بیدار شدن غول خفته در اصفهان / یک تمدن در حال نابودی است
طبق گفته «مهدی جمالی نژاد» استاندار اصفهان، فرونشست اکنون نه‌تنها چهره شهر اصفهان را دگرگون کرده، بلکه زیرساخت‌های حیاتی را نیز در معرض تهدید قرار داده است. پدیده‌ای مخرب که همانند غول خفته در اصفهان بیدار شده و در حال بلعیدن یک تمدن است.
خشکی زاینده‌رود، این شاهرگ حیاتی که روزگاری جان آبخوان‌های اصفهان را تغذیه می‌کرد، حالا به زخمی عمیق بدل شده که هر روز بیشتر دهان باز می‌کند. فرونشست زمین در نصف‌جهان به حدی رسیده که در برخی نقاط، زمین تا 18 سانتی‌متر فرو رفته؛ گویی شهر آرام‌آرام در خودش فرومی‌ریزد، بی‌آنکه کسی بتواند جلویش را بگیرد. طبق گفته «مهدی جمالی نژاد» استاندار اصفهان، فرونشست اکنون نه‌تنها چهره شهر اصفهان را دگرگون کرده، بلکه زیرساخت‌های حیاتی را نیز در معرض تهدید قرار داده است. پدیده‌ای مخرب که همانند غول خفته در اصفهان بیدار شده و در حال بلعیدن یک تمدن است؛ آن‌هم تمدنی چند هزار ساله که در سه دوره پایتخت کشور عزیزمان بوده است.
طبق آخرین آمار منتشرشده، 9 ایستگاه اصلی شهر اصفهان در وضعیت بحرانی قرار دارند. همچنین 274 فلکه آتش‌نشانی، 328 مسجد، 37 کتابخانه، سه بیمارستان، یک هتل، 258 مدرسه و 19 جایگاه سوخت در پهنه‌هایی با نرخ بالای فرونشست واقع شده و هر لحظه ممکن است دچار آسیب‌های جدی شوند. استاندار اصفهان پیش‌تر در گفت‌وگویی اختصاصی با «ایران» اعلام کرده بود که برای مقابله با این بحران، قراردادی با مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی منعقد شده است. به گفته او، طرحی عملیاتی در سه فاز کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تدوین شده و بودجه‌ای نیز به آن اختصاص یافته است. به باور جمالی‌نژاد، فرونشست را نمی‌توان به‌طور کامل متوقف کرد، اما می‌توان روند آن را کند کرد. در همین راستا، اجرای پروژه‌هایی مانند انتقال آب از دریا در دستور کار قرار گرفته تا شاید بتوان از گسترش بیشتر این پدیده جلوگیری کرد.
فرونشست، اصفهان را می‌بلعد
مهدی جمالی‌نژاد، استاندار اصفهان در گفت‌و‌گو با شبکه خبر سیما به موضوع بحرانی فرونشست زمین و تهدید آثار تاریخی و زیرساخت‌های شهری در اصفهان پرداخت. جمالی‌نژاد گفت: «بحث فرونشست در همه جای دنیا وجود داشته و حد استاندارد فرونشست در دنیا بر اساس مطالعات بین‌المللی حدود چهار میلی‌متر در سال است؛ لذا فرونشست کمتر از این میزان طبیعی است و در هر جای جهان رخ می‌دهد. ولی در اصفهان در برخی مناطق بویژه در مکان‌های نزدیک شهر این عدد بسیار بالا می‌رود.»
وی ادامه داد: «فرونشست در نقاط مختلف ایران نیز وجود دارد؛ ولی در بسیاری از نقاط ایران در داخل دشت، کویر، جنگل و مناطقی رخ داده و نقاط کمتری از شهرها را درگیر کرده است. امامتأسفانه فرونشست در استان اصفهان در یک نقطه شهری حادث شده است. در برخی مناطق تاریخی اصفهان حتی فرونشست چهار تا پنج سانتی‌متر در سال نیز رخ می‌دهد؛ این میزان در برخی نقاط تا 18 سانتی‌متر نیز می‌رسد. طبق گفته استاندار اصفهان، پهنه‌های معمول فرونشست در اصفهان حدود صدهزار هکتار، پهنه‌های با نرخ بالای فرونشست 206 هزار هکتار و بالاترین نرخ فرونشست حدود سه‌هزار و 500 هکتار است. برخی نقاط مانند دولت‌آباد، حبیب‌آباد، شرق دستگرد، دشت برخوار، مناطق 15، 14، 7، 8، 12، 2، 9 و 11 و نوار شمالی اصفهان درگیر موضوع فرونشست شده‌اند.»
بمب ساعتی در نصف جهان
استاندار اصفهان تصریح کرد: «در استان اصفهان حدوداً 22 تا 23 هزار جاذبه تاریخی وجود دارد. برخی از کشور‌ها حتی برخی از شهرهایشان یکی هم ندارند؛ حدود دو هزار و 300 جاذبه ثبت ملی وحدود 17 جاذبه نیز ثبت جهانی است. بسیاری از این جاذبه‌ها داخل محدوده شهر اصفهان قرار دارد. تمدنی ارزشمند که تنها تعلق به مردم اصفهان و ایران نداشته و متعلق به جهان است. حفظ این تمدن، نه فقط برای مردم اصفهان بلکه برای کل جهان ضروری است.»
استاندار اصفهان با توصیف شرایط بحرانی اظهار کرد: «هم‌اکنون 9 ایستگاه اصلی شهر اصفهان در شرایط فرونشست بحرانی است. 274 فلکه اصلی آتش‌نشانی، 328 مسجد، 37 کتابخانه از 167 کتابخانه، سه بیمارستان اصلی‌مان و یک هتل و تعداد 258 مدرسه و 19 پمپ بنزین همه در پهنه با نرخ بالای فرونشست قرار دارند.»
