاشته می‌شود و عصر جمعه 27 دی‌ماه چکش می‌خورند و به همین بهانه گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو نگاهی اجمالی به روند برپایی 12 دوره حراج تهران و همچنین رشد چشمگیر درخشش آثار هنر انقلاب در حوزه تجسمی در حراج تهران داشته است که در ادامه از نظرتان میگذرد: تهاجم خبری با استفاده از ابزار رسانه و همچنین شبکه‌های اجتماعی بی‌توقف، اذهان مردم جهان را نشانه رفته است. اما این تنها «خبر» در تعریف کلاسیک آن نیست که قالب افکار عمومی را شکل می‌دهد. هر محتوایی در فرم‌های مختلف هنری اعم از فیلم، نقاشی، مجسمه و... اثرگذاری خاص و حتی بیشتر و ماندگارتری بر افکار مردم دارد. اما برگ برنده در این رقابت نزد آن‌هایی است که در وهله نخست، خود تولید محتوا می‌کنند و در مرحله دیگر که اهمیت بسیار بیشتری دارد، به عرضه آن به بهترین روش اقدام می‌کنند. اکنون سیر تحولات و همچنین روش‌ها در عرضه بسیار سریع و متنوع است. یک تئوری در حوزه رسانه تحت عنوان «مرکز - پیرامون» وجود دارد به این معنی که اخبار کشور‌های توسعه یافته بر جریان رسانه‌ای سایر کشور‌ها غالب بوده و این دقیقا همان نقطه‌ای است که انتخاب مخاطبان را محدود می‌سازد. اکنون با تئوری فوق، پرسش این یادداشت این است که در کارزار تولید محتوای هنری ما چه کاری انجام داده ایم و کجای این معادله قرار داریم؟ به عبارتی در حوزه هنر حق انتخاب، زمانی به لحاظ ملی برای هر کشور اتفاق می‌افتد که هنرمندان آن سرزمین نیز محتوا‌های متنوع و زیاد تولید کنند تا دایره انتخاب به محصولات تولید شده دیگران محدود نشود. یعنی آثاری که برآمده از داده‌های فرهنگی آن ملت باشد. ایران در چند دهه اخیر رویداد‌ها و تحولات بسیاری را پشت سر نهاده که بخشی از اجزای هویت فرهنگی مردم امروز را تشکیل داده است. انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، تحریم‌های ظالمانه و... نمونه‌هایی از این موارد هستند. بی‌تردید این رخداد‌ها تاثیر به سزایی در خلق آثار هنرمندان داشته است، به گونه‌ای که می‌توان گفت: تاریخ هنرایران را به دو دوره هنر قبل از انقلاب و پس از پیروزی انقلاب اسلامی تقسیم کرده است. این نوشتار نگاهی به هنر‌های تجسمی در کشور دارد که ایران در این حوزه از دیرباز تا کنون افراد شاخص بسیاری را به دنیای هنر در سطح ملی و بین‌المللی معرفی کرده است. اگر چه ما در ابزار ارائه چندان بی‌عیب و نقص نبوده‌ایم، اما محتوای ارزشمند این آثار در پیشبرد آن نقش به سزایی داشته است. سوال‌های بسیار و البته مهمی می‌توان طرح کرد که آیا ما در انتقال داده‌های فرهنگی معاصر خود در قالب هنر موفق عمل کرده‌ایم؟ پاسخ صریح این که هنوز در ابتدای این راه قرار داریم. یکی از مهمترین رویداد‌هایی که در زمینه عرضه آثار هنر‌های تجسمی در کشور ما برگزار می‌شود، رویداد «حراج تهران» است که توانسته در 11 دوره برگزاری در طول 8 سال گذشته نگاه‌های بسیاری را در سطح منطقه خاورمیانه و بین المللی به خود جلب کند و به عنوان اعتباری در کارنامه هنری هنرمندان شرکت کننده در این رویداد، ثبت شود. این رویداد که از سوی بخش خصوصی برگزار می‌شود، علی رغم همه کم و کاستی‌ها و انتقاداتی که میتوان به نحوه برپایی آن داشت، این رویداد بستری برای عرضه آثار هنرمندان انقلابی و ارزشی در مقیاسی بزرگ مهیا ساخته است و حضور کمی و کیفی آثار این طیف از هنرمندان در این حراج، گواه این ادعاست. تابلو «انقلاب» اثر هانیبال الخاص در حراج تهران در دوازدهمین دوره حراج تهران، اثری از هانیبال الخاص با مضمون انقلاب حضور خواهد داشت. این اثر بدون عنوان و مربوط به سال 1357 و بحبوحه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران است که این هنرمند را به خلق اثری با مضمون انقلاب و شهادت ترغیب کرده است. تصویر این اثر پیش از این در کتاب «نقاشی انقلاب» تألیف مرتضی گودرزی دیباج نیز به چاپ رسیده است و از جمله تابلو‌های نقاشی شناخته شده دوران انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود. این تابلو 150 تا 200 میلیون تومان قیمت گذاری شده است. آثاری از هانیبال الخاص نقاش فقید آشوری در شش دوره حراج تهران فروخته شده است و یکی از این آثار او با عنوان «انقلاب» مربوط به انقلاب اسلامی ایران که در سال 1357 خلق کرده بود، در حراج تیرماه 1397 با قیمت 75 میلیون تومان فروش رفت. آیا رشد فروش آثار هنری به معنی شکوفایی هنر است؟ شاید هنوز برای بسیاری این پرسش مطرح باشد که آیا صرف برگزاری یک رویداد و یا رشد فروش آثار در هر دوره، به معنی رشد و شکوفایی هنر و یا انتقال داده‌های ارزشی - فرهنگی است؟ پاسخ به این سوال مورد بحث کارشناسان بوده و در این باره دیدگاه‌های متفاوتی مطرح می‌شود. برخی بر این باورند، چون هر رویداد و یا حراج به نوعی بر مبنای سیاست‌های مجریان و ذائقه خریداران شکل می‌گیرد، از این روی ما شاهد برخی آثار سفارشی هستیم که نمونه آن در رویداد‌های بین المللی در زمینه هنر‌های تجسمی دیده می‌شود. به طور مثال در چند سال اخیر در رویداد‌های بین‌المللی به آثار سیاه پوستان توجه ویژه‌ای شده است و یا این که در دوره‌هایی استقبال از آثار هنرمندان مشرق زمین رایج بوده است، از این روی پاسخ به این سوال چندان ساده نیست. این همان نقطه‌ای است که حراج تهران با موفقیت به آن ورود کرده است. یعنی با تدوین سیاست‌های خاص خود، زمینه را برای حضور آثار برآمده از انقلاب و دفاع مقدس مهیا کرده و از این بستر آثار مزبور مورد توجه جهان پیرامون نیز قرار گرفته است. یعنی می‌توان گفت: اکنون با برگزاری یک رویداد با استاندارد‌های بین المللی، در زمینه عرضه و فروش آثار هنری کشورمان به یک مرکز تبدیل شده‌ایم. در ایران تنها رویدادی که به طور جدی به موضوع اقتصاد هنر‌های تجسمی در سطح ملی ورود پیدا کرده، حراج تهران است که‌ای کاش در سایر هنر‌ها هم شاهد این اتفاق باشیم. این رویداد فارغ از جنبه اقتصادی آن، توانسته از طریق رسانه ها، محتوای خلق شده هنرمندان را در ابعاد بین المللی معرفی کند. توجه زیاد رسانه‌ها به این رویداد خود نشان دهنده تاثیرگذاری آن است. به بیانی دیگر این حراج به طور نسبی در تاثیرگذاری بر افکار عمومی توفیق داشته است. یعنی همان روی دیگر سکه‌ای که سال‌های زیادی از آن غفلت شده بود و صرفا این بازار در انحصار رویداد‌های بزرگ بین‌المللی با قدمت چندصد ساله قرار داشت. جولان هنر انقلابی در «حراج» بین المللی حالا بعد از گذشت 11 دوره و عرضه آثاری که سابقه حضور در حراج تهران را داشته اند در حراج‌های بین المللی معتبر، می‌توان به سادگی دریافت که این حراج در سطح داخلی تا چه اندازه توانسته با غول‌های بزرگ دنیا رقابت کند. خلق هر اثر هنری، درست مانند تولید هر محصول دیگری است و هر اندازه این آثار کیفیت بیشتر و کمیت زیاده‌تری داشته باشند بر غنای فرهنگ یک ملت خواهند افزود. اما این اثر تولید شده باید در یک زنجیره ارزش افزوده قرار گیرد تا علاوه بر جنبه هنری آن، به لحاظ اقتصادی نیز رشد داشته باشد. هنر انقلابی ما که تا پیش از برگزاری حراج تهران در صحنه اقتصادی هنر، حرفی برای گفتن نداشت، چند سالی است که به یمن ظهور «حراج تهران» توانسته با موفقیت روزافزون در این مسیر گام بر‌دارد. سیر تحولات شتاب زیادی دارد و درنگ در زمینه خلق آثار تجسمی و عرضه مناسب آن، نگران کننده خواهد بود. این یک اصل بدیهی است که هر اثر به پشتوانه اقتصاد می‌تواند خود را از کنج عزلت برهاند. این را به خوبی می‌دانیم که همیشه هنرمندان با مشکل اقتصادی روبرو بوده‌اند. نام هنرمندان بسیاری در تاریخ ثبت شده که در نهایت فقر و تنگ دستی زیسته و از دنیا رفته اند. اکنون دیگر آن دوره سپری شده و تقویت اقتصاد هنر یک الزام است. حراج تهران نیز این مسئولیت سنگین را عهده‌دار است تا پیوند زخم خورده اقتصاد و هنر در کشور را تا اندازه‌ای ترمیم کند. ترویج هنر و به ویژه هنر‌های تجسمی که عامه مردم امکان برقراری ارتباط با این آثار را ندارند، نه تنها امری دشوار بلکه انجام آن از توان بخش خصوصی خارج است. به همین دلیل گاهی نقد‌ها به حراج‌هایی مانند تهران بر همین مبنا شکل می‌گیرد که البته باید از یاد نبریم که وظیفه فرهنگسازی در این زمینه و آشنا کردن مردم به هنر مدرن و معاصر همراه با مولفه‌های ایران اسلامی بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ودیگر نهاد‌های مسئول است. به هر حال همان گونه که در بخشی اول این یادداشت اشاره شد تولید محتوا در قالب هنر‌های تجسمی، دایره انتخاب برای مخاطبان خاص خود را وسیع‌تر کرده است و تمایل به خرید و سرمایه‌گذاری بر روی این آثار به ویژه آثاری با ارزش‌های دینی و انقلابی رو به افزایش است. به اذعان بسیاری، فرهنگ و هنرمعاصر ایران، قابلیت این را دارد که همچون تمدن چندین ساله اش، در منطقه و جهان سرآمد باشد و این هنر با محتوا‌های جدید بر مبنای ارزش‌های دینی و انقلابی نیز توانسته نگاه‌های بسیاری را در سطح دنیا به سوی خود جذب کند. همان گونه که تا امروز، در حراج‌های معتبر بین المللی در خاورمیانه، رقم قابل توجهی از فروش آثارشان از آن هنرمندان ایرانی با مضامین دینی و مذهبی بوده است.