استفاده از جهان‌بینی ایرانی و اعتقادی در کتاب «یاس کبود»
یک منتقد گفت: نویسنده در کتاب «یاس کبود» از جهان‌بینی بومی، ایرانی و اعتقادی خود در لابه‌لای کلمات فارغ از هر نوع شعارزدگی استفاده می‌کند.
آیین رونمایی از کتاب «یاس کبود» با حضور راضیه تجار (نویسنده کتاب)، کامران پارسی‌نژاد (منتقد) و شیما جوادی (منتقد) با همکاری انتشارات کتابستان معرفت در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
یک نویسنده خوب باید پژوهشگر خوب باشد
کامران پارسی‌نژاد در این نشست با اشاره به فعالیت‌های ادبی راضیه تجار بیان کرد: وقتی روند فعالیت‌های نویسندگان مطرح در ایران را رصد می‌کنیم می‌بینیم که نویسندگان در یک مقطع زمانی خوش می‌درخشند و آثار درخشانی خلق می‌کنند و بعد دچار شکست می‌شوند و دیگر آثار خوبی از آن‌ها نمی‌بینیم و دچار سکون می‌شوند. اما خانم تجار نویسنده‌ای با پشتکار و پویا است و جدا از حوزه ادبیات در کار داستان‌نویسی نیز تلاش می‌کند و آثار ایشان در گذر زمان بهتر و بهتر شده است.
وی ادامه داد: کتاب «یاس کبود» در مقایسه با کتاب «کوچه اقاقیا» تاثیرگذار و دارای ساختار منسجم و نثر والایی است. جادوی نهفته در کلمه‌های این کتاب نتیجه سال‌ها تلاش، ممارست و تحقیق نویسنده است. نثر داستان این کتاب تاثیرگذار و نشان‌دهنده علاقه‌مندی نویسنده به نثر است. نثر داستان و انتخاب واژگان، استفاده از فنون و صنایع ادبی به‌جای مفاهیم عمیق در لابه لای کلمات این کتاب به چشم می‌خورد. با شروع ابتدای داستان گویی نیرو و جادویی مخاطب را از فضای پیرامون به دوره اشاره شده در داستان می‌برد و این جابه‌جایی نیاز به زمینه‌چینی و مرور زمان ندارد. حرکت در این مسیر به سرعت انجام می‌شود و برای من به عنوان خواننده کتاب قابل توجه است.
پارسی‌نژاد کتاب «یاس کبود» را جزو رمان‌های سیاسی، تاریخی، اجتماعی و عاشقانه دانست و گفت: ابعاد مختلفی را در این رمان شاهدیم که توجه نویسنده به مسائل سیاسی و روایتگری بخش‌هایی از تاریخ گذشته ایران از جمله آن‌ها است. این روایتگری تکمیل‌کننده است و بخش‌های مختلف اثر با هم همخوانی دارند. یک‌دستی، انسجام و وحدت بین بخش‌های مختلف باعث قوام این کتاب شده است. با خواندن حدود 20 تا 30 صفحه اول این کتاب متوجه می‌شوید نویسنده انبوهی از تجارب را قبل از نوشتن کسب کرده و این حجم از اطلاعات و دانش را یک شبه به دست نیاورده است.
این منتقد افزود: یک نویسنده خوب باید پژوهشگر خوب باشد و صرفا به تخیل، باورها، شنیده‌ها و... تکیه نکند. بلکه باید تحقیقات میدانی یا کتابخانه‌ای از موضوع مورد مطالعه داشته باشد. انبوهی از اطلاعات، اندوخته‌ها و تجارب مهم پُشت این کتاب وجود دارد که نویسنده آن‌ها را کسب کرده است. وقتی دامنه کسب اطلاعات زیاد باشد و نویسنده اندوخته و اطلاعات تاریخی، سیاسی، اجتماعی و... را کسب کرده باشد هنگام نوشتن اثر ممکن است دچار مشکل شود. وقتی داده‌ها و اطلاعات زیاد است ناخواسته می‌خواهید همه این اطلاعات را در رمان و داستان وارد کنید. زیاده‌روی در ارسال اطلاعات به مخاطب باعث آسیب به جنبه داستانی اثر می‌شود.