جمالی‌نژاد با بیان اینکه اکنون بسیاری از مدارس متأسفانه تخلیه شده، اظهار کرد: «یک میلیون و 242 هزار نفر روی پهنه‌ای قرار گرفتند که هر آن، ممکن است فرو بریزد و دفن شوند. 378 هزار و 771 واحد مسکونی. اینها اعداد قابل توجهی است.»
جمالی‌نژاد علت اصلی را خشک شدن زاینده‌رود به عنوان شاهرگ تغذیه آبخوان دانست و گفت: «این در واقع یک کار ترکیبی است، یک پازل است؛ هر کسی باید سهم خود را انجام دهد.» وی ادامه داد: «افت سطح آب‌های زیرزمینی را به جد داریم؛ در گذشته به راحتی به آب دسترسی پیدا می‌کردید، اکنون چند صد متر می‌روید و متأسفانه نمی‌شود. افت سطح آب زیرزمینی در اصفهان، دو علت اصلی دارد؛ اولی خشک شدن زاینده‌رود به عنوان شاهرگ اصلی آبخوان اصفهان، تنها تغذیه‌کننده آبخوان و بدون رودخانه زاینده‌رود این فرونشست هم کند نخواهد شد. از سویی دیگر، چاه‌های متعدد مجاز و غیرمجاز که بی‌تردید آبخوان‌های فعلی را هم تخلیه می‌کنند.»
خشکیدگی زاینده رود
استاندار اصفهان خاطرنشان کرد: «شاید در دشت‌های استان اصفهان، دلیل اصلی افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست، برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها به خاطر چاه‌ها باشد اما در خود شهر اصفهان، بیشتر خشکی زاینده‌رود است. بحث چاه‌ها را بیشتر برای اطراف شهر اصفهان مطرح می‌کنم؛ فرونشست شهر اصفهان که آثار تاریخی و آثار ثبت‌شده جهانی دارد، به دلیل نبود زاینده‌رود است.»
وی گفت: «تمام تلاش ما در استان اصفهان بر این است اتفاقاتی رقم بزنیم که برای همه منطقه مفید باشد، باید اتفاقاتی رقم بزنیم که برای استان‌های همجوار و برای خود اصفهان برد - برد باشد. پروژه‌هایی که از گذشته‌های بسیار دور مانده، مانند پروژه سد کوهرنگ سه، می‌تواند به ما کمک کند. شاید از دهه 80 تا کنون قول ساخت سد را دادند اما متوقف ماند.» استاندار اصفهان خاطرنشان کرد:«از این پروژه‌ها، متأسفانه چندین مورد وجود دارد؛ انتقال آب دریا تنها کاری که توانست برای ما انجام دهد، این است که لب تشنه صنایع را تر کند؛ تمام تلاش‌مان بر این است که لب تشنه اینها را مشروب کنیم، سیراب کنیم تا بارگذاری روی رودخانه تا حدی کم شود.»
قانونی که زمین را بلعید
اصفهان، قلب تاریخی ایران، این روزها با بحرانی پنهان اما ویرانگر دست‌وپنجه نرم می‌کند: فرونشست زمین. کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، برداشت بی‌رویه از منابع و خشکی زاینده‌رود، موجب شده بخش‌هایی از شهر به‌طور تدریجی فرو بروند؛ پدیده‌ای که نه‌تنها زیرساخت‌های شهری را تهدید می‌کند، بلکه میراث فرهنگی و تاریخی این شهر را نیز در معرض خطر قرار داده است. طبق گفته «بهرام نادی» عضو کارگروه فرونشست استان اصفهان و استاد ژئوتکنیک دانشگاه آزاد نجف آباد، مهم‌ترین سؤال درباره فرونشست این است که چرا به این‌جا رسیده‌ایم؟ تصویب قانون توزیع عادلانه آب از سال 1361 منجر به مجاز شدن حفر 150 هزار چاه غیرمجازشد. وقتی 150 هزار چاه غیرمجاز، مجاز می‌شود، مفهوم این است که ما به سمت تخلیه آبخوان پیش می‌رویم. تخلیه آبخوان، مختص اصفهان نیست، در کل ایران این تخلیه اتفاق می‌افتد و طبق آماری که وزارت نیرو داده، 147 میلیارد مترمکعب کسری آبخوان در کشور وجود دارد؛ یعنی تهران، البرز، قزوین، همدان، اصفهان؛ همه دچار فرونشست هستند. مشهد، حتی گلستان و مازندران متأسفانه فرونشست را دارند. عضو کارگروه فرونشست استان اصفهان ادامه می‌دهد: ما باید یک بازنگری در قوانین کنیم و یک قانون جامعی داشته باشیم که بتوانیم متولی آب و کنترل آب شویم. قانون توزیع عادلانه آب اتفاق افتاده؛ یعنی 150 هزار چاهی که سال 61 غیرمجاز شده که منحنی آب و افت تراز آب را نگاه کنیم، از سال 61 فوق‌العاده شدیدتر است. قانون بعدی که آمده؛ بحث بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی است که اجازه می‌دهد برداشت همچنان اتفاق بیفتد؛ با اینحال مشروط به الگوی کشت است و وزارت جهاد کشاورزی را مکلف می‌کند که ظرف یک سال الگوی کشت را انجام دهند. اما همین حالا نیز الگوی کشت به صورت فراگیر انجام نمی‌شود. هر کدام از این قوانین، چون حجم زیادی از آب را مصرف می‌کنند، در تشدید پدیده فرونشست بسیار مؤثرند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.