باز هم ریزگردها در ایران؛ کشورهای دور و نزدیک برای حل بحران چه کرده‌اند؟

منیژه موذن: طوفان ریزگرد و گرد و غبار در ایران پدیده تازه‌ای نیست اما این طوفان‌ها در طول 15 سال گذشته افزایش چشمگیری داشته‌اند. طوفان هایی که در ابتدا جنوب غربی ایران را فرا می‌گرفت حالا مدتی‌ست که به شمال و پایتخت رسیده است. در ایران در بهار امسال دو تعطیلی به خاطر ریزگردها را تجربه کرده‌ایم. در شهرهای جنوبی کشور اوضاع از این هم بدتر بوده است.

اما به گفته مسئولین کانون این ریزگردها در خارج از ایران است. کشورهای عراق، عربستان و سوریه کانون های اصلی ریزگرد هستند. در کشور عراق در زمان طوفان از مردم خواسته می‌شود از خانه بیرون نیایند و عربستان به رانندگان در اتوبان‌ها هشدار می‌دهد. تعداد طوفان‌های ریزگرد در خاورمیانه با گذشت هر سال بیشتر می شوند اما کشورهای منطقه چه برنامه ای برای مقابله با طوفان های گرد و خاک دارند؟

هبوب چیست؟

طوفان شن و خاک که به اسم هبوب در کشورهای منطقه شناخته می شود همیشه بخشی از آینده خاورمیانه بوده است، منطقه‌ای که به بیابان‌هایش مشهور است. این طوفان‌ها با بادهای فصلی که اواخر بهار و تابستان از شمال غربی می‌وزند، گرد و غبار منطقه دجله و فرات را بلند کرده و با خود به خلیج فارس و شبه جزیره عربستان می‌برند.

کارشناسان می‌گویند که امسال این طوفان ها شدیدتر هستند چون تغییرات اقلیمی و بیابان زایی به تعداد آنها اضافه کرده است. در عراق از ماه آوریل تاکنون حداقل 9 طوفان بزرگ کشور را در بر گرفته است.

احتمالا در تابستان طوفان‌های گرد و غبار بیشتری به وقوع خواهد پیوست و بدون تغییر در سیاست‌گذاری‌ها، در سال‌های آینده اوضاع بدتر هم خواهد شد.

سلام عبدالرحمن، یکی از اساتید دانشگاه در عراق گفت:«ما بهار امسال طوفان‌های بیشتری به نسبت سال‌های قبل داشته‌ایم. هر طوفان بین یک تا سه روز طول کشیده است. در حالی که طوفان‌های قبلی کوتاهتر بودند.»

بینجامین کوک، دانشمند محیط زیست در دانشکده آب و هوای دانشگاه کلمبیا گفت:«سه عنصر لازم است تا یک طوفان گرد و خاک به راه بیفتد: باد، یک منبع خاک که پوشش گیاهی آن نزدیک به هیچ باشد و آب و هوای به شدت خشک. طوفان‌های اخیر عراق به دلیل کمبود بارندگی، بحران آب و فعالیت‌های انسانی شدت گرفته‌اند.»

فاجعه در کمین است

2020-21 دومین سال خشکسالی در فصل بارندگی در 40 سال گذشته به حساب می‌آید که نتیجه آن کمبود محصولات کشاورزی بود. بر اساس آمار ناسا در بیشتر مناطق عراق ذخیره آب زیرزمینی که از آن برای کشاورزی و آب آشامیدنی استفاده می‌شود در پایین‌ترین میزان خود قرار دارد. به گفته عبدالرحمن کمبود آب پوشش گیاهی را کم می‌کند و سطح خاک برای طوفان گرد و خاک مهیا می‌شود. او می‌گوید برخی از مردم محلی در عراق از طوفان گرد و خاک به عنوان ریزش زمین یا سقوط زمین یاد می‌کنند. چون این طوفان‌ها لایه‌های خاک را با خود بالا می‌برند.

تالاب‌های جنوب عراق و ایران که بسیاری از مردم در آنها کشاورزی می‌کنند در حال خشک شدن هستند. اسماعیل ال عامری، یکی از محققان در دانشگاه برکبک در لندن می‌گوید:«از بین رفتن دریاچه آب شور ال ساوا در 241 کیلومتری جنوب بغداد منبع جدیدی از گل، لجن و نمک برای طوفان خاک بر جا می‌گذارد. ساخت سد بر رودخانه های دجله و فرات بر این مشکل افزوده و البته عملیات نظامی در عراق به لایه‌های سطح خاک آسیب رسانده است.»

