انتخاب هیأت علمی جدید؛ پایانی بر "محافظه‌کاری جایزه ادبی جلال؟"
جایزه جلال چند سال گذشته با نوعی محافظه‌کاری هیأت‌های داوری در انتخاب اثر برگزیده همراه بوده؛ اتفاقی که گاهی متأثر از عظمت نام جلال و گاهی هم برگرفته از سلایق و تعلقات صنفی داوران بوده و عدم معرفی اثر برگزیده بر فضای ادبی کشور لطمه زده است.
به‌گزارش خبرگزاری تسنیم، محمد مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی‌با صدور چندین حکم جداگانه آقایان و خانم‌ها محمدرضا سنگری، حسین فتاحی، اکبر صحرایی، حمید حسام، محمد سرشار، حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، راضیه تجار، وجیهه سامانی و مهدی کرد فیروزجایی را به عنوان اعضای هیأت علمی پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد منصوب کرد.
این جایزه مهم‌ترین جایزه ادبی کشور در رشته‌های ادبیات داستانی و ناداستان است. مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1387 به این جایزه رسمیت بخشید و براساس این مصوبه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است در آذرماه هرسال همزمان با سالروز تولد جلال آل احمد، داستان‌نویس، متفکر، سیاستمدار و نویسنده برجسته معاصر، این رویداد ادبی را با هدف ارتقای زبان و ادبیات ملی - دینی از رهگذر بزرگداشت پدید آورندگان آثار برجسته، بدیع و پیشرو برگزار کند.
از همان سال که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به وزارت ارشاد ابلاغ شد، این وزارتخانه در دوره‌های مختلف و با وجود آمد و رفت دولت‌هایی با سلیقه‌هایی متفاوت، جایزه را برگزار و به وظیفه قانونی‌اش عمل کرده است و با همه فراز و فرودها و حتی انتقادات و ایرادات، این جایزه در طول سال‌های اخیر برگزار شده است. در روزهای اخیر سؤال‌ها و نگرانی‌هایی درباره احتمال برگزار نشدن این جایزه در ذهن فعالان عرصه داستان و تاریخ شفاهی و مستندنگاری ایجاد شده بود که با اعلام خبرهایی از آغاز روند اجرایی جایزه، این نگرانی‌ها مرتفع شده است.
با مروری بر روند برگزاری جایزه در یکی دو سال اخیر می‌توان مشاهده کرد که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمد مهدی اسماعیلی سال گذشته در روز 8 آبان اعضای هیأت علمی جایزه را منصوب کرده بود و امسال این کار را در روز 10 آبان در حالی انجام داد که دو روز قبل، حکم انتصاب وجیهه سامانی را به عنوان دبیر جایزه امضا کرده بود.
به این ترتیب به نظر می‌رسد وزیر ارشاد و مجموعه تحت مدیریت وی حداقل از نظر زمان‌بندی اجرایی جایزه کار خود را درست انجام داده‌اند و این رویداد ادبی مهم در مسیر اجرایی خود به خوبی پیش می‌رود. نکته مهم این است که در این میان جایزه جلال، باید از نظر کیفی نیز مورد بررسی و ارزیابی کارشناسانه قرار بگیرد. بررسی این مسئله که آیا برگزاری این جایزه توانسته است در تحقق اهدافی که برای ایجاد آن، پیش‌بینی شده بود؛ موفق باشد یا نه، باید به اندازه نفس برگزاری آن (و شاید خیلی بیشتر از آن) مورد توجه باشد.
وجیهه سامانی دبیر علمی پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال شدواقعیت این است که امیدها به جایزه جلال آل احمد به عنوان یک رویداد ملی ادبی که همه فعالان و دست‌اندرکاران حوزه ادبیات داستانی و ناداستان را به حرکت وادارد و با ایجاد موجی از حمایت و دلگرمی، نویسندگان جوان را برکشد و نویسندگان باسابقه را بهتر و بیشتر به جامعه بشناساند، در عمل برآورده نشده است. جایزه جلال با مبلغی که برای برگزیدگانش تعیین شده بود و چشم‌اندازی که شورای عالی انقلاب فرهنگی برای آن تعیین کرده بود، باید نقطه اوج یک جریان فرهنگی مستمر و رو به جلو می‌بود که نویسندگان مستعد و قلم‌های استوار را پشتیبانی و آنان را به جامعه فرهنگی کشور معرفی می‌کرد. اما این جایزه در سال‌های اخیر نتوانسته است به این جایگاه دست پیدا کند و به رویداد ادبی معمولی و سالانه‌ای تبدیل شده است که خبر فراخوان و برگزاری‌اش در میان اخبار مختلف گم می‌شود. شاید یکی از دلایل این امر، به مسئولان برگزاری خود جایزه برمی‌گردد.
آنها در سال‌های اخیر با کاستن از مبلغ جایزه به دلیل مشکلات بودجه‌ای، در اغلب سال‌ها جایزه را به صورتی برگزار کرده‌اند که برگزار شدن و برگزار نشدنش هیچ تفاوتی نمی‌کرد. وقتی جایزه‌ای با این حجم از کار اداری و رسانه‌ای هرسال در لحظه پایانی، بدون انتخاب برگزیده در اغلب رشته‌ها به کار خود پایان می‌دهد و اگر گاهی هم برگزیده‌ای انتخاب می‌کند، به صورت مشترک است؛ در حقیقت این پیام را به جامعه ادبی کشور می‌دهد که در ادبیات داستانی، تاریخ نگاری و مستندنگاری کشور هیچ اتفاق خاصی نیفتاده است و هیچ اثری که قابلیت دیده شدن و حمایت شدن داشته باشد، به چاپ نرسیده است. در سال‌های اخیر اغلب پایان جایزه جلال، با ناامیدی از اتفاقی تازه، کشفی جدید و پیشنهادی جدی برای ادبیات کشور همراه بوده است و تا زمانی که در بر همین پاشنه بچرخد، نمی‌توان به محقق شدن چشم‌اندازهای هدف‌گذاری شده جایزه، امید بست.
اعضای هیئت علمی جایزه جلال آل احمد منصوب شدندباید دید اعضای هیأت علمی این دوره جایزه که همگی دارای خط فکری و سلیقه ادبی نزدیک به هم هستند، می‌توانند یک هیأت داوران شجاع، جست و جوگر و البته دارای تکثر فکری و سلیقه ادبی به روز انتخاب کنند تا این داوران بتوانند از میان کتاب‌های منتشر شده، آثاری جذاب با پتانسیل همراه کردن مخاطبان انبوه را به کشف و معرفی کنند؟ هیأت داورانی که با جمله تکراری «از میان آثار منتشر شده، کتابی را شایسته عنوان برگزیده ندیدیم» کنار نیایند و بالاخره طلسم محافظه‌کاری جایزه جلال را بشکنند.
آرش شفاعی