امید واهی به پرداخت مالیات!

لایحه بودجه 1403 به‌دست بهارستان نشینان‌ها رسید؛ بودجه‌ای که ظاهرا قرار است وابستگی کمتری به درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز داشته باشد. بسیاری از کارشناسان معتقدند بودجه 1403 برپایه مالیات بسته شده و می‌توان آن را بودجه‌ای مالیاتی در نظر گرفت، زیرا سهم درآمدهای مالیاتی در آن بدون احتساب درآمد عوارض گمرکی بیش از 2 برابر درآمدهای نفت و گاز است. این در حالی است که علاوه بر تعیین مالیات‌های گوناگون برای طبقات گوناگون مردم از حقوق‌بگیران تا لوکس‌نشینان، شاهد افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده از 9 به 10 درصد هستیم. در لایحه پیشنهادی دولت برای بودجه سال 94 قرار بود مالیات بر ارزش افزوده با 2 درصد افزایش به 10 درصد برسد که مورد پذیرش واقع نشد. حال باتوجه به مالیات‌ستانی 10 درصدی از حقوق‌بگیران و کاهش قدرت خرید، افزایش مالیات بر ارزش افزوده چه بر سر نظام توزیع می‌آورد؟ بازاری که هم‌اکنون در رکود به‌سر می‌برد با این مالیات‌ستانی و افزایش قیمت‌ها به چه سمتی می‌رود؟

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش افزوده عبارتی است که در چند سال اخیر خیلی به گوش می‌رسد و یکی از منابع مهم درآمدی دولت‌ها به‌شمار می‌رود که به‌دلیل سادگی وصول و پرداخت نسبت به سایر مالیات‌ها به یکی از رایج‌ترین نوع مالیات‌ها تبدیل و در ایران از سال 1387 با تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در مجلس شورای اسلامی، اجرایی شده است. این نظام مالیاتی غیرمستقیم، وابستگی دولت به درآمد نفت را کاهش می‌دهد و با حاکمیت تحریم‌های فعلی، اجرای این قانون منبع درآمد قابل‌اتکایی برای دولت ایجاد می‌کند. ارزش افزوده تفاوت بین هزینه تولید یک محصول یا خدمات با نرخ آن کالا یا خدمات است. در واقع می‌توان آن را ارزشی دانست که طی فرآیند تولید یک محصول به مواد اولیه آن اضافه می‌شود.

مالیات بر ارزش افزوده، مالیاتی عام است که از مرحله تولید تا توزیع، از فعالان کسب‌وکار، چه حقیقی و چه حقوقی، دریافت می‌شود. این مفهوم به فرآیند تولید مربوط است. مالیات بر ارزش‌افزوده به 3 دسته تولیدی، مصرفی و درآمدی تقسیم می‌شود. تولیدی: در مالیات ارزش افزوده از نوع تولیدی، مالیات هم بر فروش کالاهای مصرفی و هم بر فروش کالاهای سرمایه‌ای اعمال می‌شود. یعنی بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی را کسب نمی‌کند.

مصرفی: تمام مخارج سرمایه‌گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده نوع مصرفی به‌دلیل اینکه براساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف می‌شود.

درآمد: درباره مالیات ارزش افزوده از نوع درآمد گفته می‌شود که مالیات بر فروش تولید خالص کالاها است و این‌گونه پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص، ارزش افزوده از نوع درآمد به آن تعلق می‌گیرد. درست است که مصرف‌کننده، مالیات بر ارزش افزوده پرداخت می‌کند، اما تولیدکنندگان کالا یا خدمات هم مالیات ارزش افزوده پرداخت می‌کنند. البته اگر شما تولیدکننده کالا یا خدمات در مناطق ویژه اقتصادی باشید، از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف هستید؛ مشروط بر آنکه مبادلات در محدوده منطقه ویژه باشد. در کل مالیات ارزش افزوده مالیاتی عمومی است که تقریبا بر تمام کالاها و خدمات فروخته‌شده اعمال می‌شود. اصل ساده پشت مالیات ارزش‌افزوده این است که مصرف‌کنندگان برای محصولاتی که خریداری می‌کنند براساس ارزش محصول مالیات می‌پردازند.

مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف

فرانسه: مالیات بر ارزش‌افزوده در فرانسه دارای 4 نرخ باتوجه به نوع کالا و خدمات است. نرخ استاندارد این مالیات 20 درصد است.

آلمان: نرخ استاندارد مالیات بر ارزش‌افزوده در آلمان 19 درصد و برای کالاهای ضروری 7 درصد است.

آرژانتین: نرخ اصلی این مالیات در آرژانتین 21 درصد است و تا 27 درصد بر تامین برخی از خدمات مانند خدمات ارتباطی، انرژی، گاز طبیعی و آب اعمال می‌شود.

