بازار محصولات ایرانی در انحصار نام‌های خارجی
انتخاب نام‌های خارجی برای محصولات ایرانی، یکی از موضوع‌های چالش برانگیز سال‌های گذشته است که توجه متولیان فرهنگی را می‌طلبد.
هر یک از ما برای یک بار هم که شده با نام‌های خارجی محصولات مختلف ایرانی روی تابلو‌های تبلیغاتی در سطح شهر یا اسامی فرنگی مراکز خرید و... روبرو شده ایم که گاهی تلفظ آن‌ها برایمان به حدی دشوار می‌شود که از به زبان آوردنشان امتناع می‌کنیم و با خود می‌گوییم بهتر بود که نامی درخور و ایرانی برای آن‌ها انتخاب شده بود.
در سال‌های گذشته، بیشتر شاهد این موضوع بوده ایم که اغلب نام‌های خارجی جای خود را به نام‌های ایرانی داده اند و بسیاری از صاحبان کسب و کار یا مراکز خرید ترجیح می‌دهند نام‌های متفاوت و خارجی را انتخاب کنند.
شاید از میان این نام ها، یک یا چند مورد آن‌ها برایتان آشنا باشد. نام‌هایی مثل؛ دِرما کلین (derma clean)، اسنپ (snapp)، اسنپ فود (snapp food)، هوم کر (home care)، ایکس ویژن (x vision)، اَوه (ave)، اکتیو (active)، ایزی لایف (easy life)، مای بیبی (my baby)، اسپیدی (speedy)، سِون (seven)، مکنزی، سافتلن، نانسی، مرسی، بایودنت، مریدنت، فامیلا، اویلا، آگوآ، بارلی، اکشن، کوییک، پرسیل، پریل، فولیکا، استایلیش، پریمکس و... که بدنبال آن، شاید این موضوع برایتان سوال برانگیز باشد. آیا قانونی مبنی بر ممنوعیت نامگذاری‌های خارجی وضع شده است؟ برای پاسخ به این مسئله باید گفت که در اردیبهشت ماه سال 1378، آئین نامه اجرایی قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه توسط هیأت وزیران مصوب شد که در آن آمده است: هیأت وزیران در جلسه مورخ 19/ 2/ 1378 بنا به پیشنهاد کمیسیون فرهنگی هیأت دولت و به استناد تبصره (10) قانون ممنوعیت بکارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه - مصوب 1375 - آئین نامه اجرایی قانون مذکور را تصویب نمود.
در بخشی از آن نوشته شده است که مقامات مذکور در ماده (1) و دستگاه‌های موضوع ماده (2) این آئین نامه موظف هستند الفاظ و واژه‌های بیگانه را در گزارش نویسی، نامه نگاری، سخنرانی و مصاحبه‌های رسمی به‌کار نبرند.
همچنین، فرهنگستان زبان موظف است با همکاری دستگاه‌های مشمول این آئین نامه به منظور زمینه سازی برای اجرای قانون و این آئین نامه تا سه سال واژه‌های بیگانه‌ای که در دستگاه‌های یادشده به کار می‌روند را به معادل فارسی تبدیل کند و حتی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است با ایجاد واحد مناسب در تشکیلات فعلی خود ضمن زمینه سازی برای اجرای قانون و این آئین نامه با جدیت از به‌کارگیری واژه‌های نامأنوس بیگانه خودداری کند و ضوابط دستور زبان فارسی معیار را در کلیه برنامه‌های خود رعایت کند و همچنین، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ملزم است واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را پس از ابلاغ در تمامی موارد به‌کار ببرد.
گفتنی است که تأکید شده است دستگاه‌های یاد شده در ماده (2) این آئین نامه که به کارگاه‌ها، کارخانه ها، اماکن تولیدی و تجاری و خدماتی پروانه تأسیس و پروانه کسب یا بهره برداری یا اجازه تولید و ادامه فعالیت می‌دهند موظف هستند پیش از صدور پروانه و اجازه تولید و ادامه فعالیت به متقاضیان ابلاغ کنند تا نسبت به تغییر نام مؤسسه یا محصولات خود و گزینش نام فارسی اقدام کنند و همچنین، گفته شده است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سایر سازمان‌های ذی ربط موظف هستند به نحو مقتضی از طریق وسایل ارتباط جمعی زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی اجرای قانون و این آئین نامه را فراهم کنند.