وی با بیان اینکه ذائقه و سلیقه مخاطب تغییر کرده و مخاطب می‌خواهد با اثر هم‌ذات‌پنداری کند، گفت: در این کتاب با سنت‌ها، پوشش لباس، اشیاء، خیابان‌ها، زندگی ایرانی و... آشنا می‌شویم. تمام مباحث به‌گونه‌ای در این کتاب خوش درخشیده که یک همخوانی، وحدت و انسجام بین ساختار، شیوه روایت، مضامین و اطلاعات اندوخته شده در آن دیده می‌شود. اندوخته‌ها و تجارب نهفته در لابه لای اثر مانند دُر و گوهری است که سالیان سال برای کسب آن از سوی نویسنده زحمت کشیده شده است. برای همین مخاطب به آنی از فضای اطراف جدا می‌شود و خود را در فضای داستان احساس می‌کند.
پارسی‌نژاد نوشتن کتاب «یاس کبود» را آگاهانه توصیف کرد و ادامه داد: در ادبیات داستانی، نگارش رمان‌های تاریخی و زندگی‌نامه داستانی سخت‌تر از رمان است که بر پایه تخیل نوشته می‌شود. باید همخوانی درستی بین داده‌ها و اطلاعات با بخش تخیل ایجاد شود تا داستان ما باورپذیر شود و خوش بدرخشد. در غیر این‌صورت طرح داستان از هم می‌پاشد. به همین دلیل نویسندگانی که در حوزه رمان‌های تاریخی کار می‌کنند رمان و داستان‌های آن‌ها به خاطره پهلو می‌زند و قالب رمان را از دست می‌دهد. اما این کتاب اینگونه نیست.
این منتقد با اشاره به نثر کتاب «یاس کبود» گفت: کتاب نثر قوی دارد؛ به‌گونه‌ای که وقتی منتقد اثر را می‌خواند می‌بیند که برای تک‌تک جمله‌های این کتاب زحمت زیادی کشیده شده است. این کتاب برای نویسندگان جنبه آموزشی دارد. نویسندگانی هستند که تحت‌تاثیر نویسندگان دیگر قرار می‌گیرند و گاهی از آن‌ها نیز فراتر می‌روند. وحدت کلمه‌ها در این کتاب باعث می‌شود کوچک‌ترین نقص را در کلمه‌ها و توضیحات ارائه شده در کتاب نبینیم. به این اثر می‌توان استناد کرد.
پارسی‌نژاد با اشاره به فضاسازی، لحن و شیوه گفتار موجود در کتاب «یاس کبود» بیان کرد: وقتی این کتاب را می‌خوانید اصوات را هم می‌شنوید. فضاسازی ایجاد شده در این داستان بسیار هوشمندانه است و نویسنده در ازای نوشتن و ارائه تک‌تک اطلاعات سال‌ها زحمت کشیده است. این اثر در گذر زمان نوشته شده، اما تعدادی از نویسندگان ما شتاب‌زده تولید اثر می‌کنند. این شتاب‌زدگی کار را دچار نقص می‌کند. شیوه گفتار کتاب تحسین‌برانگیز است و راوی کتاب هم سبک خاصی در گفتار دارد.
وی یکی از مهمترین ویژگی‌های کتاب بعد از نثر و فضاسازی را شخصیت‌پردازی کتاب دانست و گفت: اگر به شخصیت‌های داستان به خوبی پرداخته نشود احساس نمی‌کنیم به فضای داستان ورود پیدا کردیم. شخصیت‌های حقیقی که در این کتاب به آن‌ها اشاره شده نیز خوب است و حضور عینی دارند. در شخصیت‌پردازی باورپذیری شخصیت‌ها و حضور عینی شخصیت‌ها از جمله موضوعات مهم است. نویسنده در این کتاب صرفا نویسنده نبود بلکه از دیدن، تصویربرداری از صحنه‌ها و قدرت تجسم خلاق برای نگارش اثر استفاده کرده است.
این نویسنده و پژوهشگر با تاکید بر اینکه بومی‌گرایی باید شاخصه اصلی ادبیات ما باشد، افزود: در دنیای غرب در سینما و ادبیات داستانی و حتی در شعر عنصر بومی‌سازی اولین شاخصی است که برای منتقدان مهم است. آثاری که در آن نویسندگان فضای حاکم بر جامعه ایران را نشان نمی‌دهند برای آن‌ها جذاب نیست. بلکه فرهنگ و شیوه زندگی ما برای آن‌ها مهم است. سبک و سیاق داستان‌نویسی راضیه تجار مانند سایر آثار او در این کتاب هم دیده می‌شود. در آثار قبلی به معماری و تمام جزئیات فضا و اشیاء روی دیوار هم اشاره می‌کردند. اما در این اثر این موضوعات خوش درخشیدند. اما روی طرح این مسائل باقی نمانده چرا که معتقد است حرف‌ها، اندوخته‌ها و اطلاعات مهمتر و ارزشمندتری وجود دارد که لازم نیست صرفا در فضای معماری باقی بماند.
