افزایش افسار گسیخته قیمت برنج در سرزمین شالیزارها

رشت - تنظیم بازار برنج نیازمند اصلاح ساختار به نفع تولید کننده و مصرف کننده نهایی و حذف حلقه دلالان و محتکران است.

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها - مریم ساحلی: آواز نسیم لابه لای شالیزارها نغمه‌ای آشنا در دل سرزمین سبز گیلان است و عطر برنج دم کشیده، آشنای دیرینه سفره‌های گیلانیان است.

از دیرباز برنج قوت اصلی مردم این خطه بهشت گون بوده اما به تدریج با افزایش فشارهای اقتصادی تهیه برنج برای بسیاری از مردم دشوار شده است و در هفته‌های اخیر افزایش افسار گسیخته قیمت از عمده گلایه‌های مردم این استان به شمار می‌آید.

واقعیت این است که توسعه شالیکاری و حرکت به سمت ارتقای صرفه اقتصادی کشت برنج در بهبود وضعیت اقتصادی کشاورزان این استان و افزایش دلگرمی آنها برای ادامه کار از اهمیت به سزایی برخوردار است. گسترش تولید محصول استراتژیک برنج و دستیابی به خودکفایی در این زمینه نیازمند حمایت بیشتر متولیان ذی ربط در حوزه‌های کشاورزی و تنظیم بازار است.

مکانیزه کردن کشاورزی و کاهش هزینه‌های تولید، معرفی ارقام پرمحصول و افزایش دانش و اطلاعات کشاورزان از جمله موضوعاتی است که برای ارتقای تولید برنج مورد توجه قرار می‌گیرد اما آنچه که نباید مغفول واقع شود، چگونگی به بازار رسانی محصول و کوتاه کردن دست دلالان و واسطه‌هایی است که به دنبال سودجویی در این مسیر ایجاد اختلال می‌کنند و بدین ترتیب موجب کمتر بهره مند شدن کشاورزان از ثمره زحماتشان و سنگین‌تر شدن بار گرانی بر دوش مصرف کنندگان نهایی برنج می‌شوند. باید گفت در این راستا نظارت دقیق بر روند واردات برنج خارجی، توزیع مناسب آن و ممانعت از هر گونه سودجویی می‌تواند از چالش‌های موجود بکاهد.

استان گیلان با رتبه دوم تولید برنج کشور، بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در ایران محسوب می‌شود.

رئیس جهاد کشاورزی گیلان شهریور ماه امسال با بیان اینکه سطح برداشت برنج در گیلان 238 هزار هکتاراست، گفت: امسال سطح کشت ارقام پرمحصول بیش از 27 هزار هکتار بوده که در مقایسه با سال گذشته افزایش 30 درصدی داشته ایم.

مسعود الماسی همچنین اعلام کرد: بر اساس برآوردهای انجام شده بیش از یک میلیون و 150 هزار تومان شلتوک تولید شده و ارزش اقتصادی این میزان محصول، 15 هزار میلیارد تومان است.

گرانی قیمت برنج و فشار مضاعف بر خانواده‌های گیلانی

ریحانه حسن زاده شهروندی است که در گفتگو با مهر اظهار کرد: بسیاری از خانواده‌های گیلانی به سبب وضعیت اقتصادی موجود، به تدریج مصرف برنج خویش را کاهش داده‌اند و اما گرانی برنج در ماه‌های اخیر فشار مضاعفی بر آنها وارد کرده است.

وی ادامه داد: طعم و عطر برنج گیلان معروف است ولی به خاطر قیمتش بسیاری به مصرف برنج خارجی روی آورده‌اند که البته تهیه برنج خارجی هم با افزایش قیمتی که داشته دیگر برای خانواده‌های زیادی مقدور نیست.

حسن زاده با بیان اینکه قیمت هر کیلو برنج خارجی حدود 28 هزار تومان است، افزود: برنج هاشمی ماه گذشته هر کیلو 24 هزار تومان به فروش می‌رسید اما حالا به 33 هزار تومان رسیده است.

وی تصریح کرد: زمانی که کشاورز اقدام به فروش برنج خود می‌کند با ورود برنج خارجی قیمت دسترنج کشاورز گیلانی بسیار می‌آید اما زمانی که دیگر چیزی برای فروش ندارد و دلالان جیب‌ها و انبارهای خود را پر کرده اند شاهد افزایش بی حساب و کتاب قیمت‌ها هستیم.

رشد لحظه‌ای قیمت‌ها

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با بیان اینکه هم اکنون هر کیلو گرم برنج مرغوب گیلان در خرده فروشی‌های سطح شهر، با قیمت حدود 30 تا 33 هزار تومان بفروش می‌رسد به خبرنگار مهر گفت: اوایل مرداد تا اوایل شهریور بهترین زمان برداشت برنج است. خوشبختانه کشاورزانی که امسال حدود 30 تا 35 روز بعد از عید اقدام به نشاکاری کرده بودند توانستند محصول خود را در شرایط آفتابی و کاملا خشک حتی با دست درو و در انبارهای خود ذخیره کنند.

