بحرانی‌ترین خشکسالی 50 سال اخیر در لرستان / «نیستی آب» در کشکان خروشان / رودخانه‌ها کویر شد + تصاویر

به گزارش مشرق، بارندگی‌های کشور در سال 1400 به 40 درصد کمتر از میانگین بلندمدت رسید و یکی از خشک‌سال‌ترین پدیده‌های نیم‌قرن اخیر را در ایران رقم زد؛ به‌طوری‌که میزان بارندگی در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی در همان سال بین 50 تا 85 درصد گزارش شده است.

این خشک‌سالی غرب و جنوب غرب کشور را نیز تحت تأثیر قرار داد و کاهش بارندگی در استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و چهارمحال و بختیاری نیز محسوس بود که این میزان بارندگی در اسفند 1400 نسبت به مدت مشابه بلندمدت در لرستان 18 درصد کاهش یافت.

سال‌های متمادی است که آب به یکی از بحرانی‌ترین مسائل لرستان تبدیل شده است؛ ماجرایی که با وجود دو رودخانه کشکان و سیمره هم‌سو با تغییرات اقلیمی و عدم وجود زیرساخت‌های بخش کشاورزی ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته است.

بی‌آبی در پربارش‌ترین استان کشور

بی‌آبی در دشت‌های لرستان و فرونشست زمین در برخی از شهرستان‌های این استان در حالی شتاب به خود گرفته است که لرستان طبق گزارش بارندگی تجمعی استان‌ها منتشرشده از سوی وزارت نیرو با ثبت هزار و 143 میلی‌متر بارندگی به عنوان پربارش‌ترین استان کشور در اردیبهشت 1398 معرفی شد.

میانگین بارش‌های لرستان از 4 تا 12 فروردین‌ماه 1398 معادل 275 میلی‌متر و در برخی از نقاط این استان به صورت نقطه‌ای مثل ایستگاه کشور بیش از 400 میلی‌متر گزارش شد و همین مقدار بارش کافی بود که سیلی با دبی بیش از 6 هزار مترمکعب در ثانیه بنیان شهرهای لرستان را برافکند.

دبی سیل به راه انداخته رودخانه کشکان در همان سال بیش از 6 هزار مترمکعب در ثانیه و حجم سیلاب این رودخانه نیز در این دوره از سوی «رضا میرزایی» مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای لرستان حدود 2 میلیارد مترمکعب گزارش شد تا این سیل در 500 سال گذشته در کشور بی‌سابقه باشد و خسارت 10 هزار میلیاردی را به زیرساخت‌های این استان تحمیل کند.

سیل بنیان‌کن لرستان

سیل رخ‌داده در فروردین لرستان، تخریب 57 پل و از بین رفتن 250 کیلومتر راه اصلی و بزرگ‌راه را در پی داشت؛ علاوه بر آن حدود 30 هزار هکتار از 850 هزار هکتار اراضی کشاورزی از بین رفت و به 150 مزرعه پرورش ماهی در این استان خسارت وارد شد.

مدارس لرستان از سیل همان سال نیز در امان نبود و «رضا زینی‌وند» مدیرکل وقت آموزش‌وپرورش این استان جمع کل مدارس خسارت‌دیده لرستان را 712 مدرسه با تعداد 2 هزار و 61 کلاس درس اعلام کرد تا احداث سد بیش از پیش به عنوان یک مطالبه برخاسته از این استان مطرح شود.

کاهش 650 هزار تنی محصولات

«بهروز ابراهیمی» معاون برنامه‌ریزی آب منطقه‌ای لرستان آبان 1398 بر نبود سیستم ذخیره آب در این استان صحه گذاشت و اعلام کرد که عدم کنترل رواناب منجر به بروز سیل و خسارت به زیرساخت‌ها و زندگی مردم شده است.

سیل خسارت‌بار لرستان، اما روی دیگری نیز داشت و سرریزشدن سدهای هاله در کوهدشت و مروک در دورود را سبب شد تا نگرانی کشاورزان برای تأمین آب باغات پایین‌دست این سدها را کاهش دهد.

