بنادر در انتظار سرمایه‌گذاری
بسترهای مناسب حملونقل، یکی از لوازم مهم توسعه تجارت است و ایران به‌دلیل قرارگیری در شاهراه‌های مهم تجاری، باید برنامه‌ریزی صحیحی برای افزایش بهره‌مندی خود از فرصت‌های ترانزیتی موجود را داشته باشد.
کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند اگر میزان تولیدات ایران افزایش یابد، بسترهای حملونقل فعلی به‌هیچ عنوان پاسخگوی صادرات و تجارت کالاهای تولیدشده نخواهد بود، از این‌رو اگر خواهان توسعه تجارت ایران هستیم، باید ضمن بهبود روابط خود با کشورهای توسعه‌یافته، چالش‌های ترانزیتی خود را رفع کنیم. یکی از بخش‌هایی که ایران در آن حوزه بیشترین مشکلات را دارد، حملونقل دریایی است؛ بنادر، ناوگان کشتیرانی، پسکرانه‌ها و سایر تاسیساتی که به این بخش مربوط می‌شوند، همگی دارای ضعف‌های جدی هستند و به این دلیل، طی سال‌های گذشته آن‌طور که باید و شاید، نتوانستیم از ظرفیت‌های حملونقل دریایی استفاده کنیم. به بهانه روز ملی حملونقل، صمت در این گزارش ضمن پرداختن به فرصت‌های حملونقل دریایی، به مشکلات و چالش‌های فعلی این بخش در ایران پرداخته و درباره آن با کارشناسان و فعالان تجاری گفت‌وگو کرده است.
کاهش تصدیگری دولت بر حملونقل دریایی
پرویز محمدنژاد قاضی، نماینده مردم گیلان در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر استفاده از ظرفیت بخش خصوصی به‌منظور فعالیت هرچه بهتر در حوزه دریایی و بندری، اظهار کرد: نقش سرمایه‌گذار در توسعه حملونقل دریایی کشور و رونق بنادر و توسعه اقتصاد دریامحور بر کسی پوشیده نیست و باید این اعتماد و باور در بخش خصوصی ایجاد شود تا به‌صورت جدی در این حوزه ورود کند. براساس گزارش ایسنا، وی ادامه داد: در حوزه ترانزیت، ایران از ظرفیت‌های بالایی برخوردار است و باید اشاعه فرهنگ دریایی در دستور کار قرار گیرد. با کاهش تصدیگری دولت در حوزه حملونقل دریایی، باید شرایطی را رقم بزنیم که شاهد تحول‌آفرینی در حوزه دریایی و بندری باشیم. از سویی دیگر، دولت باید امکانات و زیرساخت‌های لازم را در حوزه دریایی و بندری ایجاد کند و حمایت‌های مادی و معنوی را از فعالان اقتصادی در دستورکار قرار دهد. فعالیت‌های حوزه دریایی و بندری می‌توانند با نگاه توسعه تجاری و توسعه اقتصادی به بخش خصوصی برون‌سپاری شوند.
وی ادامه داد: ظرفیت‌های دریایی و بندری کشور یک منبع ثروت برای اقتصاد ایران است و باید از ظرفیت حملونقل دریایی و ترازنزیتی کشور به‌نحو مطلوب استفاده کنیم و از حضور خود در کریدور شمال، جنوب، شرق و غرب بهره‌مند شویم.
محمدنژاد با بیان اینکه رفع موانع پیش‌روی بخش خصوصی و برداشتن موانع فعالیت اقتصادی، به مجلس شورای اسلامی تکلیف شده است، اظهار کرد: بنادر شمالی بازار جدیدی برای اقتصاد ایران هستند و باید از بازار کشورهایی که در شمال کشور قرار گرفته‌اند، استفاده کنیم. از طریق دریای خزر می‌توان به بازار کشورهای سازمان همکاری شانگهای و کشورهای اوراسیا راه یافت و مسیری جدی برای تجارت ایران محسوب می‌شود.
فرسودگی ناوگان ترانزیت
جمشید نفر، فعال بازرگانی در گفت‌وگو با صمت، نسبت به اهمیت توجه به زیرساخت‌های حملونقل واکنش نشان داد. او توسعه تجارت را وابسته به مولفه‌های متعددی دانست و در این‌باره توضیح داد: طی یک سال گذشته، دولت با همکاری سازمان توسعه تجارت، تلاش کرد تا روابط خود را با کشورهای منطقه به‌ویژه اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا توسعه دهد. در این مدت توجه دولت بیشتر بر کشورهای همسایه شمالی و همواره در ظرفیت‌های صادراتی به این منطقه تاکید داشته است. به‌طورکلی بازار کشورهای منطقه، همواره از ظرفیت‌های بالقوه برای صادرات ایران محسوب می‌شوند، اما پیش از پرداختن به ظرفیت روابط تجاری ایران با سایر کشورهای همسایه و منطقه، باید به اهمیت وجود بسترهای مناسب برای توسعه بخشیدن به فعالیت‌های بازرگانی اشاره کرد.