نکته شایان ذکر این است که مطالب فوق، تنها بخشی از آئین نامه اجرایی قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه است که در طول 24 سال گذشته تصویب شده، اما آن طور که باید، اجرایی نشده است. از اینرو، بهروز صفرزاده، مترجم، فرهنگ‌نویس و ویراستار در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درمورد استفاده اسامی و عناوین بیگانه روی محصولات، ویژند‌ها و مراکز خرید با وجود تصویب قانون ممنوعیت آن در سال 78 بیان کرد: یکی از قوانینی که در ایران ضمانت اجرایی ندارد قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه است. این در حالی است که بیش از 24 سال از تصویب این قانون می‌گذرد و با این وجود، نه تنها به هیچ‌عنوان این پدیده کمرنگ نشده بلکه روز به روز در جامعه ما پُررنگ‌تر هم، شده است.
صفرزاده تصریح کرد: نام‌های خارجی مثل «مای بی بی»، «ایزی لایف»، «اَوِه»، «اکتیو»، «اسنپ فود»، «ایکس ویژن»، «هوم کر»، «سِون» و... که به‌وفور در رسانه‌ها، تابلوها، در و دیوار‌ها و به‌طور کلی، در سطح شهر مشاهده می‌کنیم نشان‌دهنده‌ی عمق نفوذ این واژه‌ها و نام‌های بیگانه در زبان ماست. در نتیجه، این مسئله نشان می‌دهد که ما ایرانی‌ها، غربی‌ها را بیشتر از خودمان قبول داریم و متأسفانه، در برابر آن‌ها خودباخته شده و فرهنگ خودمان را فراموش کرده‌ایم.
این فرهنگ‌نویس و مترجم با اشاره به نبود مرکز تخصصی مشاوره برای انتخاب نام‌های تجارتی ایرانی برای محصولات و مراکز گفت: متأسفانه، در کشور ما هیچ جایی با عنوان مرکز مشاوره برای نام‌گزینی وجود ندارد؛ به‌طوری‌که ما جایی نداریم که وقتی کسی می‌خواهد نام تجارتی انتخاب کند به آن‌جا مراجعه کرده و از نظر کارشناس‌های این مراکز و مشورت با آن‌ها استفاده کند.
صفرزاده عنوان کرد: بنده که در موسسه لغت‌نامه دهخدا فعالیت می‌کنم بار‌ها شاهد بوده‌ام که افرادی به این موسسه مراجعه می‌کنند و می‌خواهند نام تجارتی را انتخاب کنند و به محض این‌که به اداره مربوطه مراجعه می‌کنند تا به ثبت آن نام بپردازند اداره به آن‌ها ایراد می‌گیرد و اجازه این کار را به این افراد نمی‌دهد و دلیلش هم این است که نام انتخابی‌شان خارجی است و یا این‌که در لغت‌نامه دهخدا ثبت نشده است. در نتیجه، این اشخاص به موسسه لغت‌نامه دهخدا مراجعه می‌کنند و بنده در حد توان خود به آن‌ها کمک می‌کنم تا نام تجاری مناسبی برای محصول خود انتخاب کنند. به هر حال، این‌که ما چنین مرکزی را در کشورمان نداریم در حالی‌که نیاز زیادی به آن وجود دارد باعث تأسف است.
این مترجم و ویراستار با اشاره به اهمیت ندادن به دو مقوله‌ی مهم زبان و زبان شناسی در کشور یادآور شد: نکته حائز اهمیت این است که زبان و زبان‌شناسی آخرین اولویتِ مردم و مسئولانِ ماست و در حقیقت، مسئولان در این زمینه فقط حرف می‌زنند و شعار می‌دهند، اما عملاً هیچ کاری نمی‌کنند، چون هیچ اهمیتی برایشان ندارد. این واقعیتِ کشورِ ماست و امیدی هم به تغییرش نیست. بیهوده خودمان را گول نزنیم.
حال، باید دید آیا تمام دستگاه‌های متولی برای اجرایی شدن همه‌ی بند‌های این آئین نامه اقدامات لازم را انجام می‌دهند یا همانند 24 سال گذشته در حد تبصره و ماده باقی می‌مانند و خاک می‌خورند.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات