از نژادپرست خواندن حاجی فیروز تا قصه پرماجرای یک هنرستان

سال 1400 تا بدین جا برای خانواده تئاتر سال پر حادثه‌ای نبوده است. حالا دیگر آنان به تعطیلی‌ها و بازگشایی‌های مکرر سالن‌های نمایش عادت کرده‌اند. این را هم می‌دانند که تا احقاق حقوق عقب‌افتاده‌شان راهی طولانی در پیش است. بسیاری از آنان چشم‌انداز روشنی برای برنامه‌ها و ایده‌های اجرایی خود ندارند. هیچ یک از اینها اتفاقات تازه‌ای نیست و حتی دیگر کسی خیلی هم حواسش به آغاز قرن جدید نیست چراکه اهالی تئاتر مانند بسیاری از اقشار دیگر آنچنان درگیر تامین اولیه‌ترین نیازهای خود هستند که دیگر مجالی برای اندیشیدن به بسیاری از امور باقی نمی‌ماند.

با این همه ایسنا در ادامه نگاهی گذرا به بعضی از مهم‌ترین اتفاقات شش ماهه اول سال جاری در حوزه تئاتر دارد.

یک اظهار نظر و چندین پیامد

خانواده تئاتر سال جاری را با سخن گفتن درباره «سیاه» و «حاجی فیروز» آغاز کردند. اظهار نظر یکی از مدیران شهرداری که اتفاقا در هیات استاد دانشگاه هم مشغول به فعالیت است، مبنی بر نژادپرست بودن کارکتر «سیاه» و «حاجی فیروز» در نمایش‌های ایرانی آن هم در آستانه سال نو که حضور این شخصیت نمایشی پر رنگ‌تر از هر زمان دیگری است، واکنش‌های گوناگونی به همراه داشت.

بسیاری از هنرمندان تئاتر و چهره‌های دانشگاهی در صفحات شخصی خود دست به قلم شدند یا با رسانه‌های گوناگون گفتگو کردند و درباره ویژگی‌های منحصر به فرد سیاه سخن گفتند و او را مبرا از هر گونه تفکر نژادپرستانه دانستند. بعضی از انجمن‌های علمی بیانیه منتشر کردند و از بابت این اظهار نظر افسوس خوردند و تاکید کردند افرادی که در جایگاه حقوقی خاصی قرار دارند، مانند استادان دانشگاه یا مسئولان فرهنگی باید در اظهار نظرهایشان دقت نظر و ادله کافی داشته باشند. این اظهار نظر حتی سبب شد تا چهره‌های فرهنگی هم دوش به دوش هنرمندان تئاتر به دفاع از حاجی فیروز بپردازند. بنابراین می‌توان گفت هفته اول سال نو، هفته سیاه و حاجی فیروز بود.

یک ارتقای دیرهنگام 

روز هفتم فروردین هم مطابق معمول پیام‌های روز جهانی تئاتر رد و بدل شد و هنوز خانواده هنرهای نمایشی دست به کار تبریک‌ها و آرزوهای خود برای تئاتر بودند که خبر رسید تهران در وضعیت نارنجی قرار گرفته و مشاغل گروه سوم که سینما و تئاتر را هم در بر می‌گرفت، بار دیگر مهر تعطیلی خوردند. به دنبال این تعطیلی بار دیگر تاکید شد که سینما و تئاتر در قیاس با بسیاری از مکان‌ها بسیار امن‌تر هستند و پروتکل‌های بهداشتی در این مکان‌ها بیش از بسیاری مراکز دیگر رعایت می‌شود.

این تعطیلی، پیگیری چندین باره مدیران سینمایی و تئاتری را در پی داشت و بعد از یک سال و اندی از ورود کرونا این بار چانه زنی‌ها به نتیجه رسید و سینما و تئاتر به گروه دوم مشاغل منتقل شدند که تنها در وضعیت قرمز به شکل خودکار تعطیل می‌شوند. با این انتقال، سالن‌های نمایش بار دیگر به فعالیت خود ادامه دادند. هرچند این فعالیت همچون کل دوران کرونا با فراز و نشیب و دشواری‌های بسیار همراه بود.

