المپیادها، ابزاری برای تفکیک رتبه‌های برتر کنکور / نگاه استدلالی و تحلیلی در کنکور تحقیر می‌شود
رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان با بیان این که نگاه استدلالی و تحلیلی در کنکور سراسری تحقیر می‌شود، گفت: پیشنهاد ما این است که برای تفکیک دانش‌آموزان در رده‌های بالا، به آزمون‌های باکیفیت تشریحی نیاز داریم، بنابراین می‌توان از المپیادهای دانش‌آموزی که چند ده سال قدمت دارند، استفاده کرد.
دکتر امید نقشینه در گفت‌وگو با ایسنا، درباره دستاوردهای تیم‌های ملی المپیاد در این دوره از رقابتهای جهانی، گفت: به طور کلی در نتایج امسال و به ویژه در المپیادهای زیست‌شناسی و ریاضی رشد چشم‌گیری داشتیم. در المپیاد شیمی نسبت به سال‌های گذشته بهتر شده و در المپیادهای فیزیک و کامپیوتر نسبت به سال‌های گذشته کمی افت داشتیم. هنوز تیم المپیاد نجوم برنگشته است، ولی تا این‌جای کار در مجموع جایگاه ایران در المپیادهای بین‌المللی ارتقاء یافته است.
وی درباره علت این ارتقاء گفت: در سال‌های گذشته، سمپاد (به‌نوعی باشگاه دانش‌پژوهان جوان) و تیم‌های المپیاد درگیر مشکلاتی بودند که برطرف شدن این مشکلات می‌تواند از جمله دلایل پیشرفت ایران در رقابتهای جهانی باشد. برطرف شدن نسبی شرایط کرونایی و برگزاری حضوری برخی از کلاس‌ها هم احتمالاً مؤثر بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در توضیح این چالش‌ها گفت: حدود هفت هشت سال قبل، به مدت 6 سال، منابع مالی باشگاه دانش پژوهان جوان قطع شده بود. یعنی به جز هزینه‌هایی که برای اعزام تیم نیاز بود، پرداختی به معلم و مصحح و موارد دیگر صفر شده بود. این مورد طبیعتا بر روی کیفیت برگزاری دوره‌ها اثر می‌گذاشت، هر چه قدر هم که همکاران به کار برای المپیادهای علمی علاقمند باشند، بعد از این که سال‌ها مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند، دلسرد می‌شوند و اولویت‌های خود را تغییر می‌دهند.
نقشینه ادامه داد: با احیای سمپاد و مدیریت جدید، بدهی مالی به معلمان، جبران و وضعیت بهتر شد. در طول این چند سال اخیر هم وضعیت مالی به یک روال معمولی بازگشت. از طرفی، به نظر می‌آید که شیوع کرونا و شرایطی که این بیماری ایجاد کرد، بر روی تیم ما بیشتر از تیم‌های سایر کشورها اثرگذار بوده است. هنگامی که توانستیم کلاس‌ها را به صورت حضوری برگزار کنیم، گزارش کمیته‌های علمی نشان می‌داد که تفاوت چشم‌گیری بین پیشرفت دانش‌آموزان در کلاس‌های مجازی با کلاس‌های حضوری وجود دارد.
رئیس باشگاه دانش پژوهان جوان با تاکید بر این که «نتیجه جهانی المپیادها، بخش ویترینی المپیادهاست» بیان کرد: این طرز فکر که نتیجه المپیاد را فقط به کسب رتبه در رقابتهای جهانی محدود می‌کند، واقعاً تفکر اشتباهی است. المپیادهای علمی باید براساس تقویت جریان دانش‌آموزی و اثرگذاری بر علوم پایه و انسانی ارزیابی شود. رتبه و مدال در رقابتهای جهانی، یک ایستگاه میانی است. المپیادها وقتی نتیجه خواهد داد که شاهد دانشجویان خوب برآمده از فضای المپیاد باشیم که به کشور خدمت می‌کنند.
نقشینه در پاسخ به پرسشی درباره حضور دانش‌آموزان شهرستانی در برخی تیم‌های ملی المپیاد، بیان کرد: سیاست‌های ما برای این‌که المپیاد در کشور گسترش یابد، به شکل سهمیه دادن نبوده است. اگر دانش‌آموزانی از شهرهای کوچک وارد تیم‌های ملی شده‌اند یا مدال کشوری کسب کرده‌اند، با همان رقابت عادی و بدون اعمال سهمیه بوده است. من فکر نمی‌کنم که تلاش‌هایی که در کوتاه مدت کردیم، توانسته باشد تاثیر چشم‌گیری داشته باشد. شاید اقداماتی که در چند ماه اخیر برای گسترش المپیادها در شهرهای دیگری به جز تهران داشتیم، برای دانش‌آموزان شهرستان‌ها انگیزه‌بخش بوده و تلاش آن‌ها بیشتر شده است.
وی با اشاره به برخی فعالیت‌های باشگاه در راستای گسترش المپیاد در کشور گفت: زمان بیشتری نیاز است تا برنامه ریزی‌های ما برای گسترش المپیادها به شهرهای دیگر اثرات خود را نشان دهد. ما از توسعه المپیاد در کشور بسیار خوشحال می شویم، ولی فعلاً آن را به حساب برنامه‌های خود نمی‌نویسیم. از 18 تیر امسال برنامه آموزش المپیادهای دانش‌آموزی را در شبکه امید آغاز کردیم. واضح است که وقتی برنامه‌ها از 18 تیر امسال شروع شده، اثری بر تیم جهانی‌ای که سال گذشته مدال‌های کشوری را کسب کردند، نداشته است.
نقشینه گفت: بهار امسال و پس از اعلام نتایج مرحله اول، برای 10 هزار نفر از دانش‌آموزانی که در المپیادهای مختلف قبول شده بودند، آموزش‌های مختلف را طراحی کردیم. از میان 10 هزار دانش‌آموز حدود 6 هزار دانش‌آموز در کلاس‌های ما شرکت کردند.
تاثیر تغییرات جدید کنکور بر دانش‌آموزان المپیادی
رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان با اشاره به تغییرات کنکور و تاثیر آن بر دانش‌آموزان المپیادی، گفت: چندین سوال در این خصوص مطرح است. در محاسبه امتیاز المپیاد برای کنکور، سنت گذشته چگونه ادامه پیدا می‌کند؟ آیا صرفا در رتبه کنکور دانش‌آموز اثر خواهد داشت یا در نمره نهایی‌ای که ترکیبی از آزمون تستی و سوابق تحصیلی است، اثر می‌گذارد؟ اگر شرایط دانش‌آموزان المپیادی در این طرح جدید در نظر گرفته نشود، ممکن است که به جریان المپیادهای علمی لطمه وارد شود.
نقشینه یادآور شد: جریان المپیاد علمی را صرفاً نباید در نتایج جهانی محدود کرد. بخش زیادی از دانش‌آموزان به واسطه حضور در المپیادها در یک یا دو رشته علمی که به آن‌ها علاقمندتر هستند، رشد می‌کنند؛ حتی ممکن است مدال هم کسب نکنند. وقتی می‌گوییم، المپیادها لطمه می‌بینند، هر دو جنبه کسب مدال و رشد جریان علمی به صورت عمومی مدنظر ماست. چه بسا جنبه عمومی مهم‌تر باشد.
المپیاد به جای کنکور برای رتبه‌های برتر
نقشینه در ادامه با اشاره به قابلیت المپیاد برای شناسایی دانش‌آموزان مستعد، گفت: یک رویکرد به رابطه المپیاد و کنکور این است که ما به دانش‌آموزانی که مدال المپیاد گرفته‌اند، جایزه‌ای برای تسهیل ورود آن‌ها به دانشگاه دهیم. رویکرد دیگری که به نظر من منطقی‌تر است، این است که بدانیم دانشگاه‌ها به ابزارهایی نیاز دارند که دانش‌آموزان برتر و مستعدتر را برای رشته‌های دانشگاهی انتخاب کنند تا اثربخشی آن‌ها برای کشور بیشتر شود. سال‌ها یک آزمون چندگزینه‌ای سرعتی به نام کنکور سراسری معیار بود و در سال‌های اخیر، سوابق تحصیلی هم مؤثر بود.