پارسی‌نژاد در پایان گفت: در این کتاب باور‌های جامعه ایرانی را می‌بینیم. آنچه در این اثر اتفاق افتاده کاملا آگاهانه بوده و ممکن است درباره راوی داستان نقطه نظرات دیگری داشته باشم که آن هم کاملا سلیقه‌ای است. نویسنده می‌توانست راوی را به صورت دیگری خلق کند، اما آگاهانه دست به انتخاب زده است.
بیشتر نویسندگان ما اهل تحقیق نیستند
شیما جوادی نیز در این نشست گفت: طبق بررسی‌های محمدحسن شهسواری در کتاب «حرکت در مه» نویسندگان بازه تولید اثر دارند و در یک دوره درخشان اثر می‌نویسند، اما بعد از مدتی دچار افت تولید می‌شوند. حتی گاهی از آن‌ها صرفا یک اسم باقی می‌ماند. فعالیت‌ها، کلاس‌های داستان‌نویسی، ارتباط مداوم با نسل‌های مختلف و آموزش و تعامل نزدیک با آن‌ها باعث می‌شود خانم تجار نسل‌های مختلف را بشناسند و قلمشان همواره گرم بماند.
این منتقد ادامه داد: تاریخ معاصر به ویژه تاریخ دوره پهلوی اول و دوم پُر از حوادثی است که نویسنده و هنرمند می‌تواند از آن‌ها به عنوان سوژه در تولید آثار استفاده کند. این اتفاقات بستری است که نویسندگان می‌توانند به آن‌ها مراجعه و داستان خوب و قوی بنویسند، اما نویسنده برای پرداختن به این موضوعات باید پشتکار تحقیق داشته باشد. اما اکثر نویسندگان ما اهل تحقیق نیستند. در این کتاب شاهدیم که نویسنده تحقیق و نگاه عمیقی به تاریخ دارد و این موضوعات را طی سال‌های متمادی با انگیزه و هدف دنبال کرده است تا درباره تاریخ و زندگی مردم خود بنویسید.
جوادی با تاکید بر اینکه نویسنده باید دغدغه‌مند باشد و خود را از جامعه جدا نداند، بیان کرد: راضیه تجار با این دغدغه و نگاه روان‌شناسی و جامعه‌شناسی تحقیق جامعی نسبت به موضوعات مورد اشاره در کتاب «یاس کبود» داشته و، چون فرم و فنون داستان‌نویسی را می‌داند ساختار منسجمی در این کتاب ترسیم کرده است. به عبارتی نویسنده در این کتاب به بلوغ رسیده است. نویسنده در این کتاب تولد، تازگی و طراوت دیگری را نشان می‌دهد که خواننده با خواندن متن کتاب به وجد می‌آید.
این منتقد افزود: نویسنده ساختار کتاب را به گونه‌ای چیده که از همان ابتدا وارد دنیای مورد نظر نویسنده و غرق خواندن می‌شوید. این اتفاق نتیجه مجموعه‌ای از توانمندی، تحقیق، آشنایی به ساختار و اصول است و از وجود ایست و لکنت در داستان جلوگیری می‌کند. ریتم داستان از ابتدا تا انتهای داستان درست است و خواننده را نگه می‌دارد و اجاره نفس کشیدن و تامل را به خواننده نمی‌دهد. همچنین نویسنده برای بُعد تاریخی داستان خود از لحن خشک استفاده نمی‌کند بلکه یک قهرمان خیالی بر پایه درام تاریخی خلق می‌کند.
وی همچنین گفت: نویسنده از جهان‌بینی بومی، ایرانی و اعتقادی خود در لابه‌لای کلمات فارغ از هر نوع شعارزدگی استفاده می‌کند و این جهان‌بینی را لابه‌لای بافت فرهنگی شهر تهران و آدم‌های آن به ما نشان می‌دهد. این در حالی است که بیشتر آثار ما فاقد جهان‌بینی نویسنده هستند. نویسندگان باید دیدگاه و فکر خودشان را با تلاش، ممارست و تمرین لابه لای داستان به مخاطب نشان دهند. جهان‌بینی چیزی است که مخاطب امروز ما به آن نیاز دارد.