فعالیت‌های انسانی اوضاع را بدتر کرده است

در ایران و عراق طوفان‌ها همچنین به سومدیریت رودخانه‌های مشترک و کشاورزی هم مرتبط است. شرایطی که موجب شکل گرفتن طوفان‌های گرد و غبار می‌شود به‌دلیل فعالیت‌های انسان تشدید شده است. خاورمیانه دو برابر بقیه جهان در حال گرم شدن است. این منطقه از دوران قبل از صنعتی شدن حدود 2.3 درجه فارنهایت گرمتر شده است. گرم شدن هوا، به همراه مشکلات تامین آب مناطق کویری را آماده طوفان‌های بیشتر می‌کند. ال عامری می‌گوید:«این تغییرات آب و هوایی شدید شاخص‌های واضح تغییرات اقلیمی هستند.»

یکی از مسئولان وزارت محیط زیست عراق در این ارتباط گفت «روزهای خاکی عراق به بیش از 243 تا 272 روز در سال در طول دو دهه رسیده‌اند. عراق ممکن است تا سال 2050، 300 روز طوفان گرد و غبار در سال داشته باشد.»

آسمان نارنجی و خیابان‌های پوشیده از شن هزینه‌های جدی به همراه دارند. کارگرها مجبورند در خانه بمانند و دولت‌ها باید برای اقدامات جدی سرمایه‌گذاری کنند، کارخانه‌ها تعطیل می شوند و پروازها متوقف خواهند شد. طوفان‌های گرد و خاک به محصولات کشاورزی هم آسیب زده و خاک حاصل‌خیز را از بین می‌برند. بر اساس تخمین سازمان ملل خاورمیانه و شمال آفریقا سالانه حدود 13 میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی خود را به دلیل این طوفان ها از دست می‌دهند. این طوفان‌ها همچنین تاثیر زیادی بر سلامت افراد دارند. طوفان‌های گرد و خاک می‌توانند موجب سرفه، آبریزش بینی، حمله های آسمی، حساسیت چشم و مشکلات دیگر شوند. این طوفان‌ها همچنین آلودگی های آسیب‌زایی را با خود حمل می‌کنند.

سازمان غذا و داروی عربستان سعودی در زمان آخرین طوفان شن و خاک از مردم خواست ماسک بزنند و از خوردن غذاهایی که در هوای بیرون بوده‌اند خودداری کنند تا از خود در مقابل آلودگی این طوفان محافظت کنند.

راه حل مقابله با طوفان گرد و خاک

کاش درخت و دیگر گونه های گیاهی یکی از راه حل های مقابله با این طوفان‌هاست. در زمان طوفان های گرد و خاک در ایالات متحده در دهه 1930 دولت فدرال میلیون ها درخت کاشت تا از برخاستن خاک در جلگه ها جلوگیری کند. این کمربندهای سبز از فرسایش خاک را کم کردند و باعث ایجاد رطوبت در خاک شدند.

عربستان سعودی قصد دارد 10 میلیارد درخت در طول ده سال آینده بکارد تا رد پای کربن و تخریب زمین را کاهش دهد. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سال گذشته از «نوآوری سبز خاورمیانه» رونمایی کرد که مورد استقبال سازمان ملل نیز قرار گرفت. برنامه ای که در آن با سایر کشورهای عربی برای کاشت 40 میلیارد درخت دیگر همکاری می کند.

بیشتر بخوانید:

پیش‌بینی آینده ریزگردها؛ برخی از مناطق مسکونی کشور تخلیه می‌شود

عراق نیز در ده ساله گذشته راه های مشابهی را امتحان کرده است. بخشی از این راهکار شامل کاشت اکالیپتوس و درخت زیتون و نخل خرما در اطراف کربلا بود.

اما تاخیر در ساخت و ساز، کمبود بودجه و بی توجهی به شکست این پروژه کمک کرد. کابینه دولت عراق در دهم ماه می از وزارت اقتصاد خواست تا 2 میلیون دلار برای اجرای پروژه تثبیت تپه های شنی اختصاص دهد.

دولت های منطقه بر روی پروژه هشدار زودهنگام و سیستم های دیده بانی طوفان سرمایه گذاری کرده اند اما این دولت ها باید اقدامات مشترک بیشتری برای برخورد با این بحران انجام دهند.

«ما باید یک قدم جلوتر از طوفان گرد و خاک باشیم نه اینکه طوفان یک قدم جلوتر از ما باشد.»

منبع: washingtonpost

4747