سرانجام انجمن‌های صنفی تشکیل شدند

مساله امنیت شغلی در تئاتر ما نه موضوع تازه‌ای است و نه قرار است به این زودی به نتیجه برسد. سال‌های طولانی است که جامعه تئاتری در کنار همکاران خود در سینما خواستار تامین امنیت شغلی و برخورداری از امتیازاتی مانند حقوق ایام بیکاری است؛ ضرورتی که در دوران کرونا بیش از هر زمان دیگری مشخص شد.

و سرانجام بعد از مدت‌ها پیگیری و خون دل خوردن، در چند ماه گذشته بسیاری از انجمن‌های زیر پوشش خانه تئاتر با برگزاری مجمع عمومی و طی کردن مراحل قانونی لازم، به عنوان انجمن‌های صنفی زیر پوشش وزارت کار و با حضور نماینده این وزارتخانه تعریف شدند. حالا بسیاری از این انجمن‌ها هیات مدیره‌های خود را تشکیل داده‌اند و مسئولیت‌ها هم تقسیم شده است تا از این پس هر اندک نسیمی، تن رنجور خانواده تئاتر را نلرزاند و آنان برای فعالیت‌های خود پشتوانه محکم‌تری داشته باشند. هرچند که رسیدن به این نقطه هم چندان سریع نخواهد بود و هنوز راهی طولانی در پیش است.

قصه پرغصه هنرستان سوره دختران

از جمله رویدادهای مهم امسال تعطیلی رشته نمایش در هنرستان سوره دختران است. اتفاقی که بازتاب‌های گسترده‌ای به همراه داشت و البته مسئولان هم درباره آن اظهار نظرهای ضد و نقیضی کردند و برای هزارمین بار ثابت شد در بحث مدیریت فرهنگی چقدر ضعف داریم. ماجرا از انتشار خبری در فضای مجازی آغاز شد با این مضمون که رشته نمایش در هنرستان سوره دختران تعطیل شد.

از آنجا که پیش از این هم رشته بازیگری در دانشگاه سوره تعطیل شده بود، این ذهنیت قوت گرفت که مسئولان حوزه هنری که دانشگاه و هنرستان سوره زیر نظر آنان اداره می‌شود، خوش ندارند نمایش و بویژه بازیگری در مراکز تحت نظارت‌شان قوت بگیرد. آنان البته اذعان داشتند که این اتفاق به سبب ارتقای سطح کیفی تدریس رشته نمایش رخ داده چون مباحث درسی راضی‌کننده نبوده است.

هنرمندان تئاتر تاسف و انتقادهای خود را از این وضعیت اعلام کردند. بعضی قول دادند که در صورت بازگشایی رشته نمایش به صورت رایگان تدریس کنند. دامنه واکنش‌ها تا آنجا گسترده شد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بهتر دید پای خود را از این قضیه بیرون بکشد و با انتشار اطلاعیه‌ای تاکید کرد که این تصمیم‌گیری ارتباطی به این وزارتخانه نداشته بلکه از جانب حوزه هنری اتخاذ شده است.

چند روز بعدتر مهرداد عجم مدیرکل آموزش حوزه هنری نیز در گفتگو با یکی از خبرگزاری‌ها گفت: در سال تحصیلی جدید رشته نمایش در دیگر هنرستان‌های دخترانه سوره هنرجو پذیرفته است و سخن از تعطیلی رشته نمایش در هنرستان‌های دخترانه سوره از اساس بی‌مبناست.

