استاد دانشگاه: تنوع گویش‌ها در کرمانشاه بهشتی برای زبان شناسان است
کرمانشاه - ایرنا - تنوع زبان و گویش‌ها در استان 25 هزار کیلومتر مربعی کرمانشاه آن را به بهشتی برای زبان‌شناسان تبدیل کرده است.
به گزارش خبرنگار ایرنا، در استان 2 میلیون نفری کرمانشاه شاهد حضور مسالمت آمیز ادیان و مذاهب مختلف مسلمان شیعی و سنی، اهل حق، یهودی، مسیحی و غیره در کنار یکدیگر هستیم بدون آنکه این اختلاف مذهب موجب تفرقه شده باشد، گویی مردمان این دیار ریشه در پیوندی عمیق و تاریخی با هم دارند که هر مذهب و گویشی شاخه این درخت قدیمی مستحکم هستند.
در کنار تنوع مذهبی تنوع زبانی نیز بر زیبایی های این سرزمین افزوده است، به گونه ای که مردم ساکن در مناطق شمالی استان گویش جاف و اورامی، غرب استان گویش کردی کلهر و گوران، شهر کرمانشاه فارسی کرمانشاهی و شرق و جنوب استان با گویش لکی صحبت می کنند و البته تنوع زبانی در این استان از این هم بیشتر است نمونه اش وجود ترک زبانان در سنقر و کلیایی است.
خبرنگار ایرنا مرکز کرمانشاه برای بررسی تنوع زبانی موجود در استان کرمانشاه از منظر تاریخی و سیاسی گفت و گویی با دکتر علی سهامی استاد دانشگاه و نویسنده ادبی و تاریخی داشته است که در ادامه می خوانید.
ایرنا - بفرمایید که ریشه گویش های موجود در کرمانشاه به کجا می رسد و دلیل این همه تنوع گویش در جغرافیای کوچک استان چه چیزی است؟
سهامی: زبان ها و گویش های رایج ایران کنونی و حتی زبان مردمان افغانستان، آسیای میانه و قفقاز از یک ریشه زبانی واحد به نام زبان ایرانی سرچشمه می گیرد.
نگاهی به واژه های بنیادی، ساختار دستوری مانند صرف فعل ها و شکل ضمیرها موید همین مطلب است، همچنین زبان فارسی نیز خود زیرمجموعه زبان ایرانی محسوب می شود.
بنابراین بهتر است فرهنگستان زبان فارسی به «فرهنگستان زبان ایرانی» تغییر نام دهد تا همه شاخه های کهن زبان های ایرانی اهمیت پیدا کند.
اما تفاوت میان زبان و به طور جزیی تر تفاوت در میان گویش ها به شرایط جغرافیایی و زندگی قومی گویشوران و نیز تاثیر عناصر هویتی مانند مذهب بر می گردد.
مناطق غربی ایران همواره دروازه ورود به فلات ایران بوده است یکی از همین مناطق حلوان یا همان پاطاق سرپل ذهاب بوده که در مسیر خطی جاده ابریشم یعنی حلوان - کرمانشاه - همدان - ری و خراسان قرار داشته است.
مسیر ورود اسکندر مقدونی به داخل ایران در زمان هخامنشیان همین حلوان سرپل ذهاب است، بعدها نیز این نقطه دروازه ورود سپاهیان اسلام به فلات داخلی ایران از مسیر جاده ابریشم بوده است.
لذا دلیل تنوع گویش ها در داخل استان را باید در شرایط جغرافیایی استان جستجو کرد به این معنا که شهرها و روستاهای در مسیر جاده ابریشم از پیشقراولان پذیرش آیین جدید بوده اند و سایر مناطق صعب العبور به دلیل عدم ارتباط سریع مردم حتی تا چند دهه از اتفاقات مسیر خطی جاده ابریشم بی خبر مانده اند.
همچنین وجود ایلات و طوایف فراوان در استان و داشتن حدود مشخص مراتع ییلاقی و قشلاقی و انسجام درون ایلی به تدریج لهجه ها و گویش های متمایز از سایر ایلات به وجود آورده است.
ضمن اینکه تشکیل نشدن حکومت های قدرتمند دوران اسلامی در استان کرمانشاه که بتواند به پشتوانه قدرت سیاسی زبان بومیان این منطقه را در سطح گسترده و حتی ملی رواج دهد از دیگر علل تنوع گویش ها در استان کرمانشاه است.
ایرنا - آیا این اختلاف زبانی در استان منشاء تفرقه نیز بوده یا نه بر وحدت یا تفرقه مردمان این دیار تاثیرگزار بوده است؟
سهامی: گویشوران ساکن در استان کرمانشاه به دلیل اشتراکات فرهنگی زیادی که با هم دارند سالهاست که به صورت مسالمت آمیز با یکدیگر زندگی کرده اند و حتی در برخی از موارد مرزبندی های هویتی مانند مذهب را در مساله ازدواج کنار گذاشته اند.
امروزه نیز به دلیل تحکیم نهادهای قانونی شاهد کاهش تعصبات قومی و قبیله ای هستیم و تنها جلوه گری آن را به صورت کمرنگ در زمان انتخابات مجلس شورای اسلامی و شورای شهر شاهدیم.
