بحران «مت آمفتامین» در همسایه شرقی / آیا رفتار طالبان تغییر کرده است؟

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، پیش از روی کار آمدن طالبان، افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان، 80 درصد بازار جهانی مواد را به خود اختصاص داده بود. همین موضوع سبب شده است تا علاوه بر 3.5 میلیون نفر معتاد (نزدیک به 10 درصد جمعیت کشور) بدل به یکی از نقاط کانونی قاچاق و تجارت مواد مخدر در سطح جهان شود. این روند سبب شده است تا اقتصاد همسایه شرقی ایران با تجارت غیرقانونی مواد مخدر گره خورد و افغانستان بدل به «دولت مخدری» شود. به عبارت دیگر اگر به صورت ناگهانی کشت و تولید مواد در این کشور متوقف شود؛ آنگاه ضربه جدی به تولید ناخالص داخلی و معیشت مردم وارد خواهد شد. تنها در سال 2022 تولید تریاک بین 9 الی 14 درصد از جی. دی. پی افغانستان را تشکیل داده است. در چنین شرایط امارت اسلامی افغانستان پس از فتوای حکم حرمت تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر از سوی هبت الله آخوندزاده اعلام کرده است که کشت خشخاش در این کشور به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. هم زمان برخی گزارش‌های بین المللی از افزایش تعداد آشپزخانه‌های تولید مت آمفتامین و مقدار کشفیات شیشه در مسیر‌های قاچاق مواد از مبدأ افغانستان خبر می‌دهند.

به گزارش رویترز میزان کشفیات مت آمفتامین از سال 2017 الی 2021 افزایش 12 برابری را نشان می‌دهد. علاوه بر این کشور‌هایی مانند ایران، پاکستان، استرالیا و فرانسه از کشف مت آمفتامین تولید افغانستان خبر دادند. به گزارش مؤسسه انگلیسی «الکیس» از سال 2016 گیاه وحشی افدرا به عنوان پیش ساز برای استخراج افدرین و تولید مت آمفتامین مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محصول بین ماه‌های جولای و نوامبر در افغانستان برداشت می‌شود. پس از روی کارآمدن طالبان کشت افدرا و تولید مت آمفتامین به شکل قابل توجهی افزایش یافت، اما این روند پس از صدور فتوای «ممنوعیت» تغییر کرد. البته نکته مهم آن است که این فتوا هم‌زمان با برداشت این محصول صادر شد و تأثیر کمی بر کسانی داشت که در حال برداشت این محصول در اعماق کوه‌های افغانستان بودند.

در نوامبر 2021 برداشت محصول به صورت پویا انجام شد. به گونه‌ای که بازار عبدالودود، نقطه کانونی صنعت مت آمفتامین در جنوب غربی افغانستان مملو از افدرای خشک و آسیاب شده بود. این محصول فرآوری شده در اختیار آزمایشگاه‌های استخراج افدرین در مجاورت این بازار قرار گرفت. بیش از 250 تپه کشت افدرا در مجاورت عبدالودود قرار دارد که ارتفاع آنها بیش از 1.6 متر است. تصاویر ماهواره‌ای حجم این بازار را معادل 220 تن (چهار استخر شنای المپیک) تخمین می‌زنند.

تا اوایل نوامبر 2021 قیمت هر یک کیلوگرم افدرین 51 دلار و مت آمتامین 200 دلار به ثبت رسیده است. در این بازه زمانی به دلیل کاهش ارزش پول افغانستان و هزینه نهاد‌های وارداتی سود حاصل از تجارت مت آمفتامین به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرد. پس از صدور حکم «ممنوعیت» در دسامبر 2021 توسط وزارت کشاورزی افغانستان بازار‌های مخدری به این تصمیم حکومتی واکنش نشان داده و موجب افزایش قیمت مت آمفتامین در بازار شد. تنها در عرض چند روز قیمت هر کیلوگرم مت آمفتامین به 320 دلار افزایش یافت. تا ژانویه 2022 قیمت این مواد به سقف 570 دلار در یک کیلوگرم رسید. در حالی که در سال 2020 سود حاصل از این تجارت در هر کیلوگرم 30 دلار بود؛ اما امروز این رقم به بیش از 100 دلار رسیده است. طالبان نیز به قدرت مسلط در افغانستان با گرفتن عشر 5700 دلاری از هر کامیون و مالیات مرزی 7.15 دلار در هر یک کیلوگرم افدرا سطح درآمد مستقیم خود از این تجارت مخدری به 26 میلیون دلار افزایش دادند.

پس از سقوط نظام جمهوری و قدرت‌گیری مجدد طالبان، بسیاری از نهاد‌های بین‌المللی کمک‌های مادی و غیرمادی خود به افغانستان را قطع کردند. ارزش هر افغانی به یک سوم کاهش یافته و قیمت مواد غذایی دو برابر شده است. هم‌اکنون بسیاری از مردم افغانستان با مشکلاتی همچون فقر، بی آبی و مشکلات شدید اقلیمی مانند خشکسالی دسته‌وپنجم نرم می‌کنند. در چنین شرایطی مقامات طالب مدعی اند که به دنبال ریشه کن کردن کشت خشخاش در افغانستان هستند. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که قیمت 7 کیلوگرم گوجه فرنگی 30 سنت است، قیمت هر یک کیلوگرم تریاک حدود 360 دلار است. در چنین شرایطی بی‌شک کشاورزان افغانستانی ترجیح می‌دهند تا به کشت خشخاش ادامه دهند مگر آنکه جایگزینی با سود اقتصادی بسیاری بالاتری پیدا شود. برهمین اساس برخی کارشناسان معتقدند که اساساً طالبان به دنبال ریشه کن کردن مواد سنتی در افغانستان نیست، بلکه قصد دارد تا با همکاری شبکه بین المللی قاچاق مواد به سمت تولید انواع مواد صنعتی، به‌ویژه مت آمفتامین حرکت کند.