بررسی احتمالات حمله سایبری در برخورد موشک به هواپیمای اوکراینی؛ چرا جمینگ غیرممکن است؟

شرق نوشت: باوجود پذیرش پدافند سپاه پاسداران در اشتباه سهوی شلیک موشک کوتاه‌برد به پرواز 752 هواپیمای بوینگ 737 سری 800 اوکراین‌اینترنشنال، هنوز هم تلاش‌ها برای بررسی و شفافیت بیشتر این رخداد ادامه دارد.

هرچند در این میان، اظهاراتی مانند احتمال حمله سایبری یا جمینگ و در نتیجه اشتباه تشخیص یک هواپیمای مسافربری به‌جای کروز و حمله به آن، مطرح می‌شود؛ احتمالی که گرچه موافقان آن بیشتر و بیشتر روی آن مانور می‌دهند، اما مخالفان نیز با بیان دلایل خود، این اظهارات را رد می‌کنند.

اظهاراتی که البته از زبان علی عبداللهی، معاون هماهنگی ستاد کل نیرو‌های مسلح ایران نیز به‌عنوان یک گزینه برای بررسی (با تأکید بر اینکه احتمال آن با توجه به نوع سامانه اندک است) بیان شده و او گفته بیان قطعی دخالت آمریکا در این ماجرا کمی سخت است. مطالب عنوان‌شده از‌سوی کارشناسان را تأیید یا رد نمی‌کنیم و روایتی از آن‌ها را ارائه می‌دهد. پرتاب دو موشک به یک هدف به هواپیمای اوکراینی، موضوعی بود که نیویورک‌تایمز ضمن تأیید تصاویر تازه دوربین‌های مداربسته در تهران، آن را به میان کشید و مدعی شد این دو موشک در فاصله 23 ثانیه از هم از زمین شلیک شده‌اند. همچنین مطرح شد که هیچ‌یک از موشک‌ها باعث سقوط فوری هواپیما نشده و هواپیمای در حال سوختن به سوی فرودگاه تهران تغییر جهت داده است.

احتمال حمله سایبری وجود دارد؟ برخی کارشناسان صنعت هوایی و کارشناسان امور دفاعی در‌این‌باره معتقدند شلیک دوباره به علت خودکار عمل‌کردن سامانه تور ام‌-1 طبیعی است و با یک‌بار فشار‌دادن دکمه، اگر موشک اول برخورد نکند، رادار سامانه به‌طور اتوماتیک وقتی متوجه می‌شود که هدف هنوز در حال پرواز است، موشک دوم را شلیک می‌کند و درست نیست که بگوییم افسر دوباره دکمه پرتاب را زده است.

موشک اول احتمالا در نزدیکی هواپیما منفجر شده و ترکش‌های آن تمامی آنتن‌های ارتباطی هواپیما را از بین برده است و این درست در زمانی است که تمامی اطلاعات هواپیما از روی رادار محو و ارتباط هواپیما با برج مراقبت قطع شد. یک کارشناس در‌این‌باره گفته است: «سامانه تور ام‌-1 یک سامانه اتونوموس است و به‌هیچ‌وجه از فاصله 1400 تا 1500 کیلومتری، قابل هک‌شدن یا حمله سایبری نیست، زیرا این سامانه کاملا مجزا از شبکه سایبری است.

احتمال جمینگ وجود ندارد مورد دیگری که از‌سوی برخی کارشناسان در دفاع از عملکرد پدافند هوایی مطرح می‌شود، احتمال جمینگ (اختلال راداری) است که از سوی کارشناسان دیگر رد می‌شود. به گفته یک منبع مطلع به «شرق»، احتمال جمینگ نه به‌خاطر وصل‌نبودن به شبکه، بلکه به دلیل فاصله تور ام -1 مربوطه از نزدیک‌ترین هواپیمای جنگ الکترونیک آمریکا مردود است.

او ادامه می‌دهد: «هیچ وسیله ساخت دست بشر توانایی این‌چنینی ندارد که از فاصله 1500 کیلومتری یک سامانه را jam کند، بدون اینکه در این مسیر سیگنال‌های موبایل، اینترنت، تلویزیون و رادیو مختل نشود. در جنگ افغانستان وقتی هواپیما‌های جنگ الکترونیک توپولف 22 عملیات جنگال در جنوب افغانستان داشتند، رادیو و تلویزیون در شرق ایران مختل می‌شد».