وی افزود: برخی از افراد متخصص معتقدند که در میان رتبه‌های برتر کنکور سراسری، سوابق تحصیلی چندان تفکیک‌کننده نیست و رقابت معطوف به کنکور چندگزینه‌ای سرعتی می‌شود که معتقدیم اثرات بسیار مخربی بر نظام آموزشی دارد. خلاقیت‌هایی که دانش‌آموز و معلم می‌توانند در حل سوالات داشته باشند، به واسطه ساختار کنکور سراسری کمرنگ و یا حتی محو می‌شوند. نگاه استدلالی و تحلیلی در کنکور سراسری تحقیر می‌شود زیرا داشتن این نگاه مانع موفقیت در کنکور است. دانش‌آموزانی که سطح علمی بالاتری دارند، بیشتر از سایرین این لطمه را می‌خورند چون مجبورند در رقابت کنکور، توانایی استدلال و تحلیل خود را کنار بگذارند. معلمانی که ظرفیت به کارگیری خلاقیت را دارند، مجبور می‌شوند نوع تدریس خود را کنار بگذارند یا به انزوا کشانده می‌شوند، لطمه بزرگی می‌خورند.
نقشینه ادامه داد: پیشنهاد ما این است که برای تفکیک دانش‌آموزان در رده‌های بالا، به آزمون‌های باکیفیت تشریحی نیاز داریم، بنابراین می‌توان از المپیادهای دانش‌آموزی که چند ده سال قدمت دارند، استفاده کرد. درست مانند اوایل دهه شصت که المپیاد صرفاً یک مسابقه ملی برای سنجش سطح ریاضیات دانش‌آموزان در سطح کشور بود و موضوع اعزام تیم به رقابتهای جهانی مطرح نبود.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر درباره روند برگزاری المپیادهای دانش‌آموزی گفت: المپیادها در چند مرحله برگزار می‌شوند. مرحله اول، که نقش غربالگری دارد و هر دانش‌آموز علاقمندی، فارغ از این که چه توانمندی‌هایی دارد، در مسابقه شرکت می‌کند. در مرحله اول برخی المپیادها حدود ده هزار دانش‌آموز شرکت می‌کنند. از میان آن‌ها، در هر المپیاد، حدود هزار دانش‌آموز انتخاب می‌شوند و در مرحله دوم شرکت می‌کنند. بسیاری از المپیادها، مرحله دوم تشریحی دارند و عوارض کنکور را ندارند. حتی آزمون‌هایی که به صورت چندگزینه‌ای برگزار می‌شوند، سرعتی نیستند و به گونه‌ای‌است که دانش‌آموز باید با تعمق به پاسخ‌ها برسد.
نقشینه ادامه داد: سنت سال‌های گذشته چنین بوده که بعد از مرحله دوم، 40 نفر را برای دوره تابستانه می‌پذیریم و در انتهای تابستان به آن‌ها مدال می‌دهیم. سوالی که در این جا مطرح می‌شود، این است که چرا فقط چهل نفر پذیرفته می‌شوند؟ جواب این است که چون ظرفیت کلاس‌های مدرسه‌ای که قرار بوده در آن آموزش المپیاد برگزار شود، چهل نفر بوده است و این عدد از گذشته باقی مانده است. اما چه لزومی دارد از این ابزار فقط برای چهل نفر استفاده شود؟ در حالی که داده‌های ما در مسابقات نشان می‌دهد تا 100 الی 200 نفر از دانش‌آموزان، توانایی خود را در آزمون مرحله دوم نشان می‌دهند.