محمود هوشیار فرد ادامه داد: اما آن دسته از برنجکارانی که به هر دلیلی کاشت را با تأخیر انجام دادند، به دلیل شرایط نامساعد جوی قادر به برداشت به موقع محصول خود نشدند. تأخیر در برداشت محصول علاوه بر تحمیل هزینه اضافی دستمزد کارگری و نیز عدم امکان برداشت ماشینی به دلیل بارش‌های سیل آسا و باتلاقی شدن حدود 60 درصد شالیزارها، باعث شد تا برخی شالیکاران تا حدی با کاهش کمیت و کیفیت نیز مواجه شوند و بخشی از محصول آنها به صورت ترکوب به بازار عرضه شد.

هوشیار فرد یادآور شد: در مرداد ماه قیمت شلتوک بین 11 تا 12 هزار تومان و قیمت برنج مرغوب گیلان در خرده فروشی‌ها بین 22 تا 25 هزار تومان بود که در حال حاضر قیمت شلتوک به 17 تا 18 هزار تومان و قیمت برنج سفید در خرده فروشی‌ها با افزایش قیمت حدود 8 تا 11 هزار تومان به مرز 33 هزار تومان رسیده است که به نظر می‌رسد این روند صعودی توأم با رشد لحظه‌ای قیمت‌ها باشد. افزایش قیمتی که کشاورزان علت آن را افزایش هزینه‌های تولید عنوان می‌کنند.

ساماندهی بازار برنج، نیازمند نسخه جدید

وی با اشاره به اینکه مکانیزم تنظیم و فروش برنج نیازمند اصلاح ساختاری است، گفت: اتحادیه‌ها و صنوف مرتبط باید در اتاق سیاستگذاری حضور مستمر داشته باشند و مسئولیت بپذیرند.

هوشیارفرد مشکل را تنها کمبود ظرفیت تولید برنج مورد نیاز کشور ندانست و ادامه داد: دو استان گیلان و مازندران حدود سه میلیون تن شلتوک و حدود 1.5 میلیون تن برنج سفید تولید می‌کنند. ولی بحران کنونی در بازار عرضه برنج و نارضایتی مصرف کنندگان به دلیل توزیع و نحوه عرضه نامناسب برنج به وجود آمده است.

وی با تأکید بر ضرورت افزایش کمیت و حفظ کیفیت ارقام محلی برنج، گفت: در شرایطی که ارقام اصلاح شده و پرمحصول برنج بیش از 10 درصد اراضی شالیزاری گیلان را تشکیل می‌دهند، اطلاعی از نحوه فروش این ارقام در بازار وجود ندارد. متأسفانه با توجه به اینکه حدود 90 درصد اراضی شالیزاری گیلان به ارقام بازارپسند و محلی هاشمی و علی کاظمی اختصاص داده شده و ارقام پرمحصول هنوز نتوانسته‌اند بازار مطمئنی داشته باشند، احتمال اختلاط آنها با ارقام محلی وجود دارد.

پژوهشگر بخش کشاورزی اضافه کرد: این مسئله هنگامی نگران کننده تر می‌شود که محصول شالیزارهای دیگر استان‌ها مانند استان خوزستان، ایلام، اصفهان، لرستان و... که عمدتا ارقام غیر محلی و پرمحصول هستند، برداشت شوند. البته واقعیت این است که این اختلاط عموما در شالیکوبی ها رخ می‌دهد لذا نظارت بر فعالیت شالیکوبی ها بسیار ضروری است.

اهمیت نقش تعاون روستایی

وی در ادامه با بیان اینکه در برخی سال‌ها برداشت مکانیزه برنج علاوه بر کاهش هزینه‌ها باعث کاهش قیمت شلتوک نیز می‌شود، افزود: به نظرمی رسد یکی از مسائل و مشکلاتی که برداشت مکانیزه دارد این است که به یکباره بسیاری از شالیکوبی ها مملو از برنج آماده فروش می‌شوند؛ عده زیادی محصول خود را به دلیل نارضایتی از پایین بودن قیمت نمی‌فروشند ولی عده‌ای که پول لازم هستند، مجبور به فروش برنج خود هستند.

هوشیار فرد ادامه داد: از آنجایی که تعاون روستایی مسئول خرید برنج کشاورزان به قیمت توافقی و بر اساس کمتر از 10 درصد شکستگی (خرد) است، می‌تواند نقش مهمی در بازاریابی محصول برنج و رضایتمندی کشاورزان داشته باشد اما سوال اساسی اینجاست که چند درصد شالیکاران در شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌های مربوطه عضویت دارند؟

وی تأکید کرد: در صورت عملکرد مدبرانه اتحادیه شرکت‌های تعاونی روستایی در جلب اعتماد با قیمت گذاری عادلانه و خرید توافقی و مستقیم محصول از تولیدکنندگان باید شاهد حذف حلقه واسطه گران و دلالان و رسیدن به دست مردم یعنی مصرف کننده نهایی بدون واسطه و قیمت مناسب آن باشیم اما در حال حاضر شاهد آن هستیم که بازار برنج داخلی به مصرف کننده نهایی ضربه زده است.