او یادآوری کرد که نمایش، رشته اختصاصی هنرستان سوره نبوده است، ضمن اینکه اسناد تفاهمنامه حوزه هنری و آموزش و پرورش متعلق به 25 سال قبل بوده و محتوا و سرفصل‌های دروس آموزشی هم که در توافقنامه ذکر شده در سال 1375 تدوین شده است، برای امروز کارامد نیست و سرفصل‌های جدیدی نیاز است.

عجم تاکید کرد که این تعطیلی فقط یک سال ادامه دارد تا سرفصل‌های آموزشی بروز شود و به جای آن برنامه‌سازی تلویزیونی ارائه شود اما طبق گفته همین مسئول، آموزش و پرورش هرچند از تغییر محتوای آموزشی استقبال کرده ولی با تعطیلی یک ساله موافق نبوده است. بنابراین از نظر این مدیر کل اساسا اینکه گفته شد رشته نمایش از هنرستان سوره حذف شده بدون مبنا بوده و از اساس واقعیت نداشته است.

این سخنان تا حدودی خیال جامعه تئاتری را آسوده کرد ولی این خیال خوش تنها چند روز دوام داشت چون به فاصله اندکی، حجت الاسلام قمی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی در نشست خبری خود که 22 شهریور ماه برگزار شد، تعطیلی موقت رشته نمایش را در هنرستان سوره دختران تایید کرد. او در پاسخ به پرسشی درباره تعطیلی رشته نمایش در هنرستان سوره دختران توضیح داد که «اول باید بگویم که در حوزه هنر، خانم‌ها حذف شدنی نیستند اما موضوع آموزش نیروی انسانی مقاصدی دارد و ممکن است یک مجموعه در مدت زمان کوتاه برای اصلاح موضوعات و رفع نقاط ضعف، کار را متوقف کند تا ساختار اصلاح شود. در هنرستان سوره هم همین اتفاق رخ داده و موقتا کار متوقف شده تا ضعف‌ها پوشش داده شود.»

واکسینه کردن گروه‌های نمایشی؛ یک پیگیری بی‌نتیجه دیگر

ماجرای واکسینه کردن گروه‌های نمایشی هم از جمله اتفاقات پر بحث نیمه اول امسال بود. پس از ابتلای چندین هنرمند به کرونا که بعضی از آنان را به واسطه همین ویروس از دست دادیم، بار دیگر لزوم واکسینه کردن گروه‌های نمایشی مطرح شد. این موضوع زمانی بیشتر مورد توجه قرار گرفت که واکسیناسیون عمومی با توجه به گروه‌های سنی آغاز شد ولی از آنجاکه اغلب گروه‌های فعال تئاتر در دوران کرونا گروه‌هایی جوان بودند که هنوز نوبت واکسن‌شان نرسیده بود، مدیر کل هنرهای نمایشی تاکید کرد که اولویت واکسیناسیون باید با گروه‌هایی باشد که مشغول اجرای یا تمرین نمایشی هستند و همینطور کارکنان سالن‌ها هم باید در اولویت قرار بگیرند. هنرمندان گوناگونی هم واکسیناسیون را به عنوان مطالبه‌ای مهم برای گروه‌های هنری بویژه بازیگران که امکان استفاده از ماسک یا فاصله‌گذاری اجتماعی را ندارند، مطرح کردند. نامه‌نگاری‌ها و مصاحبه‌های متعددی انجام شد و این پیگیری‌ها البته بی‌نتیجه ماند تا اینکه در تغییر و تحولات اخیر سیاسی و با سرازیر شدن واکسن به کشور، گروه‌های نمایشی هم هچون دیگر افراد جامعه می‌توانند بدون محدودیت سنی واکسن خود را دریافت کنند.