ناهماهنگی پدافند یکپارچه همچنین گفته می‌شود از آنجا که اطلاعات تأخیر یک‌ساعته هواپیما در اختیار پدافند هوایی سپاه قرار نگرفته بود و آن‌ها نیز دستور داشتند هر نوع شیء پرنده‌ای را که از همان سمت می‌آمده، ساقط کنند، بنابراین این حادثه به وقوع پیوسته است. با این حال، برخی در مقابل به این اظهارنظر نقد وارد کرده و می‌گویند: «اینکه بگوییم پدافند هوایی از تأخیر یک‌ساعته بی‌خبر بوده به‌طور مستقیم درست نیست، زیرا پرواز‌های عبوری قبل از ورود به فضای ایران (10 دقیقه قبل) با پدافند صحبت می‌کنند و خود را معرفی می‌کنند و بعد با فرکانس مرکز کنترل ترافیک هوایی فضای کشور ارتباط می‌گیرند. در پرواز‌های خروجی هم پس از ارائه برنامه پروازی و از طریق واحد هماهنگی پرواز به پدافند اطلاع می‌دهند که یک هواپیما با شناسه معین در مسیر و مقصدی معین در حال خروج از فرودگاه است و اصطلاحا در استریپ قرار گرفته است. این پرواز به پدافند معرفی شده و تأییدیه پدافند هم آمده و صدای آن‌ها نیز ضبط شده است، اما مشکل اینجاست که تأییدیه مربوط به پدافند ارتش به‌عنوان مسئول امنیت فضای کشور صادر شده و نه پدافند سپاه. بنابراین مشکل در مدیریت پدافند یکپارچه بوده است که پدافند سپاه را در جریان قرار نداده است. برخی دیگر از کارشناسان، اما یک شبهه را در این میان مطرح می‌کنند. فاصله 23 ثانیه‌ای شلیک اول و دوم؛ وقتی موشک اول برخورد نکرده چرا خلبان واکنش نشان نداده است، درحالی‌که به شکل بصری نزدیک‌شدن موشک به هواپیما برای خلبانان قابل رؤیت بوده است.

فقط هواپیمای اوکراینی قربانی خطای پدافند در آن شب می‌شد یکی از نگرانی‌هایی که در همین مدت از سوی مسافران هوایی و سایر کشور‌هایی که از آسمان ایران استفاده می‌کردند وجود داشت، امنیت آسمان و احتمال خطای دوباره و در نهایت انهدام هواپیمای مسافری دیگر بود. همین عامل نیز البته موجب دورزدن پرواز‌ها و کاهش قابل توجه پرواز‌های عبوری از آسمان ایران شد. آنچه مطرح می‌شد، وجود پرواز‌های دیگر در همان ساعات بود و احتمال اینکه ممکن بود برای سایر هواپیما‌ها نیز چنین اتفاقی رخ دهد. در بررسی این موضوع با کارشناسان مشخص شد که با توجه به طرح‌های پروازی خروجی فرودگاه امام خمینی (ره)، این احتمال وجود نداشت که برخورد موشک و هواپیمای دیگری در همان ساعات حساس آماده‌باش رخ دهد.

این منبع مطلع گفته: «طبق دستورالعمل طرح خروجی از باند 29 فرودگاه امام (ره) (PAROT 3G که نقطه خروجی از رادار تقرب مهرآباد است)، اعلام شده که هواپیما ارتفاع بگیرد، روی رادیال 285 درجه از فرودگاه امام تا 17 ناتیکال مایلی از فرودگاه حرکت کرده و سپس گردش به راست به جهت رادیال 311 از نقطه ایستگاه ناوبری رودشور کند و ارتفاع‌گرفتن مجاز تا نقطه PAROT را ادامه دهد. به این ترتیب، هواپیمای اوکراینی طبق این دستورالعمل در مسیر هوایی به سمت رشت و سپس به طرف خروج از مرز هوایی شمال غرب حرکت می‌کرده است. نقطه‌ای که فقط آن شب، هواپیمای اوکراینی می‌توانست استفاده کند و نه شرکت‌های دیگر. بااین‌حال ازآنجاکه هواپیما گردش به راست کرده، پدافند فعال شده است. همچنین آشنانبودن با منطقه از سوی فردی که پای سیستم پدافند تازه‌کار حضور داشت، موجب شد این اتفاق رخ دهد».

نشستی بدون حضور ایران در شرایطی که تلاش‌ها برای شفافیت این ماجرا ادامه دارد و رسانه‌های مختلف نیز به‌دنبال کشف واقعیت هستند، بررسی این سانحه رنگ‌وبوی سیاسی به خود می‌گیرد. روز پنجشنبه همین هفته گذشته، مقامات پنج کشوری که شماری از شهروندانشان در حادثه هواپیمای اوکراینی در ایران جان باختند، نشستی بدون حضور ایران برگزار کردند که منجر به واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه ایران شد. سیدعباس موسوی در واکنش به برگزاری این نشست گفت: از برخی اظهارنظر‌ها و حتی برگزاری این نشست متعجب شدیم، زیرا جمهوری اسلامی ایران برای تسلای خانواده‌های داغدار و ابعاد انسانی این حادثه همکاری بسیار روان و فراتر از انتظار با هیئت‌های اعزامی این کشور‌ها انجام داده است».

درخواست پرداخت غرامت به خانواده‌های جان‌باختگان در بیانیه‌ای که حاصل این نشست غیابی در لندن بود، نمایندگان این پنج کشور خواستار پرداخت غرامت به خانواده جان‌باختگان این حادثه هم شدند و گفتند: «جهان به تماشای پاسخ ایران نشسته است». آن‌ها در بیانیه‌ای گفتند: «ایران باید تحقیقاتی کامل، مستقل، شفاف، بین‌المللی و آشکار برای ملت‌های سوگوار انجام دهد».