بازارهای تازه برای نفت ایران

هادی سلگی: درحالی‌که داده های مربوط به صادرات نفت ایران نشان‌دهنده دو رکورد پیاپی در دو ماه اخیر میلادی (سپتامبر و اکتبر) است، گزارش کاهش واردات نفت ایران از سوی چین ضرورتا ما را به این نتیجه گیری سوق می‌دهد که دروازه بازارهای تازه ای گشوده شده‌است. صادرات نفت ایران در اکتبر از مرز دو میلیون بشکه در روز عبور کرد وبه بالاترین سطح خود از سال 2018 رسید؛ رکوردی که در میانه فشار تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی، نگاه بسیاری از تحلیلگران بازار انرژی را متوجه تهران کرده است. این رشد نشان می‌دهد ایران با وجود تنگناهای دیپلماتیک، همچنان توانسته مسیرهای فروش خود را حفظ و حتی تقویت کند. اما پشت این افزایش قابل توجه، مجموعه‌ای از پرسش‌های کلیدی پابرجاست: ارز حاصل از فروش نفت چگونه و با چه مکانیزمی بازمی‌گردد؟ نقش تهاتر در معاملات نفتی تا چه اندازه پررنگ شده؟ و مهم‌تر از همه، مقاصد واقعی محموله‌ها کدام کشورها یا واسطه‌ها هستند؟ کارشناسان می‌گویند ارائه جزئیات بیشتری درباره شیوه تسویه حساب، نوع قراردادها و چرخه مالی صادرات می‌تواند به ارزیابی دقیق‌تر پایداری این سطح از صادرات و میزان اثرگذاریآن بر اقتصاد داخلی کمک کند.

صادرات نفت ایران در ماه اکتبر به روزانه 2.15‌میلیون بشکه رسیده که بالاترین رکورد از سال 2018 محسوب می‌شود. آمارهای رسمی و تحلیل موسسات ردیابی نفت از جمله کپلر نشان می‌دهد؛ در ماه سپتامبر 2025 واردات نفت‌خام چین نسبت به مدت مشابه سال‌قبل 4‌درصد افزایش داشته و به حدود 47 میلیون تن رسیده‌است؛ با این‌حال واردات از ایران کاهش قابل‌توجهی را تجربه‌کرده و به رقمی در حدود 1.4 میلیون بشکه در روز در سپتامبر رسیده که نسبت به میانگین سه ماهه پیشین روند نزولی را نشان می‌دهد.

تحلیلگران این کاهش را ناشی از ترکیبی از عواملی همچون کاهش سهمیه پالایشگاه‌های خصوصی، فشار تحریم‌ها و همچنین افت حاشیه های آربیتراژ و سطح بالای ذخایر در هابهای ذخیره‌سازی چین می‌دانند. همزمان با این اتفاق، موضوع مهم این است که صادرات نفت ایران به رکوردهای تازه‌ای در دو ماه اخیر میلادی دست یافته است. طبق داده‌های موسسات معتبر بین‌المللی، صادرات نفت ایران در سپتامبر و اکتبر به ترتیب به حدود 1.9 و 2.15میلیون بشکه در روز رسیده‌است. این بالاترین حجم صادرات سالانه از سال‌2018 یعنی قبل از خروج ایالات‌متحده از توافق هسته ای (برجام) و اعمال مجدد تحریم‌ها محسوب می‌شود.

خبر‌گزاری مهر هم دیروز گزارش داد؛ ایران در اکتبر موفق شد با صادرات بیش از 66‌میلیون بشکه به بالاترین سطح فروش نفت سال 2025 برسد. بر اساس این گزارش «بر پایه داده های رسمی وزارت نفت، صادرات ماهانه ایران از مرز 66‌میلیون و 800 هزار بشکه عبور کرده و میانگین روزانه 2‌میلیون و 150 هزار بشکه را ثبت کرده‌است؛ رقمی که در پانزده ماه گذشته بی سابقه بوده‌است.» هرچند شرکت تانکرز ترکرز اعلام کرده‌بود؛ صادرات نفت‌خام ایران در سپتامبر‌2025 (شهریور) به سطحی رسیده که از اواسط سال 2018 تاکنون سابقه نداشته‌است؛ سپتامبری که ایران صادرات 1.9‌میلیون بشکه‌ای را برای خود ثبت کرده‌بود، درحالی‌که اکتبر هم از این رقم عبور کرد و رکورد جدیدی را به‌دست آورد.

آمار صادرات نفت ایران در اکتبر از سوی برخی از نهادهای بین‌المللی هم مورد تایید قرار گرفته‌است. موسسه تحقیقاتی FDD نوشت: صادرات نفت ایران در ماه اکتبر به بالاترین سطح ماهانه خود در سال رسید و نشان داد تحریم‌های دولت ترامپ شکست خورده است. این موسسه هم عنوان کرده‌است: «ایران در این ماه حدود 66.8میلیون بشکه نفت صادر کرده که میانگین روزانه آن 2.15میلیون بشکه بوده‌است.» محسن پاک نژاد، وزیر نفت، هفتم آبان ماه در حاشیه هیات دولت عنوان کرد: «حیف که نمی‌توانم عدد صادرات نفت را بگویم، اگر عدد می گفتم، متوجه می شدید که شرایط خیلی بهتر از گذشته است.» طبق آمارها، نفت‌خام بخش اصلی این جریان را با 1.93میلیون بشکه در روز (89.8درصد) تشکیل می‌دهد و در کنار آن نفت کوره با 193.6هزار بشکه در روز (9‌درصد) و میعانات گازی با 26 هزار بشکه در روز (1.2درصد) قرار دارند.

 تنوع بازارهای فروش

در یک دامنه زمانی وسیع‌تر هم آمار‌ها موید این وضعیت است که هرگونه قضاوت درباره تصادفی‌بودن موضوع را رد می‌کند. طبق داده‌هایی که از طریق ردیابی کشتی ها به دست می‌آید، صادرات نفت‌خام ایران در سال‌2024 در حدود 587 میلیون بشکه بوده که معادل تقریبا 1.61میلیون بشکه در روز است. این نشان‌دهنده افزایش حدود 11‌درصدی نسبت به سال‌2023 است، زمانی‌که صادرات حدود 530 میلیون بشکه (1.45 تا 1.5میلیون بشکه در روز) برآورد شده‌بود. دو فکت «رقم کلی صادرات ماه سپتامبر» و «کاهش واردات رسمی چین از ایران» کارشناسان را به این نتیجه‌گیری رهنمون کرده است که؛ بخشی از محموله ها مسیر خود را تغییر داده و از طریق شبکه‌ای پیچیده از کشتی‌های ناشناس، جابه جا شده‌اند. صنعت نفت ایران - ستون فقرات اقتصاد ایران - همچنان انتظارات را به چالش می‌کشد. با وجود چهار دهه‌تحریم و انزوا، ایران بسیاری از زیرساخت‌های صادراتی خود را بازسازی‌کرده و راه‌های جدیدی برای دسترسی به بازارها پیدا کرده‌است.

منابع معتبر جهانی اعلام کرده‌اند که «در سال‌2024، ایران یکی از قوی‌ترین عملکرد‌های صادرات نفت خود را در یک دهه‌اخیر به‌دست آورد و حجم و درآمدها را حتی تحت‌تحریم‌های ایالات‌متحده افزایش داد.» بر اساس داده‌های صادرات ایران ارزش کل صادرات نفت ایران در سال‌2024 به 43 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال‌قبل 2‌درصد افزایش داشته‌است. طبق آمار آژانس بین‌المللی انرژی، در نیمه اول سال‌2024 میزان صادرات نفت ایران به‌طور متوسط حدود 1.7میلیون بشکه در روز بوده و این رقم در سپتامبر و اکتبر به رکورد بالاترین فروش در سال‌های اخیر رسیده و این در حالی است که صنعت نفت ایران برای دهه ها با تحریم‌هایی که تولید، صادرات و معاملات مالی آن را هدف قرار می‌دهد، محدود شده‌است.

رژیم تحریم‌ها دسترسی به فناوری غربی، بیمه و حمل‌ونقل نفت‌خام ایران را محدود و نقل و انتقالات مالی بین‌المللی برای پرداخت نفت را مسدود می‌کند. بسیار گفته می‌شود که دورزدن سیستم هوشمند تحریم‌ها (که با گذشت زمان و به دست آوردن الگوهای اطلاعاتی جدید سخت‌تر می‌شود)، کار دشواری است؛ خصوصا اطلاعاتی که الگوی صادرات نفت‌خام ایران را احصا و تحت‌تحریم‌های جدید قرار می‌دهند.

شکست تحریم نفتکش‌ها

از مجموع 53 نفتکشی که نفت ایران را حمل کردند، 39 فروند توسط آمریکا، دو فروند توسط انگلیس و سه فروند توسط اتحادیه اروپا تحریم شده اند، درحالی‌که 14 نفتکش هنوز مشمول هیچ تحریمی نیستند. این موضوع نشان می‌دهد که یک چهارم از ناوگان سایه ای که در تجارت نفت ایران نقش دارند، هنوز تحت‌تحریم قرار نگرفته اند و نفتکش‌های تحریم شده همچنان آزادانه در سراسر جهان تردد می‌کنند. نگاهی تاریخی به دو دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ نشان می‌دهد که اهداف اصلی تحریم‌های واشنگتن، کاهش صادرات نفت ایران و قطع مسیر درآمد ارزی بود. با وجود فشارهای گسترده، حجم صادرات ایران در پنج سال اخیر نه تنها به طور کامل متوقف نشده بلکه با دوره هایی از رشد نیز همراه بوده‌است.

در مقطع فعلی، ایران در مقایسه با سال‌های 2019 و 2020 تقریبا دو برابر میزان آن زمان نفت صادر می‌کند. این داده ها نشان‌دهنده شکست ساختاری سیاست آمریکاست که تصور می کرد محدودسازی حمل ونقل و بیمه کافی است. اما ایران با وجود این محدودیت‌های صادراتی، نفت را از طریق کانال‌های مختلف صادر می‌کند و در عین‌حال به افزایش تولید نفت ادامه می‌دهد تا جایگاه خود را در بازار جهانی انرژی حفظ کند. شاهد گویای این گزاره همین داده‌هایی است که از کاهش صادرات نفت کشور به چین و همزمان افزایش فروش خارجی خبر می‌دهد. امری که حکایت از موفقیت مدیران نفتی در استفاده از روش‌های نوین و خلاقانه در شبکه فروش دارد.

بسیاری از منابع خارجی معتقدند این قوی‌ترین عملکرد صادرات در نزدیک به یک دهه‌گذشته است که بازگشت ایران به‌عنوان یک تامین‌کننده رادارگریز اما مهم نفت به آسیا را نوید می‌دهد، بنابراین می‌توان گفت بارزترین ویژگی تجارت نفت ایران در ماه‌های اخیر کاهش تمرکز جغرافیایی شدید آن و افزایش تنوع مشتری ها بوده‌است؛ دستاوردی که بزرگ‌ترین مساله بازاری صنعت نفت ایران محسوب می‌شود و گسترش آن مهم‌ترین عامل کاهش ریسک صادرات است.

پیام همسویی در میانه تحریم‌ها