ایرنا - آیا برای حفظ گویش های مختلف استان برنامه آموزشی باید داشت؟
سهامی: همانگونه که لباس و غذاهای متفاوت در فرهنگ ها عامل جذابیت است، حفظ گویش و لهجه های زبانی نیز به عنوان تنوع عناصر هویتی و متمایز ساز در جغرافیای استان کرمانشاه لازم است و این تفاوت ها می تواند عامل جذب گردشگر داخلی و خارجی باشد.
از طرفی این استان را به دلیل فراوانی لهجه ها و گویش ها می توان بهشت تحقیقاتی برای زبان شناسان دانست چرا که زبان کردی و گویش های آن بایگانی کهن زبان فارسی کنونی نیز هست.
ایرنا - نحوه شکل گیری گویش فارسی کرمانشاهی چگونه بوده است؟
سهامی: در زمان حاکمیت محمدعلی میرزای شیرازی در زمان حکومت قاجارها، کارهای اداری و دولتی در شهر کرمانشاه بیشتر در دست غیربومیان قاجاری بوده است و هر 2 طرف حکومت و مردم محلی برای ارتباط برقرار کردن با هم ناگزیر به یادگیری زبان یکدیگر می شوند و به این صورت گویش فارسی کرمانشاهی متاثر از زبان کردی در شهر کرمانشاه شکل می گیرد.
همچنین بازار کرمانشاه نیز از جمله عوامل تقویت فارسی کرمانشاهی بوده چرا که به دلیل اطراق کاروان های زیارتی عتبات عالیات در شهر کرمانشاه بازار اهمیت و رونق خاصی داشته است به گونه ای که این رونق موجب استقرار مردمان غیربومی از دیگر نواحی ایران و حتی بازرگانان یهودی نیز شده است.
ایرنا - شما کتابی با موضوع بررسی نقش کردهای کلهر و زنگنه در شطرنج سیاسی صفوی و عثمانی دارید، نقش آفرینی سیاسی ایلات استان در زمان حکومت های مختلف چگونه بوده است؟
سهامی: در دوران آل بویه در قرن چهارم، تشکیل حکومت حسنویه در قلعه سرماج حسین خانی نقطه عطفی در حکومت داری کردها در استان کرمانشاه بوده که ابن اثیر به آن اشاره کرده است، اما بعدها با تصرف شهر بغداد توسط آل بویه، حکومت خاندان حشن کرد دینوری در دل حکومت آل بویه محو می شود.
کردهای کلهر و نیز کردهای زنگنه در شطرنج سیاسی عثمانی و صفوی نقش داشته اند به گونه ای که در زمان شاه طهماسب صفوی به واسطه حکومت ذولفقارخان کلهر شهر بغداد شهری کاملا ایرانی بوده است.
بدلیسی صاحب کتاب شرفنامه که در عصر صفویه می زیسته می گوید: حاکمیت سیاسی کلهرها در دوره شاه اسماعیل یکم با غیب الله بیگ کلهر در منطقه پلنگان نزدیک شهر کامیاران بوده است، به روایت این کتاب شاه طهماسب با دختر محمدبن غیب الله بیگ کلهر ازدواج کرده است.
در زمان حکومت شاه عباس دوم نیز شیخ علیخان زنگنه به امور ایل کلهر و زنگنه در استان کرمانشاه می پردازد.
اما در زمان حکومت شاه سلیمان به عنوان هشتمین پادشاه صفوی شاهد حضور پررنگ کردهای زنگنه و افزونی نفوذ آنها در نزد پادشاهان صفوی هستیم به گونه ای که با صدراعظمی و نخست وزیری شیخ علیخان در اصفهان به اوج خود می رسد.
در زمان شاه سلطان حسین نهمین و آخرین پادشاه صفویه نیز شاه قلی خان زنگنه فرزند شیخ علیخان به مقام وزیری صفویان می رسید و پس از او دامادش یعنی فتحعلیخان جانشین وزارت پدر زن می شود.
همچنین باید به این نکته اشاره شود که تقابل سیاسی صفوی و عثمانی در مناطق غربی باعث شد تا مناطق کردنشین تحت تسلط عثمانی های سنی مذهب و مناطق کردنشین تحت تسلط صفویان علوی مذهب باشد.
اما در زمان نادرشاه افشار در مناطق غربی، درگیری بین ایران و عثمانی وجود دارد اما در زمان کریم خان زند ایلات شمال لرستان و اطراف ملایر و مناطق شرقی استان کرمانشاه نقش سیاسی فعالی در اقتدار حکومت زندیه داشته اند و مردم این مناطق به ویژه لک ها در لشکرکشی های کریم خان به نواحی مختلف ایران از جمله شیراز حضور چشم گیری داشته اند.
در نهایت نیز باید گفت، با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی متاسفانه شاهد اجرای سیاست تخته قاپو کردن عشایر و تنبیه و تبعید سران ایلات و عشایر هستیم به گونه ای که افراد ایلات استان به خصوص ایل کلهر از دریافت منصب های حکومتی محروم می شوند.
*س_برچسب‌ها_س*