بررسی آمار تولید و مصرف گاز در کشور / اتلاف منابع از خانه تا نیروگاه!

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو - محمد علی طیرانی؛ 26 مهرماه گزارشی توسط سخنگوی کمیسیون انرژی در رابطه با وضعیت تولید مصرف گاز در صحن علنی مجلس و با حضور وزیر نفت قرائت شد. این گزارش سعی داشت با بیان آمار تصویری از اهمیت گاز در بخش‌های مختلف کشور ارائه دهد و ضمن بیان عواقب عدم توجه به چالش تولید گاز، راهکار‌هایی را هم جهت مواجه با این مسئله بیان کند. بعد از قرائت گزارش کمیسیون انرژی، وزیر نفت نیز سخنرانی کرد و توسعه میادین گازی را در گرو تامین 80 میلیارد دلار دانست. در انتها رئیس مجلس در مواجه با این درخواست اوجی تلویحاً گفت 80 میلیارد دلاری در کار نخواهد بود. آنچه بیان شد گواهی بر وضعیت ناتراز انرژی کشور به خصوص در حوزه گاز است. برای پی بردن به عمق این مسئله باید آمار و ارقام تولید گاز را بررسی کرد تا هم به تصویری از چالش‌های آینده این حوزه برسیم هم وضعیت ایران را با دیگر کشور‌های جهان مقایسه کنیم.

سومین ذخایر، شانزدهمین صادرکننده  برخورداری ایران از منابع طبیعی می‌تواند مزیت کشور برای رشد اقتصاد و افزایش رفاه جامعه باشد. در بین منابع طبیعی موجود دسترسی به معادن عظیم گاز و نفت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایران با دارا بودن حدود 33 هزار میلیارد متر مکعب ذخایر گاز قابل استحصال 17 درصد از ذخایر گازی جهان را به خود اختصاص داده و بالاتر از قطر و قبل از روسیه دارای دومین ذخایر گازی جهان است. طبق گزارش «مرور آماری بخش انرژی جهان در سال 2022» که توسط شرکت (BP) بریتیش پترولیوم منتشر شده است؛ ایران با تولید 257 میلیارد متر مکعب گاز، معادل 6.4 درصد از کل تولید جهان، سومین تولیدکننده گاز جهان به حساب می‌آید؛ همچنین با مصرف 241 میلیارد متر کعب گاز، معادل 6 درصد از کل مصرف جهان، چهارمین مصرف کننده گاز جهان است. با توجه به آمار بالای مصرف گاز ایران تنها بخش کوچکی از تولید گاز خود معادل 16 میلیارد متر مکعب را صادر می‌کند و از این حیث ایران در رتبه شانزدهم جهان قرار دارد.

اگر چه کماکان تولید گاز ایران از مصرف گاز بیشتر است، اما با ترسیم روند رشد تولید و مصرف گاز ایران طی یک دهه اخیر مشخص خواهد شد که اخیرا نرخ رشد مصرف گاز از نرخ رشد تولید پیشی گرفته است. با توجه به این که تولید و مصرف گاز در ایران اختلاف چندانی ندارند، این اتفاق می‌تواند نشانه‌ای از تشدید کسری گاز و واردات گاز به ایران در سال‌های آینده باشد.

همانطور که بیان شد ایران علیرغم اینکه سومین تولید کننده گاز جهان است، نتوانسته جایگاهی مطلوب در بین صادرکنندگان گاز جهانی پیدا کند. کارشناسان انرژی معتقدند حجم بالای مصرف گاز در بخش خانگی، نیروگاهی و صنعتی باعث شده است که ایران نتواند صادرات گاز خود را رشد دهد و از این طریق زمینه توسعه میادین گازی و افزایش تولید گاز را فراهم کند.

