اقدام نظامی علیه رسانه‌ها به مثابه جنایت جنگی

رسول سلیمی - خبرآنلاین: زمانیکه موشک های اسرائیلی به ساختمان مرکزی صداوسیمای ایران در تهران برخورد کرد، شبکه خبر در حال پخش زنده بود، و تصاویر مستقیم از داخل استودیو، لحظه انفجار را به نمایش گذاشت. اما این حمله با کدام یک از قوانین بین المللی در تعارض است؟

نقض منشور ملل متحد: تهدید علیه تمامیت ارضی

ماده 2منشور ملل متحد، هرگونه تهدید یا استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی یک کشور را ممنوع می‌کند، مگر در صورت تصویب از سوی شورای امنیت یا در چارچوب حق دفاع مشروع.

اسرائیل هیچ مجوزی از شورای امنیت نداشت و هیچ شواهدی ارائه نداد که صداوسیمای ایران یک هدف نظامی محسوب می‌شود. بنابراین، این حمله، نقض واضح ماده 2 است.

حمله به یک رسانه خبری، حتی اگر تحت حمایت دولت باشد، بدون دلیل نظامی مشخص، نقض اصول بین‌المللی است. این موضوع، موضع ایران را در برجسته‌سازی نقض حقوق بین‌الملل از سوی اسرائیل تقویت می‌کند.

نقض کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل الحاقی اول

ماده 48 پروتکل الحاقی اول کنوانسیون‌های ژنو (1977)، الزام به تمایز بین اهداف نظامی و غیرنظامی را دارد. صداوسیمای کشورمان، به‌عنوان یک نهاد رسانه‌ای، به‌وضوح در دسته غیرنظامی قرار می‌گیرد.

اسرائیل ادعای استفاده نظامی از صداوسیما را بدون ارائه شواهد محکمه‌پذیر مطرح کرد. بنابراین، این حمله نقض ماده 48 است.

از سوی دیگر ماده 51 پروتکل الحاقی اول، حملات نظامی را تنها در صورتی مشروع می‌داند که متناسب با یک هدف نظامی مشروع باشند و خسارات غیرضروری به غیرنظامیان را به حداقل برسانند.

حمله در حال پخش زنده و در ساعت اوج برنامه‌های خبری، خطر مستقیمی برای روزنامه‌نگاران و کارکنان ایجاد کرد که این امر نقض ماده 51 است.

ماده 79 پروتکل الحاقی اول نیز، روزنامه‌نگاران را به‌عنوان غیرنظامیان تحت حمایت خاص معرفی می‌کند. قطعنامه 2222 شورای امنیت (2015) نیز بر حفاظت از روزنامه‌نگاران در جنگ تأکید کرده است.

حمله به استودیوی خبر، با وجود حضور روزنامه‌نگاران، نقض این مقررات است.

نقض حق آزادی بیان و جنایت جنگی

میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) حق آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات را تضمین می‌کند. حمله به یک رسانه در حال پخش زنده، اقدامی است که به‌طور مستقیم به این حق حمله می‌کند.

چه آنکه ماده 8 اساسنامه رم دیوان کیفری بین‌المللی (ICC)، حمله عمدی به اهداف غیرنظامی را جنایت جنگی تعریف می‌کند، به‌ویژه اگر این اقدام بدون هیچ دلیل نظامی مشخص انجام شود.

این حمله، با توجه به فقدان اثبات استفاده نظامی از تأسیسات، می‌تواند در قالب جنایت جنگی طبقه‌بندی شود.

اگرچه اسرائیل عضو دیوان کیفری بین‌المللی نیست، این دیوان می‌تواند پرونده را بر اساس شکایت یک عضو دیگر (مثل ایران یا کشورهای OIC) بررسی کند. این امر می‌تواند منجر به دادگاهی شدن مسئولان این حمله شود.

این در حالی است که عمان، میزبان مذاکرات ایران و آمریکا هم این حمله را «نگران‌کننده» خواند. عربستان سعودی و روسیه نیز از این اقدام انتقاد کردند. اما واشنگتن، همان‌گونه که در گذشته اقدامات اسرائیل را حمایت کرده است، این بار نیز از اسرائیل حمایت کرد.

چرا حمله به صداوسیما جنایت جنگی است؟ 

این حمله، نه‌تنها یک اقدام نظامی محدود بود، بلکه سناریویی از تنش‌های فزاینده میان ایران و اسرائیل را نیز نشان داد. از یک‌سو، اسرائیل سعی داشت تا نفوذ رسانه‌ای ایران را محدود کند، اما از سوی دیگر، این اقدام باعث افزایش تنش و خشم بین‌المللی علیه اسرائیل شد.

در صورتی که ایران پرونده را به ICC ارجاع دهد، این امر می‌تواند اعتبار بین‌المللی اسرائیل را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، این حمله ممکن است به واکنش‌های نظامی متقابل منجر شود، که خاورمیانه را در معرض خطر جنگ گسترده قرار دهد.

دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) در پرونده‌های متعددی به موضوع حملات به تأسیسات غیرنظامی، از جمله رسانه‌ها، پرداخته است. یکی از مهم‌ترین سوابق در این زمینه، محکومیت ایالات متحده به دلیل حملات به تأسیسات رسانه‌ای در جنگ ویتنام است. اگرچه اطلاعات دقیقی از رأی خاص دیوان در این مورد در دسترس نیست، اما می‌توان به پرونده‌های مشابه و اصول کلی حقوقی استناد کرد.

در پرونده نیکاراگوئه علیه ایالات متحده، دیوان بین‌المللی دادگستری ایالات متحده را به دلیل نقض اصل ممنوعیت توسل به زور و مداخله در امور داخلی نیکاراگوئه محکوم کرد. اگرچه این پرونده مستقیماً به حمله به رسانه‌ها مربوط نبود، اما دیوان تأکید کرد که هرگونه اقدام نظامی که نقض منشور سازمان ملل یا اصول حقوق بشردوستانه باشد، غیرقانونی است. حمله به رسانه‌ها، به‌عنوان تأسیسات غیرنظامی، می‌تواند در این چارچوب تحلیل شود.

اگرچه این مورد مستقیماً به جنگ ویتنام مربوط نیست، اما حمله ناتو به رادیو و تلویزیون صربستان در سال 1999 نمونه‌ای مشابه است که توسط کمیته حقیقت‌یاب دیوان کیفری بین‌المللی برای یوگسلاوی سابق (ICTY) بررسی شد. این کمیته نتیجه گرفت که حمله به تأسیسات رسانه‌ای، به دلیل ماهیت غیرنظامی آن، نقض حقوق بشردوستانه است، مگر اینکه شواهد روشنی از استفاده نظامی از این تأسیسات وجود داشته باشد. این سابقه می‌تواند به‌عنوان مبنایی برای تحلیل حمله به صداوسیمای ایران استفاده شود.

حمله اسرائیل به صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران را می‌توان با سوابق مشابه، مانند حمله به رادیو و تلویزیون صربستان یا اقدامات ایالات متحده در ویتنام، مقایسه کرد. در هر دو مورد، حملات به تأسیسات رسانه‌ای به دلیل نقض اصل تمایز و عدم وجود توجیه نظامی مشروع، غیرقانونی تلقی شده‌اند. از این رو در مورد ایران، این حمله را به یک اقدام تجاوزکارانه و جنایت جنگی تبدیل می‌کند.