ترکیه: نرخ پایه مالیات بر ارزش افزوده در ترکیه 18 درصد است، اما نرخ 8 درصد بر مواد غذایی، پوشاک، محصولات پزشکی و خدمات ارائه شده توسط مدارس خصوصی اعمال می‌شود.

افریقای جنوبی: نرخ استاندارد مالیات بر ارزش افزوده در افریقای جنوبی 14 درصد است، اما صادرات و برخی مواد غذایی دارای نرخ مالیاتی صفر درصد هستند. خدمات مالی، حمل‌ونقل عمومی و اسکان (اجاره) معاف از مالیات بر ارزش‌افزوده هستند.

ایتالیا: نرخ اصلی مالیات بر ارزش افزوده در ایتالیا 22 درصد است که برای برخی کالاها و خدمات این نرخ به 4 درصد یا 10 درصد کاهش خواهد یافت.

روسیه: نرخ کلی مالیات بر ارزش‌افزوده در روسیه 18 درصد است که این نرخ برای فروش برخی از انواع اقلام پزشکی، غذا و کالای کودکان 10 درصد خواهد بود.

انگلیس: نرخ پایه این مالیات در انگلیس 20 درصد است که برای برخی از کالاها نرخ آن 5 درصد خواهد بود.

مکزیک: نرخ استاندارد مالیات بر ارزش افزوده در مکزیک 16 درصد است.

چین: دو گروه مالیات براساس ارزش‌افزوده تولیدی وجود دارد؛ گروه اول، پرداخت‌کنندگان مالیات بر ارزش‌افزوده مقیاس‌کوچک و گروه دوم پردازندگان معمولی. شرکت‌های فعال در تولید خدمات مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده که ارزش فروش آنها کمتر از 0.5 میلیون یوان (80.5 هزار دلار) در سال و عمده‌فروشان یا خرده‌فروشانی که فروش آنها کمتر از 0.8 میلیون یوان (129 هزار دلار) در سال باشد. تولیدکنندگان مقیاس‌کوچک تنها کافی است 6 درصد ارزش درآمد خود را بدون کسر مالیات پرداختی در مراحل قبل، به‌عنوان مالیات بر ارزش‌افزوده پرداخت کنند، اما سایر شرکت‌ها باید برای خدمات تعمیر یا جایگزینی و بر محصولات وارداتی 17 درصد، برخی مواد غذایی، کتاب و آب و برق 13 درصد و برای بیشتر خدمات طرح اصلاحات مالیات بر ارزش‌افزوده 6 و 11 درصد بپردازند.

دولت باید برای هر ریال، پاسخگو باشد

مجیدرضا حریری، فعال تجاری درباره اتکای بودجه 1403 بر مالیات به صمت گفت: اصلاح ساختاری بودجه با تمرکز بر درآمد‌های مالیاتی و کاهش کسری بودجه عملیاتی، گامی مهم در جهت دستیابی به بودجه بدون نفت است. بودجه بدون نفت، راهکاری برای رهایی اقتصاد کشور از پیامدهای منفی تحریم‌های ظالمانه است. در کل اینکه بودجه برپایه مالیات بسته شود، اتفاق بدی نیست.

وی با اشاره به افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده و تاثیر آن بر بازار اظهار کرد: یکی از عادلانه‌ترین مالیات‌ها، مالیات مصرف یا ارزش افزوده است که در تمام دنیا برقرار است. البته مالیات‌ستانی باید زنجیره‌ای باشد که هدف آن‌، تنها کسب درآمد دولت نیست، اما در کل افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده در بازاری که کالاهای آن افزایش قیمتی چندین‌باره را تجربه می‌کنند، تاثیر چندانی ندارد و نمی‌توان آن را بهانه‌ای برای رکود بازار دانست.

مالیات‌ستانی و پاسخگویی دولت

حریری با بیان اینکه مالیات در هر کشوری نوعی ابزار سیاست‌گذاری است، افزود: حرکت کشور به سمت تامین هزینه‌های جاری با درآمد مالیات، بسیار خوب است، اما در همه جای دنیا در مقابل اخذ مالیات برای مالیات‌دهنده حقوقی نیز تعیین می‌شود. در واقع مجموعه دولت و دستگاه اجرایی، کارمند مردم می‌شوند و باید به مردم گزارشی شفاف ارائه دهند. دولت‌ها باید در برابر هر ریالی که خرج می‌کنند به مردم پاسخگو باشند و دیگر مالکیت درآمدها در اختیار دولت نیست. وی در ادامه گفت: با نگاهی جامع به نظام مالیاتی در کشور درمی‌یابیم هنوز پایه‌های مالیاتی گسترده ای در کشور وجود دارد و بخش بزرگی از اقتصاد ما به‌صورت زیرزمینی اداره می‌شود که مالیات نمی‌پردازد و بخش دیگری بنا به دلایلی معاف از مالیات است که نیازمند ساماندهی است.