تأمین منابع آبی لرستان، اما به درازا نکشید و نهیب خشک‌سالی دوباره در این استان رخ نمود؛ به‌طوری‌که محصولات کشت‌شده در لرستان اردیبهشت 1400 به 650 هزار تن کاهش یافت و بخش زراعت با 419 هزار تن به ارزش 2 هزار میلیارد تومان بیشترین خسارت را متحمل شد. علاوه بر آن بخش باغبانی 450 میلیارد تومان، شیلات 9 میلیارد و 400 میلیون تومان، دام و طیور 270 میلیارد تومان، زنبورعسل 2 میلیارد تومان و منابع طبیعی نیز 450 میلیارد تومان خسارت را در پی داشت.

خشک‌سالی بی‌سابقه

«اسفندیار حسنی‌مقدم» رئیس وقت سازمان جهاد کشاورزی لرستان در 25 تیرماه 1400 اعلام کرد که پدیده خشک‌سالی در این استان طی 50 سال اخیر بی‌سابقه بوده و منجر به خسارت 3 هزار و 3 میلیارد تومانی به بخش کشاورزی لرستان شده است.

تداوم خشک‌سالی در لرستان به فروردین امسال نیز کشیده شد تا خوشه‌های کشاورزی در این استان بی‌بر شود و مردم آسیب‌دیده از تنش آبی روستاها و شهرها را ترک کنند و با کارگری در میدان‌ها و سکونت در حومه شهرهای بزرگ بی‌خیال رونق دشت‌ها شوند.

خشک‌سالی در حالی امسال دوباره به دشت‌های لرستان تازیانه زده است که این استان بیش از 130 رودخانه دائمی و فصلی با طول حدود 9 هزار کیلومتر در دو حوضه کارون و کرخه را در خود جای داده است، اما به علت اماواگرها در تخصیص آب سدها و کندی پروژه‌های سدسازی، 12.5 میلیارد مترمکعب آب از لرستان خارج می‌شود.

فرونشست 10 سانتی‌متری زمین

شدت بهره‌برداری از سفره‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر تعادل آب لرستان را نیز در تنگنای ناامیدکننده‌ای قرار داده و فرونشست زمین در این استان را مضاعف کرده است، به طوری که بنا به گفته «مهدی پازوکی» مدیرکل مدیریت بحران لرستان، سازمان مدیریت بحران کشور پهنه این استان را در فرونشست زمین در وضعیت بحرانی گزارش کرده و به دلیل تغییرات اقلیمی و اُفت آب‌های زیرزمینی، لرستان با 10 سانتی‌متر فرونشست روبه‌رو بوده است.

کاهش 6 درصدی بارش‌های لرستان در مقایسه با سال گذشته و کاهش 32 درصدی بارندگی در بازه زمانی بلندمدت وضعیت آبدهی رودخانه‌های این استان را نسبت به سال گذشته 43 درصد کاهش داده و در حال حاضر رودخانه‌های لرستان با کاهش 70 درصدی آبدهی مواجه است.

کشت برنج ممنوع شد

خشک‌سالی شدت‌گرفته در لرستان وضعیت آبی اراضی کشاورزی را با تنش روبه‌رو کرده است و همین مسئله کافی بود که «عماد شاهرخی» رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان روز گذشته در جلسه کارگروه سازگاری با کم‌آبی، تعیین الگوی کشت و برنامه‌ریزی جهت مدیریت خشکسالی، امسال در این استان اعلام کند که کشت برنج در لرستان ممنوع و کشت چغندرقند نیز تنها در اراضی واجد شرایط مجاز است.

«جواد صالحیان» معاون وقت بهبود محصولات سازمان جهاد کشاورزی لرستان خردادماه 1400 اعلام کرده بود 9 هزار و 700 هکتار برنج سال 1399 ثبت سامانه‌های جهاد کشاورزی در این استان شد؛ این در حالی است که 13 هزار هکتار سطح زیر کشت برنج در لرستان وجود دارد و سطح زیر کشت سیب‌زمینی نیز سالانه حدود 6 هزار و 500 هکتار است تا میزان برداشت این محصول از اراضی لرستان 240 هزار تن در سال زراعی 1399 اعلام شود.

او همچنین گفته بود که سازمان جهاد کشاورزی لرستان برای جلوگیری از کشت محصولات آب‌دوست طی سه سال گذشته هیچ‌گونه خدمات حمایتی برای تأمین نهاده، کود و تسهیلات به کشاورزان این گروه محصولات ارائه نداده است تا نان کشاورزان در بی‌آبی و نبود صنایع تبدیلی بی‌رمق شود.