این منتقد با اشاره به شخصیت‌پردازی کتاب، بیان کرد: وقتی داستان و رمان تاریخی می‌خواهد به‌طور مشخص درباره شخصیت‌های تاریخی صحبت کند کار برای نویسنده بسیار سخت می‌شود چراکه با دو نوع از مخاطب خاص و عام رو به‌رو خواهد شد. مخاطب خاص که تحقیقات تاریخی دارد و می‌خواهد رمان تاریخی بخواند و مدام به دنبال ایراد گرفتن از نویسنده بر اساس اطلاعات تاریخی خود است. مخاطب عام اطلاعات دریافت شده از سینما، فیلم، مدرسه و.. را با اطلاعات ارائه شده در رمان مقایسه می‌کند. با این وجود کتاب جذاب ارائه شده و نویسنده نگاه ویژه‌ای به سیدحسن مدرس دارد و با زاویه دید دیگری درباره او صحبت می‌کند؛ بنابراین از نگاه صرفا تاریخی و مستندنگارانه خارج شده و شخصیت جوان و مریدی را خلق کرده که در رده سنی خوانندگان کتاب قرار دارد. نویسنده از نگاه تازه برای نشان دادن سیدحسن مدرس استفاده می‌کند. یکی از دلایل محبوبیت مدرس مردمی بودن ایشان است. به عبارتی نویسنده نگاه و زاویه دید خود را کوچک کرده و وارد جامعه شده تا تغییرات و تحولات را نشان دهد.
وی در پایان یکی از نقاط قوت کتاب را شخصیت‌پردازی دانست و گفت: این کتاب برای من نویسنده نکات آموزشی زیادی دارد و برای طراحی یک رمان تاریخی یک کلاس درس است. خواندن این کتاب یک کلاس آموزشی است که نویسنده چگونه با استفاده از شخصیت‌پردازی تخیل خود را با واقعه تاریخی پیوند بزند. نویسندگان جوان به ویژه نویسندگانی که در فضای ادبیات و دانشگاه هستند لحن خوب را لحن شاعرانگی صِرف می‌دانند و این لحن را بدون تغییر وارد داستان می‌کنند. درحالی که این لحن مناسب داستان نیست و خواننده را آزار می‌دهد. نویسندگان باید دایره لغات و واژگان خود را گسترش دهند و مدام در بین مردم زیست کنند.
عاشقانه کتاب «یاس کبود» را دوست دارم
در ادامه، راضیه تجار با اشاره به شیوه نگارش کتاب «یاس کبود» توضیح داد: انگیزه نوشتن این کتاب از سال‌ها پیش در من وجود داشت و برای نوشتن آن زحمت زیادی کشیدم. این کتاب را با قلب و دلم نوشتم و عرق‌ریزی روحی و جسمی برای آن داشتم. هنگام نوشتن این کتاب دو یا سه کتاب دیگر نیز نوشتم. با استفاده از اعتقادات و باورم این کتاب را نوشتم. من در ایران با این مردم زندگی می‌کنم و با آنچه باور خودم است کتاب را نوشتم. اگر باور نداشته باشیم قلم نمی‌جوشد. تا زمانی که خودمان به کلام خودمان و قصه‌ای که در دل و ذهن ما می‌جوشد یقین نداشته باشیم قلم جاری نمی‌شود.
وی با اشاره به سفارشی‌نویسی افزود: سفارسی‌نویسی حرفی است که عده‌ای می‌زنند و این برچسب‌ها به دامن من نمی‌چسبد. این حرف‌ها را می‌زنند تا آدم‌ها عقب‌نشینی کنند. نویسنده‌ای که یک اثر را خلق می‌کند اگر باور، جوشش، یقین و استمراری در خود نبیند آن اثر صد در صد آن چیز که باید بشود نمی‌شود.
نویسنده کتاب «یاس کبود» در پایان گفت: سال‌ها کلاس درس داستان‌نویسی داشتم و چندین سال دبیر انجمن قلم بودم. معتقدم زنان ایرانی توانایی‌های زیادی دارند که باید روح لطیف آن‌ها را ترمیم کرد. همه ما در مسیر زندگی رسالتی داریم که باید آن را به سرانجام برسانیم. گذر زمان یک عنصر بیرونی است ما باید از درون خود را تقویت کنیم و تا پای جان در مسیر روشنگری بمانیم و حیات ببخشیم. بعضی از شب‌ها چشم‌هایم را می‌بندم و کتابم را دوره و با آن زندگی می‌کنم. عاشقانه این کتاب را دوست دارم. این کتاب را با همه روح و عاشقانه نوشتم و امیدوارم به جان مخاطب بنشیند.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات