به علامه حسن‌زاده افتخار میکنم / آشنایی عمیق با ادبیات ایران و عرب

عضو هیأت امنای کتابخانه ملی گفت: علامه حسن زاده آملی یک روحانی نمونه بود که ادبیات عرب و ادبیات ایران را عمیق می‌دانست و با سعدی و حافظ مأنوس بود و به عنوان یک هم مسلک، به او افتخار می‌کنم.

به گزارش خبرگزاری مهر، آئین نکوداشت دانشمند فرزانه علامه حسن زاده آملی، همزمان با نخستین سالگرد رحلت ایشان با معرفی پایگاه اینترنتی و کتاب الکترونیکی «سالک توحیدی» یادنامه حضرت علامه حسن زاده آملی عصر روز سه شنبه 29 شهریورماه با حضور آیت الله صادق آملی لاریجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، علی اکبر ناطق نوری عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام، علی لاریجانی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، حجت الاسلام عبدالله حسن زاده آملی، آیت الله علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دکتر غلامرضا اعوانی استاد ممتاز فلسفه، سید عباس صالحی مدیر مؤسسه و مدیرمسئول روزنامه اطلاعات، غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان شعر و ادب فارسی، علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و جمعی از اساتید و فضلای حوزه و دانشگاه و مسئولان فرهنگی کشور برگزار شد.

آیت الله صادق آملی لاریجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در این آئین نکوداشت، علامه حسن زاده آملی را عارف، فیلسوف، مفسر قرآن و عالم به ریاضیات و نجوم توصیف کرد و گفت: او مصداق بارز حدیث پیامبر است که می‌فرمایند بزرگانِ امت، حاملان قرآن و شب زنده‌داران هستند.

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه معرفت نفس از دغدغه‌های مهم و ارزشمند دانشمند فرزانه حسن‌زاده آملی بوده است، تاکید کرد: بحث نفس در کتب فلسفه و مباحث روانشناسی همواره مورد توجه بوده است و دو تن از بزرگانی که در این زمینه مطالب مهمی به جا گذاشته‌اند، مرحوم علامه طباطبایی و علامه میرزا جواد آقا ملکی تبریزی بوده‌اند.

وی ادامه داد: مرحوم علامه میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در مراقبه‌های مربوط به ماه ذی‌القعده درباره کعبه می‌گوید که کعبه حقیقی، چیز دیگری است. مرحوم علامه طباطبایی در جلد ششم المیزان توضیح می‌دهد که چرا ما به اهمیت معرفت شهودی نفس توجه می‌کنیم. مرحوم میرزا جواد ملکی در کتاب «لقاء الله» مکرر مسئله مراتب نفس و کیفیت شهود نفس را بیان می‌کند.

آیت الله آملی لاریجانی در توصیف جایگاه علامه حسن زاده آملی افزود: روایت زیبایی از پیامبر اسلام (ص) وجود دارد که مرحوم شیخ صدوق هم در کتب مختلف روایی خود آن را نقل کرده است و البته عامه نیز این روایت را نقل کرده اند که پیامبر (ص) فرمود: «أشرافُ اُمَتی حَمَلَهُ القُرآنِ و أصحابُ اللَیلِ» و انصافاً مرحوم آیت الله حسن زاده آملی مصداق واقعی این روایت شریف بود که اشرف امت نه کسانی هستند که اهل رفاه، قدرت، ثروت، جاه و مقام هستند، بلکه حاملان قرآن و شب زنده داران هستند و علامه حسن زاده آملی از این قسم بود. او با قرآن مأنوس و شب زنده دار بود.

آیت الله صادق آملی لاریجانی با تاکید بر اینکه یکی از دغدغه‌های جدی و مورد اهتمام مرحوم آیت الله حسن زاده آملی بحث معرفت نفس بود، افزود: معرفت نفس از مباحث نظری است که در میان حکمای اسلامی همواره مورد توجه بوده است. امروزه هم در غرب، مباحث فراوانی از زوایای مختلف درباره نفس مطرح شده است که هم در فلسفه و هم در مباحث غرب شناسی و همچنین در رشته‌هایی مانند زبانشناسی که دور به نظر می‌آید، وجود دارد.

وی ادامه داد: نخستین قدم در معرفت این است که انسان همه چیز را در خودش ببیند. هر انسانی به این مرحله برسد از قفس نفس آزاد شده است.

آیت الله آملی لاریجانی افزود: راهیابی به معرفت نفس به تمرین نیاز دارد. در این شرایط انسان خود را بی‌ماده و بی صورت می‌بیند و آنجا انسان به حقیقت نفس دست یافته است. هر اندازه روح انسان عظیم‌تر شود، تسلط او به عوالم دیگر ظاهرتر و بارزتر می‌شود. هر جایی که انسان خود را نبیند، ظهور حق بر او اتفاق می‌افتد و این عالم ربانی جز ظهور حق نیست.

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به تألیفات علامه حسن‌زاده آملی در باب معرفت نفس یادآور شد: کتاب «عیون»، یکی از بهترین کتاب‌ها در باب نفس است که آن علامه بزرگوار، با علاقه و نظم زیبایی آن را نوشته است.

به عنوان یک هم مسلک، به علامه حسن زاده آملی افتخار می‌کنم

آیت الله مصطفی محقق داماد عضو هیأت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ضمن خیرمقدم به میهمانان و حضار در جلسه گفت: علامه حسن زاده آملی یک روحانی نمونه بود که ادبیات عرب و ادبیات ایران را عمیق می‌دانست و با سعدی و حافظ مأنوس بود و بنده به عنوان یک هم مسلک، به او افتخار می‌کنم.

عضو هیأت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ضمن خیرمقدم به حاضران در آئین نکوداشت دانشمند فرزانه علامه حسن زاده آملی افزود: به عنوان عضو هیأت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خیرمقدم عرض می‌کنم به همه سروران گرامی، علمای اعلام و اساتید عظام. در این مجلس به مناسبت اولین سالگرد رحلت علامه ذوفنون حضرت آیت الله حسن زاده آملی و گرامیداشت یاد و خاطره ایشان، گرد هم آمدیم تا از محسنات علمی و اخلاقی این عالم فرزانه صحبت کنیم.

وی ادامه داد: من به عنوان یک طلبه عرض می‌کنم که علامه ذوفنون حضرت آیت الله حسن زاده آملی نمونه‌ای از یک انسانِ صالح بود که می‌توانیم به عنوان استاد، عالم، هم سلک و هم لباس به او افتخار کنیم. او یک روحانی نمونه و عالم به تمامی رشته‌های الاهیات بود.

محقق داماد با اشاره به اینکه از دوران جوانی محضر آیت الله حسن زاده آملی را درک کرده است، گفت: بنده از جوانی خدمت ایشان بودم و می دانم که او به ادبیات عرب مسلط بود و آن را عمیق می‌شناخت. همانطور که ادبیات فارسی را عمیق می‌دانست و به علوم فلسفه، عرفان، تاریخ، تفسیر فقه و اصول اشراف کامل داشت.

آیت الله مصطفی محقق داماد یادآور شد: او بر علوم فارسی نویسی آگاه بود و حافظه خوبی داشت و با سعدی و حافظ نیز مأنوس بود و اشعار آنها را درست و به جا به کار می‌برد و اگر فردی غلط صحبت می‌کرد، او عمیقاً رنج می‌برد.

حیات پدرم سراسر نور بود

حجت الاسلام حاج شیخ عبدالله حسن زاده آملی فرزند علامه حسن زاده آملی در نخستین سالگرد ارتحال این عالم ذوالفنون گفت: آنچه علامه در طول سال‌های حیات خود گفت، نوشت و پرورش داد، سراسر نور بود. از سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تشکر می‌کنم که مجلسی به یاد آن علامه گرانمایه برگزار کرده اند که باید بگویم محفلی آکنده از علم و فضیلت نور است.

وی با اشاره به روایت یکی از شاگردان علامه حسن زاده آملی گفت: یکی از شاگردان خاص علامه که اکنون نیز در قید حیات است، گفتند که حَمَله عرش هشت نفر هستند و طبق روایات یکی از آن حَمَله ها حضرت نوح است. آن‌چه علامه به صورت مکتوب نوشتند، جزئی از میراث مکتوب علامه به شمار می‌آید و شاگردانی که علامه تربیت کردند، جملگی نفوس مستعدی بودند که به فعلیت رسیدند و همه تحت لِوای حَمَله عرش بودند. آن جناب فرمود حضرت نوح بر قلب علامه و آنچه در طول حیات ایشان گفت، نوشت و پرورش داد سیطره داشت که همه نور و نورافشانی بود. چه مکتوبات علامه و چه شاگردان ایشان همگی نور بودند.

علامه از عرفان ثقلین و چند منبعی برخوردار بود

آیت الله علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، علامه حسن زاده آملی، این عالم ذوفنون را اهل معرفت دانست و ازعرفان او به عنوان عرفان ثقلین و چند منبعی یاد کرد.

وی ادامه داد: علامه حسن زاده آملی در طول زندگی شریف خود عارف به معنای جامع، کامل و حقیقی بود. به اعتقاد من عارف تک ساحتی، عارف نیست. بشر عادی نمی‌تواند فقط از یکی از مسائل و منابع معرفت بهره مند باشد و در عین حال به همه حقایق دست پ‌یدا کند. زیرا این فقط کار معصومین است و تنها حضرات معصوم (ع) می‌توانند به مدد عقل، کتاب، سنت رسول، شهود حقایق را کشف و به همه آنها دست پیدا کنند. این مهم، کار انسان‌های کامل است که به همه امور مشرِف هستند و می‌توانند از همه ظرفیت‌ها استفاده کنند و هریک از منابع را به فعلیت برسانند و به واقع همه حقایق را تنها از یک منبع کشف کنند. این کار، از عهده انسان‌های عادی خارج است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این مطلب که علوم، از ساحت الهی به ساحت انسانی تنزل می‌کند، گفت: انسان‌های عادی برای کشف حقایق باید همه منابع را به خدمت گیرند تا بتوانند مجموع آنها را کشف کنند و علامه ذوفنون چنین بهره مندی را داشت. چون او یک فیلسوف، عارف متکلم بود و عالم به عرفان نظری بود و به آرای اهل عرفان، اشراف داشت. در عین علم به علوم عرفان، او به علومی چون فیزیک و ریاضیات نیز آشنا بود و به تعبیری فیزیکدان و عارف بود.

رئیس شورای سیاستگذاری حوزه علمیه استان تهران درباره تسلط علامه حسن زاده به ادبیات فارسی و ادبیات عرب نیز گفت: او یک ادیب پارسی بود که به واقع اگر فقط شاعر ادیب می‌بود، تاریخ از او به عنوان یکی از بزرگترین ادبای فارسی تاریخ ایران یاد می‌کرد. فعالیت‌هایی که او در حوزه ادبیات فارسی کرد، ادبای فارسی دان نتوانستند انجام دهند. او همچنین به ادبیات عرب تسلط کامل داشت و به گویش طبری شعر می‌گفت. علامه حسن زاده آملی، مولوی را خوب می‌شناخت و به اشعار ایشان مسلط بود.

وی عنوان کرد: به اعتقاد من او یک عارف جامع بود و عرفانی را می‌دانست که از آن به عرفان ثقلین و چند منبعی تعبیر می‌کنیم. از بزرگترین مشکلات معرفت بشری و به خصوص بشر معاصر، از سویی جزئی نگری و تجزیه معرفت است و از سوی دیگر تک منبع بودن است و تک منبع بودنِ علم و عرفان هر دو آفت است. به همین دلیل، عیب عرفان رایج آن است که هم منبع و هم شهود، هر دو بشری است.

عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی با بیان این مطلب که عرفان علامه ذوفنون علامه حسن زاده آملی عرفان اهل بیتی است گفت: علامه حسن زاده از عرفان اهل بیتی برخوردار بود و از همه ابزارها برای دریافت‌های باطنی و مواجهه با باطن انسان، بهره می‌برد.

وی در پایان یادآور شد: به شدت حاجتمند مولود عرفان ثقلین هستیم. عرفانی که به همه منابع و معارف سپهر الهی متصل است و در سیر خاصی به ساحت انسانی منتقل می‌شود و این نوع عرفان در عین حال که ابزار تولید معرفت است، ابزار سنجش معرفت نیز به شمار می‌آید و می‌توان با سنجش یافته هریک از منابع، سره از ناسره را تشخیص دهیم و علامه حسن زاده آملی به چنین عرفانی دست یافته بود.

علامه بر آشتی عرفان و قرآن تاکید داشت

غلامرضا اعوانی استاد ممتاز فلسفه و عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، ضمن تأکید بر آشتی عرفان و قرآن توسط علامه حسن‌زاده آملی، گفت: عالم ربانی علامه حسن زاده آملی، وارث اخلاق نبوی است و در میان خفتگان، به حق بیدار است. او در حیات پر برکت خود برهان، عرفان و قرآن را با هم آشتی داد و همه را واحد معرفی کرد.

این استاد فلسفه با بیان این مطلب که بزرگترین حکمای جهان اسلام در ایران زندگی کرده اند، افزود: علامه حسن زاده آملی علاوه بر آگاهی بر حکمت، بر علوم ریاضیات، هندسه و نجوم نیز اشراف داشت.

غلامرضا اعوانی یادآور شد: عالم ربانی، وارث اخلاق نبوی است و مانند بیداری در میان خفتگان است. علامه حسن زاده آملی نیز از ویژگی توصیه شده خداوند در آیه 79 سوره شریفه آل عمران «مَا کَانَ لِبَشَر أَن یُؤتِیَهُ اللَهُ الکِتَابَ وَالحُکمَ وَالنُبُوَهَ ثُمَ یَقُولَ لِلنَاسِ کُونُوا عِبَادًا لِی مِن دُونِ اللَهِ وَلَکِن کُونُوا رَبَانِیِینَ بِمَا کُنتُم تُعَلِمُونَ الکِتَابَ وَبِمَا کُنتُم تَدرُسُون» برخوردار بود.

شعرخوانی افشین علاء، امضای لوح یادبود آئین نکوداشت علامه حسن زاده آملی توسط مهمانان ویژه، برگزاری نمایشگاه اسناد و تصاویر مربوط به دوران حیات دانشمند فرزانه علامه حسن زاده آملی و آثار و تالیفات ایشان از دیگر بخش‌های جنبی این مراسم بود.

ایرا! صبور باش... آمد خبر که خرمن دانش تباه شد عرفان و فقه و فلسفه بی‌تکیه گاه شد رود از میان شکافت و کوه از کمر شکست از زخم این تبر، طبرستان تباه شد پیری رهید از قفس تن که در غمش پیراهن جوانی و غیرت سیاه شد پیری که آسمان به عبایش چو وصله بود پیری که از مهابت او کوه، کاه شد پیر ارچه بود، لشکر همت ز هم گسیخت یک تن اگرچه بود، خرد بی‌سپاه شد تاج دلاوری ز سر مهتری جدا تخت سخنوری تهی از فر و جاه شد علامه‌ای، سپهردلی، کیمیاگری کز او خزف چو لعل و شفق چون پگاه شد یعقوب دهر بار دگر جامه را درید زیرا که دید یوسف حکمت به چاه شد سلطان اشک، بار دگر بار عام داد پس خیل دیده راهی آن بارگاه شد برداشت عقل، افسر فرزانگی ز سر دستار عشق سوخت، جنون بی‌کلاه شد باور نمی‌کنم که حسن زاده رفته است مازندران؟ نه! ملک جهان بی‌پناه شد آمل گریست، بحر خزر سینه چاک کرد جنگل خمید، بیشه پر از دود آه شد البرز شاهد است دماوند خون گریست آسیمه سر، هراز بر این غم گواه شد ایرا! صبور باش حسن زاده چون برفت فردا تو را به حشر، شفیع گناه شد در سینه‌ات جواهر اسرار خفته است هرچند دیده‌ات تهی از آن نگاه شد خاموش شد اگرچه صدای عصای او پژواک آن عجین به رگ هر گیاه شد ایرا به خود ببال که فرزند خطه‌ات مقصود دیر و مدرسه و خانقاه شد ایرا به خود ببال که بال فرشتگان تا پا نهد به عرش برین، فرش راه شد ایرا به خود ببال که در اربعین شاه دردانه‌ات روانه به دیدار شاه شد ایرا ببین که دوخت فلک دیده سوی تو خاک ره تو قبله گه مهر و ماه شد ابیات ناشیانه سرودم، مرا ببخش تقصیر گریه بود، اگر اشتباه شد...