اقتصادی وابسته به سیاست

این فعال تجاری با اشاره به وضعیت اقتصادی کشور بیان کرد: اقتصاد ما بیش از حد تحت تاثیر سیاست قرار دارد و آنچه در سیاست داخلی و خارجی رخ می‌دهد تاثیر مستقیمی بر اقتصاد دارد. این در حالی است که هنوز ارزیابی درستی از تاثیر جنگ‌های منطقه‌ای مانند جنگ روسیه و اوکراین و جنگ غزه بر اقتصاد وجود ندارد.

پیش‌بینی سال 1403

حریری در پیش‌بینی وضعیت اقتصاد در سال 1403 بیان کرد: نمی‌توان پیش‌بینی خاصی از سال آینده داشت، زیرا در سال پیش رو مجلس جدیدی آغاز به کار می‌کند و باید دید تعامل بین مجلس آتی و دولت چگونه است؟ اما باتوجه به ثباتی که طی چند ماه اخیر در بازار طلا، مسکن و خودرو حاکم بوده، می‌توان به ثبات و آرامش بازار در سال آینده امید داشت.

افق روشنی پیش‌رو نیست

مسعود دانشمند، فعال تجاری با اشاره به اتکای بودجه 1403 بر مالیات به صمت گفت: مالیات را باید قابل‌وصول دانست، زیرا روی درآمد مالیاتی برای اجرای پروژه‌ها و طرح‌ها در سایر حوزه‌ها حساب باز می‌شود. اگر مالیات قابل‌وصول نباشد اجرای برنامه‌های تنظیم‌شده برای سایر حوزه‌ها با مشکل مواجه می‌شود. اکنون که در بودجه سال 1403 نسبت به بودجه 1402 با افزایش 50 درصدی درآمد مالیاتی روبه‌رو هستیم، این افزایش مالیات با توجه به بازار راکد از کجا تامین می‌شود؟

وی با تاکید بر اینکه هر سال روندی بی‌نتیجه را تکرار می‌کنیم، افزود: هزینه‌های بودجه شامل 2 بخش هزینه‌های جاری و سرمایه‌ای است. هنگامی که درآمدها محقق نمی‌شود، برای پرداخت هزینه‌های جاری با مشکل روبه‌رو خواهیم شد. در نتیجه مستقیم به سراغ بودجه عمرانی یا همان سرمایه‌ای رفته و آن را قطع می‌کنیم. این روندی است که هر سال تکرار می‌شود.

وقتی بودجه عمرانی قطع می‌شود، یعنی سرمایه‌گذاری نشده و وقتی سرمایه‌گذاری نباشد، اشتغالزایی نیست. عدم اشتغال نیز رشد اقتصادی را متوقف یا منفی می‌کند. در نتیجه باید به سمتی پیش برویم که درآمدها قابل‌تحقق باشد، زیرا در صورت عدم تحقق یا ضریب کم تحقق با بحران کسری بودجه و... مانند سال‌های پیش روبه‌رو خواهیم شد.

بحران در راه است

دانشمند با اشاره به رکود بازار و کاهش قدرت خرید اظهار کرد: با افزایش 50 درصدی مالیات در بودجه 1403 تمام کسب‌وکارها باید برای پرداخت مالیات بیشتر، درآمد بیشتری داشته باشند. این در حالی است که افق خوبی از بازار سال 1403 پیش رو نیست. با توجه به شرایط فعلی بازار درآمدی نیست که مالیاتی در ازای آن پرداخت شود که همین موضوع نگران‌کننده است.

باز هم کاهش قدرت خرید!

این فعال تجاری درباره افزایش مالیات بر ارزش افزوده به 10 درصد، گفت: شاید افزایش یک درصدی مالیات ارزش افزوده زیاد نباشد، اما بی‌شک بر مالیات بر عملکرد تاثیر خواهد داشت که در نهایت منجر به کاهش قدرت خرید خواهد شد، زیرا برای یک محصول از زمان تولید تا وقتی که به‌دست مصرف‌کننده نهایی برسد، چندین بار مالیات پرداخت می‌شود و با پرداخت هر بار مالیات نرخ برای مصرف‌کننده نهایی افزایش می‌یابد که نتیجه آن کاهش قدرت خرید خواهد بود.

سخن پایانی

شاید بتوان بودجه 1403 را مقدمه‌ای برای حرکت به سمت بودجه بدون نفت دانست اما به چه قیمت؟ آن‌طور که از نظر فعالان پیداست، درصد کمی از درآمد پیش‌بینی‌شده مالیاتی در بودجه سال آینده تحقق خواهد یافت و علاوه بر آن بازار نیز رکود بیشتری را تجربه خواهد کرد. در نهایت ما می‌مانیم و بازاری راکد، مالیاتی سنگین و کسری بودجه ای که هر سال شاهد آن هستیم.