یکه تازی مونا فرجاد در فضای مجازی

در نخستین روزهای ورود کرونا، تعداد نسبتا زیادی از هنرمندان تئاتر هم دست به کار شدند و برای جبران تعطیلی سالن‌های نمایشی و پر کردن جای خالی تئاتر تصمیم گرفتند از امکانات فضای مجازی بهره ببرند. آنان کوشیدند تا با اجراهای آنلاین تا حدودی این خلاء را جبران کنند. در این میان البته نظرات گوناگونی رد و بدل شد که اجرای آنلاین اساسا تئاتر نیست و باید عنوان دیگری برایش یافت. با این همه این اقدامات بیشتر واکنش‌های هیجانی و عاطفی در نخستین ماه‌های تعطیلی تئاتر بود و بتدریج تنور آن سرد شد. اما در چند ماه گذشته مونا فرجاد توانست خیل عظیمی از تماشاگران را همراه خود کند.

او در صفحه شخصی خود اجراهای کوتاهی را با عنوان تک‌گویی‌های زنانه بر اساس حروف الفبا تدارک دیده است. البته ترجیح داده فعلا نام نویسنده را فاش نکند تا این پروژه از «الف» به «یا» برسد. فرجاد این اجراها را با دکور و لباس پیش می‌برد و بازی تاثیرگذار، متن‌های قابل دفاع که گاهی هم به روز هم هستند و اتفاقات اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهند و پیوستگی این اجراها موجب شده مونا فرجاد به تنهایی پرتماشاگرترین اجراهای نمایشی را در اینستاگرام رقم زده باشد. فراموش نکنیم که فرجاد مناسبات اینستاگرام و مخاطبان آن را در نظر داشته و تلاش کرده نمایش‌هایی برای همین مخاطبان تدارک ببیند.

کرونای دلتا و تعطیلی دوگانه تئاتر

اوج گیری کرونای دلتا و قرمز شدن شهر تهران، تعطیلی چند باره سالن‌های تئاتر را در پی داشت اما این تعطیلی از این حیث متفاوت بود که این بار برخلاف همیشه تنها سالن‌های دولتی تعطیل شدند و سالن‌های خصوصی به فعالیت خود ادامه دادند. اداره کل هنرهای نمایشی نیز با وجود نارضایتی‌اش از فعالیت مجموعه‌های خصوصی، بهتر دید مسئولیت را به گردن خودشان بیندازد و کاری به این ماجرا نداشته باشد. در این میان گروه‌های نمایشی که در مجموعه‌های خصوصی مشغول اجرا بودند، وضعیتی غریب پیدا کردند و چاره‌ای جز ادامه اجرا نداشتند به جز چند گروهی که بازیگران‌شان درگیر کرونا شدند و به ناچار اجرای خود را به زمانی دیگر موکول کردند اما اغلب گروه‌ها به دلیل پرداخت اجاره سالن، چاره‌ای جز اجرای نمایش نداشتند.

جشنواره‌ای که به تاخیر افتاد

اوج گیری کرونای دلتا تنها تعطیلی نصفه و نیمه سالن‌های نمایش را در بر نداشت بلکه سبب شد زمان برگزاری جشنواره تئاتر آیینی سنتی هم به تعویق بیفتد. قرار بود این جشنواره مهر ماه و بعد از ایام سوگواری ماه صفر برگزار شود ولی برگزارکنندگان آن بهتر دیدند در این وضعیت دست نگه دارند و برگزاری جشنواره را به آذر ماه موکول کنند تا تمرین و آماده‌سازی آثار متقاضی شرکت در این جشنواره در شرایط امن‌تری رخ بدهد. بخشی از جزییات برگزاری این جشنواره هنوز مشخص نشده و تابع شرایط همان بازه زمانی است ولی این نکته حائز اهمیت است که این دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی، نگاهی خاص به نمایش‌های اقتباسی از آثار نظامی دارد.

در چند ماه اخیر جامعه تئاتری به سوگ تعدادی از همکاران خود نشست. از انجاکه ایسنا پیش‌تر در گزارشی مجزا به این اتفاقات تلخ پرداخته، از تکرار دوباره آن صرف‌نظر می‌کنیم.

انتهای پیام