رنج کشکان از بی‌آبی

بی‌آبی در حالی مُنتج به خشک‌سالی و تعب کشاورزان لرستان شده است که حوضه آبریز کشکان با مساحت 9775/66 کیلومتر مربع در این استان واقع شده است و بزرگ‌ترین رودخانه لرستان را تشکیل می‌دهد و علاوه بر آن سیمره نیز به عنوان بزرگ‌ترین و کهن‌ترین رودخانه غرب کشور از این استان می‌گذرد.

کشکان یکی از اکوسیستم‌های تحت فشار خشک‌سالی در سال‌های اخیر است. تِرَک‌های خشکی این رودخانه، مادیان‌رود و چولهول در تیرماه 1400 عیان شد تا شغل بیش از 4 هزار بهره‌بردار و معیشت بیش از 20 هزار نفر در پلدختر در تنگنا قرار بگیرد.

«داریوش حسن‌نژاد» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان در فروردین امسال مقدار آب مورد نیاز برای پایداری آب رودخانه کشکان را در حالی بین 2 تا 3 مترمکعب آب اعلام کرده است که رودخانه‌های کاکارضا و کهمان به عنوان سرشاخه‌های اصلی کشکان به دلیل کاهش شدید آب در این رودخانه‌ها قادر به تأمین این مقدار آب نیستند.

او گفت که متوسط سطح آب زیرزمینی محدوده‌های بیلان لرستان در اسفند 1400 نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود دو متر افت داشته است و معادل حجمی حدود 158 میلیون مترمکعب با کاهش 76 درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد.

افت آبدهی مادیان‌رود

خشکی سرشاخه‌های مادیان‌رود علاوه بر پلدختر منابع آبی کوهدشت را نیز تحت تأثیر قرار داده است، به طوری که اُفت آبدهی این رودخانه سال 1397 در درازمدت بیش از 80 درصد و میزان آبدهی سرشاخه‌ها به دلیل اُفت سفره‌های زیرزمینی به صفر درصد رسید تا وضعیت آب در این شهرستان از مرز هشدار عبور کند.

«میرحسین فاضلیان» مدیر وقت اداره آب و فاضلاب کوهدشت خرداد 1397 در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفته بود که میزان افت آب‌های زیرزمینی در دشت‌های این شهرستان به دلیل خشک‌سالی‌های مکرر و برداشت‌های بی‌رویه حدود 22.5 متر است.

حفر چاه برای تأمین آب

بیشترین تغییرات سطح آب زیرزمینی لرستان در اسفند 1400 نسبت به سال گذشته به دشت الشتر با افت 3.3 متر و کسری مخزن 21 میلیون مترمکعب و دشت الیگودرز با افت حدود 3 متر و کسری مخزن حدود 61 میلیون مترمکعب رسید تا سطح آب‌های زیرزمینی این استان در بلندمدت به طور متوسط حدود 5.5 متر افت و کسری مخزن 413 میلیون مترمکعب داشته باشد.

کاهش بارندگی‌های اخیر در لرستان تأمین آب را از بخش کشاورزی به آب آشامیدنی سوق داده است، به طوری که 22 حلقه چاه سال 1399 برای تأمین آب شهر و روستاهای این استان در شاهپورآباد شهرستان الیگودرز، فیروزآباد و مجتمع روستایی جهان‌آباد شهرستان سلسله، روستای آقاجان شهرستان رومشکان، مجتمع روستایی میربگ شهرستان دلفان، سنگ‌تراشان شهرستان خرم‌آباد، مجتمع چم‌خوشه شاهیوند، دره بادام شهرستان چگنی، چم‌حیدر معمولان، روستای جلگه خلج و سرنجه زیودار پلدختر، روستای درب آستانه شهرستان بروجرد و روستای چقاپیت شهرستان کوهدشت با اعتبار 16 میلیارد تومان حفر شد.

نیستی آب در اراضی کشاورزی

تأمین آب شرب در 120 روستای لرستان با وجود حفر چاه‌ها هنوز با تانکر است تا چشم‌انداز این استان در ابعاد محیط‌زیستی، تغییرات اقیلمی و به ویژه آب آشامیدنی در دوران خشک‌سالی با چالش مواجه شود و تبعات آن خوشه‌چین زندگی کشاورزان را به نیستی بکشاند.