مصرف ایران در قیاس با دیگر کشورها

در سال 2021 مصرف گاز ایران برابر با مصرف گاز کشور‌های انگلستان، ایتالیا و آلمان، 60 میلیارد متر مکعب بیشتر از مصرف کانادا و میکزیک، 150 درصد مصرف کل آمریکای مرکزی و جنوبی، 120 میلیارد متر مکعب بیشتر از مصرف کل قاره آفریقا، 4 برابر مصرف هند و 64 درصد مصرف کشور چین بوده است. طبق آخرین آمار از کل مصرف گاز در ایران 35 درصد توسط نیروگاه ها، 31 درصد توسط بخش صنعتی، 26 درصد توسط بخش خانگی و باقی توسط بخش عمومی و CNG مصرف می‌شود.

25 درصد جامعه نیمی از گاز را مصرف می‌کنند رقم مصرف 26 درصد گاز تولیدی کشور توسط بخش خانگی، مقدار تجمیعی گاز مصرفی در طول سال است. از آنجایی که اکثر برق کشور با استفاده از منابع فسیلی بخصوص گاز تولید می‌شود، می‌توان رقم نهایی بهره مندی بخش خانگی از گاز تولیدی کشور را بالا‌تر از 26 درصد در نظر گرفت. از این میزان مصرف در بخش خانگی، مصرف روزانه گاز در فصول سرد سال نسبت به فصول گرم سال بیشتر است. انتظار می‌رود امسال به طور میانگین در شش ماه دوم سال روزانه حدود 700 میلیون متر مکعب گاز در بخش خانگی و صنعتی مصرف شود. البته باید در نظر داشت پیک مصرف روزانه طی سال گذشته فقط 700 میلیون متر مکعب در بخش خانگی بود که احتمالا امسال هم حداقل به همان میزان پیک مصرف گاز در بخش خانگی رخ خواهد داد. قابل ذکر است در روز‌هایی که برای بخش خانگی مصارفی به اندازه 700 میلیون متر مکعب گاز تامین می‌شود، به دیگر بخش‌ها فقط 20 درصد از گاز توزیعی اختصاص پیدا می‌کند و بخش‌های صنعتی تحت فشار قرار می‌گیرند.

طبق اعلام مسئولان مربوطه به طور میانگین 25 درصد جامعه که جزو دهک‌های درآمدی پر درآمد هستند 50 در صد گاز بخش خانگی را مصرف می‌کنند و 75 درصد دیگر جامعه تنها 50 درصد گاز بخش خانگی را مصرف می‌کنند. در شرایطی که گاز این افراد حتی پس افزایش جزئی پلکانی قیمت در سال گذشته با قیمت‌های پایین به دستشان می‌رسد، مرفهان جامعه دلیلی برای اصلاح الگوی مصرف خود نمی‌بینند.

افزایش قیمت گاز راه حل مصرف بهینه گاز

اتلاف منابع گازی فقط محدود به بخش خانگی نیست و در نیروگاه‌ها و بخش صنعتی نیز اتلاف گسترده‌ای صورت می‌گیرد. حدودا بیش از 60 درصد گاز تولید کشور در بخش نیروگاهی و بخش صنعتی مصرف می‌شود. در حالی که راندمان نیروگاه‌های تولید برق در برخی کشور‌های جهان به 60 درصد می‌رسد، نیروگاه‌های گازی کشور در بهترین حالت با راندمان 40 درصد فعالیت می‌کنند که منجر به اتلاف منابع گازی می‌شود. بخش صنعت نیز از این قاعده مستثنی نیست و با عدم افزایش بهره‌وری منجر به اتلاف گاز می‌شود. حلقه مفقوده اتلاف منابع گازی در بخش صنعت و نیروگاهی به نبود سازوکار انگیزشی که منجر به اصلاح رفتار عوامل شود بر می‌گردد. تولید کنندگان آن زمانی رفتارشان را تغییر می‌دهند که ادامه فرآیند سابق برایشان اقتصادی نباشد و تنها عاملی که در وحله اول رشد بهره وروی و راندمان را اقتصادی می‌کند افزایش قیمت گاز است.