وی تصریح کرد: برای توسعه تجارت و صادرات غیرنفتی، لوازم متعددی همچون دارا بودن تولیدات صادرات‌محور و فراهم بودن بسترهای حملونقل و ترانزیت حائزاهمیت است. متاسفانه ایران در هر 2 مورد مذکور ضعف دارد و باید به رفع این کمبودها توجه داشته باشیم. بخش مهمی از راه ارتباطی ایران با کشورهای همسایه شمالی، راه دریای خزر و حملونقل ریلی است که هردو دارای نقص‌های زیادی است. در بخش حملونقل دریایی، هنوز بنادر شمالی کشور آن‌طور که باید و شاید تجهیز نشده و ناوگان کشتیرانی ایران در مناطق شمالی از شرایط مناسبی برخوردار نیست. وی افزود: حملونقل ریلی نیز نه‌تنها در شمال، بلکه در سایر بخش‌های کشور مشکلات جدی دارد؛ فرسودگی، کمبود ریل‌کشی در مناطق موردنیاز، توسعه‌نیافتگی ناوگان ریلی و سایر موارد اینچنینی را می‌توان جزو این معضلات معرفی کرد.
تاسیسات بندری نامناسب است
نفر در ادامه صحبت‌های خود، نبود زیرساخت‌های حملونقل را یکی از ضرورت‌های مهم برای افزایش صادرات غیرنفتی عنوان کرد و توضیح داد: ایران کشوری پهناور و علاوه بر دارا بودن 4فصل در خود، از شمال و جنوب به راه‌های آبی متصل است، اما تا به امروز تنها توانستیم حداکثر 10 درصد از ظرفیت‌های ایران برای تجارت به‌ویژه صادرات غیرنفتی استفاده کنیم. دلیل اصلی این عدم‌بهره‌مندی، نبود زیرساخت‌ها و تجهیزات حملونقل مثل راه‌آهن، جاده، مسیر هوایی و در نهایت کشتیرانی و دریایی است. زیرساخت‌های حملونقل فعلی در کشور، جوابگوی نیاز فعالیت‌های تجاری در کشور نیست و همین مسئله، اصلی‌ترین گره فعالیت‌های بازرگانی ایران است. وی ادامه داد: حملونقل دریایی ایران در حال حاضر گرفتار نبود تجهیزات مناسب است. تاسیسات بنادر برای بارگیری، تخلیه و انتقال بار مناسب نیست؛ ناوگان کشتیرانی ایران در بنادر شمالی و جنوبی متناسب با پیشرفت‌های جهانی ارتقا نیافته‌اند و بخش زیادی از تجهیزات فرسوده هستند، همچنین به‌اندازه کافی بنادر مجهز برای تبادلات تجاری در شمال و جنوب کشور وجود ندارد و همین موضوع سبب شده تا حملونقل دریایی ایران با ضعف‌های جدی همراه باشد. سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی و توجه به حملونقل دریایی نه‌تنها بخش مهمی از توسعه کشور را به‌همراه خواهد داشت، بلکه بستر توسعه تجارت و بهره‌مندی از فرصت‌های بازرگانی را برای ایران فراهم خواهد کرد.
ناوگان فعلی جوابگوی تجارت نیست
این فعال تجاری در ادامه صحبت‌های خود، حضور ایران در اتحادیه‌های مختلف اقتصادی بین‌المللی را یک فرصت برای تجارت معرفی کرد. او معتقد است: بدون توجه به مسئله ترانزیت، نمی‌توان از وجود روابط مثبت دیپلماتیک بهره گرفت و در این‌باره توضیح داد: حضور ایران در سازمان‌های همکاری تجاری مختلف مانند شانگهای، اکو، اوراسیا و همایش‌های مختلف اقتصادی مانند همایش خزر، از جمله اتفاقات مثبتی است که می‌تواند کشور را در پیشرفت‌های تجاری و امور بازرگانی یاری رساند، اما ضروری است که تجارت تنها به روابط دیپلماتیک وابسته نباشد و باید سایر لوازم ضروری آن مهیا شود. همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، بنادر شمالی کشور مجال استفاده از مزایای دریای خزر و حملونقل دریایی را فراهم می‌کنند و ایران برای دستیابی به بازارهای کشورهای همسایه‌های شمالی مانند روسیه باید از دریای خزر نهایت بهره‌مندی را داشته باشد. وی تاکید کرد: به‌دلیل ضعف بنادر این منطقه و کمبودهای مربوط به ناوگان کشتیرانی، ایران تا به امروز نتوانسته دستاوردهای جدی از ناوگان حملونقل دریایی از دریای خزر داشته باشد. بدون دارا بودن بسترهای مناسب، نه‌تنها نمی‌توان از ظرفیت‌های خزر بهره گرفت، بلکه از سایر کشورهای این منطقه نیز در استفاده از موقعیت دریای خزر عقب خواهیم ماند.