داریوش حسن‌نژاد مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان 27 اسفند 1400 اعلام کرد که بر اساس گزارش‌های سازمان هواشناسی و وزارت نیرو از مهر تا اسفند سال 1400 در سطح این استان بارش‌های قابل ملاحظه‌ای رخ نداده است و با این شرایط برآورد می‌شود که کمبود منابع آب برای تابستان سال 1401 شدیدتر از سال 1400 باشد.

او همچنین گفته بود که مسیرهایی از رودخانه کشکان و رودخانه سیلاخور از بروجرد تا دورود تابستان سال 1399 به علت کاهش بارندگی به طور کامل خشک شد تا همچنان بسیاری از چاه‌ها، چشمه‌ها و مسیرهای طولانی‌تری از رودخانه‌ها به ویژه کشکان و سیلاخور در آستانه خشک‌سالی قرار بگیرد.

کاهش 75 درصدی دبی رودخانه‌های لرستان

احمد گودرزی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با اشاره به وضعیت رودخانه‌های این استان گفت که رودخانه کاکاشرف، بادآور نورآباد، رودخانه کشکان و مادیان‌رود کوهدشت حدود 75 تا 80 درصد کاهش آبدهی دارد و سایر رودخانه‌های لرستان نیز نسبت به مدت بلندمدت دارای اوضاع خوبی نیست.

او وضعیت منابع آب زیرزمینی لرستان را خوب ندانست و اعلام کرد که این منابع به طور متوسط در سطح این استان 2.3 افت داشته است و البته همه شهرستان‌های لرستان نسبت به بلندمدت این افت را دارد، به‌طوری‌که وضع منابع آب زیرزمینی در الشتر، نورآباد، کوهدشت و بروجرد به همین منوال است و در اشترینان نیز اصلاً وضعیت خوبی حکم‌فرما نیست و نسبت به بلندمدت حدود 6 متر افت و نسبت به سال گذشته 2.3 متر افت را شاهد بوده است.

خالی‌بودن 61 درصد سدها

گودرزی با اشاره به وضعیت سدهای لرستان گفت که فقط 34 درصد حجم مخازن سدهای این استان پر است و 61 درصد این سدها خالی است تا آب‌گیری کل سدهای لرستان فقط 71 میلیون مترمکعب باشد.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای لرستان به ضرورت مدیریت آب در این استان تأکید می‌کند و می‌گوید که اگر این مسئله در لرستان رعایت نشود ممکن است قسمتی از سدهای دیار چشمه‌ها خشک شود.

او به خشک‌سالی رودخانه کشکان نقبی زد و تأکید کرد که حتی اگر امسال و سال آینده کشت در مجاورت این رودخانه نداشته باشیم باز هم کشکان به علت کاهش شدید بارندگی‌ها خشک می‌شود.

تصمیات شجاعانه در حوزه آب اخذ شود

گودرزی با اشاره به ممنوعیت کشت برنج و محدودیت کشت محصولات آب‌دوست در لرستان گفت که اجازه اجاره زمین‌های کشاورزی و کشت‌وکار را به کشاورزان بومی ندهیم، زیرا سود محصولاتی که توسط آن‌ها کشت می‌شود عمدتاً به جیب دلالان می‌رود.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای لرستان اخذ تصممیات شجاعانه را برای جلوگیری از خشک‌سالی در این استان یک راهکار دانست و اعلام کرد که همه مسئولان باید از هم‌اکنون با کشاورزانی که ممنوعیت محصولات اعلام‌شده را رعایت و به ویژه با کشاورزان غیربومی برخورد کنند و کشاورزان بومی نیز در حد معیشتشان کشت محصول داشته باشند.

بحران آب همچنان نگرانی مزمنی را در لرستان به دنبال دارد تا این استان با وجود دارا بودن 11 درصد آب‌های جاری کشور سهمی کمتر از یک درصد در مهار آب‌ها داشته باشد و کم‌آبی دشت‌های کوهدشت، پلدختر و رومشکان را بیشتر از سایر مناطق لرستان در معرض نیستی قرار داده است.

افت شدید منابع آبی در لرستان نمود خود را در خودسوزی دشت‌ها، فرونشست زمین و خروج نفت و گاز از اراضی کشاورزی نشان داده است تا زراعت در برخی از مناطق این استان با آتش میان‌داری کند و دسترنج کشاورزان با ساقه‌های زرد لاغر به کاه تبدیل شود.