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه باید توجه داشت اگر چه قیمت گذاری منطبق بر قاعده عرضه و تقاضا است اما این موضوع در شرایط عادی سیستم‌های اقتصادی است و در شرایط خاص باید دخالت‌هایی در سیستم اقتصاد صورت گیرد، گفت: این دخالت‌ها باید هم به نفع تولید کننده و هم مصرف کننده نهایی باشد. البته گاهی برخی مسئولین اعلام می‌کنند در صورتی که از طرح خرید توافق برنج استقبال نشود، جای هیچ نگرانی وجود ندارد!

قیمت برنج داخلی و خارجی در هاله ابهام

هوشیارفرد با بیان اینکه قیمت و بازار برنج داخلی و حتی خارجی کاذب و در هاله ابهام است، تصریح کرد: همه به خاطر داریم، زمانی گفته شد برای جلوگیری از رکود بازار فروش به دلیل قیمت پایین برنج از واردات برنج جلوگیری یا تعرفه واردات افزایش یافته و نیز شرکت بازرگانی دولتی از عرضه برنج وارداتی به بازار، جلوگیری کند. در این بین تعاون روستایی نسبت به خرید توافقی برنج از کشاورزان اقدام کرد البته نه بر اساس کشش بازار این در حالی است که قیمت‌ها باید متناسب با هزینه‌های تولید باشد تا کشاورزان رغبت عرضه محصول خود را داشته باشند.

وی با اشاره به گلایه مردم از قیمت بالای خودسرانه برنج داخلی، اضافه کرد: سوال اساسی این است که آیا واقعا سود این افزایش قیمت برنج داخلی نصیب کشاورز شده است؟ آیا این وضعیت به مفهوم رونق بازار برنج داخلی یا بالا رفتن توان رقابت ارقام محلی برنج گیلان با برنج‌های هندی و پاکستانی است؟ اگر این‌طور باشد با خرید برنج داخلی می‌توان خستگی چند ماهه شالیکاران را از تن شأن بیرون کنیم.

محقق حوزه کشاورزی به حضور افراد غیر مرتبط غیر از کشاورزان در بازار اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد احتکار، دلال بازی یا انحصار برنج وارداتی و عدم عرضه به بازار باعث افزایش قیمت هر کیلو برنج وارداتی از 20 تا 23 هزار تومان شده است. دلالان و محتکران برای کسب منفعت بیشتر به احتکار برنج وارداتی روی می‌آورند. البته ممکن است که یک انحصارگر احتکار کننده نیز باشد که یقینا توسط دستگاه‌های نظارتی قابل پیگیری و برخورد قانونی است.

ضرورت رها نکردن بازار

مطابق آمار انتشار یافته از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت شهریور امسال برنج پاکستانی باسماتی درجه یک نسبت به شهریور سال گذشته بیش از 90 درصد افزایش قیمت داشته است و این نشان از ضرورت توجه هر چه بیشتر متولیان امر نسبت به موضوع قیمت برنج و تأمین این کالای اساسی دارد.

در نرخ نامه‌ای که اخیرا از سوی سازمان میادین میوه و تره‌بار تهران منتشر شده، قیمت هر کیلوگرم برنج هاشمی 31 هزار و 900 تومان و قیمت در کیلوگرم برنج فجر با قیمت 28 هزار و 500 تومان، هر کیلوگرم برنج ندا به نرخ 27 هزار تومان و هر کیلوگرم برنج وارداتی پاکستانی برای تنظیم بازار، 19 هزار تومان و هر کیلوگرم برنج تنظیم بازاری هندی به قیمت 14 هزار و 500 تومان تعیین شده است.

نرخ برنج تنظیم بازاری تایلندی هم در میادین میوه و تره‌بار به قیمت هر کیلوگرم 7 هزار و 700 تومان اعلام شده است و البته برای بسیاری از گیلانیان این پرسش مطرح است که قیمت برنج در این استان تا کجا افزایش خواهد یافت و چه تمهیدی برای کنترل آن اندیشیده خواهد شد. وقتی صحبت از گرانی برنج در کشور مطرح می‌شود، به دلیل برنج خیز بودن گیلان شاید اذهان کمتر متوجه وجود این مشکل در این استان شود. بی تردید تعیین و قیمت گذاری کالاها تابع دستورات کشوری است اما انتظار می‌رود در استانی که 40 درصد برنج کشور در آن تولید می‌شود، نسبت به بررسی، نظارت و چاره اندیشی مشکلات مرتبط با این محصول توجه بیشتری وجود داشته باشد.

برای پیگیری موضوع تعیین و نظارت نرخ برنج در گیلان تلاش کردیم با مسئولان مربوطه گفتگو داشته باشیم که متأسفانه به نتیجه نرسید.