نفر در ادامه به محدود بودن تولیدات صادرات‌محور ایران اشاره و خاطرنشان کرد: در حال حاضر تولیدات ایران برای صادرات، به‌میزان کمی بوده و تنها با نهایت ظرفیت 5 الی 10 درصد توان داخلی خود، مشغول تولید هستیم. برای صادرات این حجم از تولیدات، در حال حاضر مشکلات متعددی در ناوگان حملونقل وجود دارد. اگر ایران برنامه‌ای برای توسعه تولید خود داشته باشد، با وضعیت فعلی، حملونقل و ترانزیت کالاها با کمبودهای جدی مواجه خواهد بود.
معضل کمبود تجهیزات بندری
مسعود دانشمند، فعال بازرگانی در گفت‌وگو با صمت ابتدا به تشریح ابعاد مشکلات حملونقل کشور پرداخت. او اظهار کرد: کمبود تاسیسات برای امور ترانزیتی کشور یکی از چالش‌های اصلی برای فعالیت‌های بازرگانی است و در این‌باره توضیح داد: ترانزیت ایران در قسمت‌های مختلف درگیر ضعف و آسیب است و شرایط خوبی را در این بخش شاهد نیستیم. مشکلات جاده‌ای، کمبود ماشین‌های حملونقل زمینی، کند بودن تراتزیت ریلی و نبود شرکت بزرگ کامیون‌دار، از مهم‌ترین و بازرترین مشکلات فعلی در عرصه حملونقل است. به‌عنوان مثال، در حال حاضر شرکت بزرگ کامیون‌داری در کشور وجود ندارد که بتواند درباره مدت زمان ارائه بار، به صاحب کالا ضمانتی دهد. هم‌اکنون تمامی شرکت‌های حملونقل داخلی ایران تنها دفتر صدور بارنامه هستند و با کمبود جدی کامیون مواجهیم. وی ادامه داد: اما تنها ترانزیت جاده‌ای و ریلی کشور دارای مشکل نیست و حملونقل دریایی نیز از شرایط بسیار نامناسبی برخوردار است. نبود تجهیزات و تاسیسات مناسب حملونقل دریایی سبب شده تا نه‌تنها فعالیت بنادر ایران اعم از بارگیری و تخلیه بار با سرعت بسیار پایین انجام شود، بلکه بخش زیادی از بنادر کشور بدون استفاده بمانند. امروزه بخش زیادی از تبادلات تجاری ایران تنها از 2 بندر شهید رجایی و امام‌خمینی انجام شده و در سایر بنادر ساخته‌شده، هیچ باری تخلیه نمیشود. این نشان از ضعف مدیریت بنادر کشور و استفاده نکردن از فرصت‌های بندری و حملونقل دریایی است.
سرمایه وارد حملونقل دریایی نمیشود
دانشمند، نبود حمایت‌های دولتی برای سرمایه‌گذاری در بخش ترانزیت کشور را یکی از دلایل توسعه‌نیافتگی ناوگان حملونقل به‌ویژه بخش دریایی عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: امروزه بخش زیادی از تجارت جهانی، توسط حملونقل دریایی انجام شده و ایران می‌تواند از مزیت نزدیکی به 2 دریا در شمال و جنوب کشور نهایت استفاده را داشته باشد، اما در حال حاضر نظام اداری و مالیاتی کشور از افرادی که در راستای بهبود فعالیت‌های ترانزیتی به‌ویژه حملونقل دریایی سرمایه‌گذاری کنند، حمایت نمی‌کند و این موضوع را می‌توان دلیل اصلی ثبات وضعیت نامساعد فعلی بر ناوگان حملونقل به‌ویژه ترانزیت دریایی معرفی کرد. بخشی از وظیفه بهبود شرایط برعهده دولت است و بخشی دیگر می‌تواند توسط بخش خصوصی انجام شود. این فعال تجاری تاکید کرد: دولت نه‌تنها باید خود به‌سمت سرمایه‌گذاری بر تزانزیت کشور حرکت کند، بلکه باید مجال و بستری را برای ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی فراهم کند. این کار با اصلاح قوانین، در نظر گرفتن تسهیلات برای سرمایه‌گذاران و سایر موارد اینچنینی، امکان‌پذیر است، بنابراین اگر دولت حتی قصد سرمایه‌گذاری و بهبود وضعیت لجستیکی و تجهیزاتی بنادر و حملونقل دریایی را ندارد، باید به فعالان بخش خصوصی اجازه حضور و سرمایه‌گذاری را بدهد.
سخن پایانی
فعالان تجاری می‌گویند یکی از راهکارهای مناسب بهبود ناوگان حملونقل به‌ویژه در بحث ترانزیت دریایی و کشتیرانی، توسعه سرمایه‌گذاری موثر بر این بخش است. برخی از آنها براین باورهستند که بخش خصوصی باید در این عرصه ورود کرده و با کاهش تصدیگری دولت در حوزه حملونقل دریایی، فضا برای ورود سرمایه و تحول‌آفرینی در حوزه دریایی و بندری مهیا خواهد شد. بعضی دیگر نیز فراهم کردن بسترهای مناسب لجستیکی و ترانزیتی را برعهده دولت دانسته و معتقدند این مسئله یکی از نکاتی است که دولت باید در نظر داشته باشد.