وی تصریح کرد: عدالت اقتضا می‌کند که از این داده‌ها برای کشور استفاده شود. ما پیشنهاد می‌کنیم از کیفیتی که در آزمون‌های تشریحی المپیاد وجود دارد، استفاده شود و اگر آن‌ها را شایسته استفاده تشخیص دادند، از آن‌ها برای ورود به دانشگاه استفاده کنند. اهدای مدال و انتخاب اعضای تیم ملی می‌تواند مسیر خود را طی کند. اگر دانش‌آموزی در سطح کشور در یک مسابقه ریاضی حتی رتبه دویست را کسب کند، بسیار ارزشمند است. او ثابت کرده است استعداد خوبی در ریاضیات دارد و به اندازه تعدادی از تست‌های کنکور ارزش دارد که جایگاه مناسبی در دانشگاه به دست آورد. علاوه بر این، ارزیابی ما از عملکرد دانشجویانی که پیشتر المپیادی بودند، نشان می‌دهد که معدل المپیادی‌ها، نیم تا یک نمره بالاتر از میانگین معدل ورودی‌های آن رشته است.
وی با تاکید دوباره بر این که المپیادها عوارض کنکور را ندارد، گفت: ضمن این که دانش‌آموز المپیادی بقیه دروس خود را در سطح معمولی مطالعه می‌کند در یک حوزه علمی به صورت عمیق فعالیت می‌کند و مطالعه بیشتری می‌کند. بنابراین المپیادها می‌توانند جریان علمی کشور را تقویت کنند.
تغییرات ساختاری جدید باشگاه دانش پژوهان جوان
رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان درباره اساسنامه جدید باشگاه و تغییرات ساختاری اخیر این نهاد، خاطرنشان کرد: باشگاه دانش‌پژوهان جوان در گذشته وجود داشت و بعد از مدتی همراه با سمپاد منحل شد و هر دو به مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان تغییر ماهیت دادند. چندین سال نه سمپاد به معنی قدیم وجود داشت و نه باشگاه. در چند سال اخیر، سمپاد با اساسنامه و ساختار جدید احیا شد و المپیادهای علمی کماکان درون سمپاد به حیات خود ادامه می‌دهند. اخیراً اساسنامه باشگاه دانش‌پژوهان جوان هم بازنویسی و نسخه نهایی آن تصویب شد و رئیس جمهور محترم نیز آن را امضاء و ابلاغ کردند.
نقشینه ادامه داد: اکنون ما در انتظار تاسیس باشگاه دانش‌پژوهانی هستیم که هیئت امنایی فاخر و اساس‌نامه‌ای قوی دارد. ریاست این هیئت امنا با وزیر آموزش و پرورش است و از وزارتخانه‌های علوم و بهداشت و همچنین بنیاد ملی نخبگان و نهادهای مرتبط دیگر اعضایی در آن وجود دارد. دو نفر از مدال‌آوران گذشته نیز در این هیئت امنا به عنوان عضو حقیقی حضور خواهند داشت.
رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان یادآور شد: در طول سال‌هایی که باشگاه دانش‌پژوهان جوان منحل شده بود، فقط بخش برگزاری المپیادهای دانش‌آموزی آن حفظ شده بود. بخش‌های دیگر باشگاه از جمله هسته‌های پژوهشی، عضویت مدال‌آوران و فعالیت‌های دانشجویی از بین رفته بود. وقتی از احیای باشگاه دانش‌پژوهان جوان صحبت می‌کنیم، منظور ما احیای ارتباط مدال‌آوران با باشگاه و شروع دوباره فعالیت هسته‌های پژوهشی است. این هسته‌های پژوهشی فقط مخصوص مدال‌آوران نیست.
نقشینه تاکید کرد: مدال‌آوران خود باعث جذب دانشجویان برتر دیگر به هسته‌های پژوهشی می‌شوند. همان‌طور که در سال‌های ابتدایی دهه هشتاد این وضعیت وجود داشت. طبق اساسنامه امکان تاسیس شعبی در نقاط دیگر کشور هم وجود دارد که می‌تواند به گسترش عادلانه‌تر فعالیت‌های المپیادها و هسته‌های پژوهشی کمک کند.