تئاتر در پنجه «ایمان، انسان، امید، حماسه و نقد»

به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، روز ملی هنرهای نمایشی کشورمان در تقویم فرهنگی ایران‌زمین مصادف با هفتم فروردین‌ماه است. روزی‌که در تقویم میلادی، 27 مارس را نشان می‌دهد که آن نیز ممهور به مُهر روز جهانی تئاتر است.

هرچند طی سالیان اخیر تمامی مدیران، دست‌اندرکاران، مسئولان و هنرمندان تئاتر کشورمان برای گرامی‌داشت و پاسداشت فعالیت یک‌ساله خانواده نجیب و صبور تئاتر تلاش کرده‌اند در قالب پیام‌ها، دل‌نوشته‌ها و یا گفت‌وگوهای رسانه‌ای درباره اهمیت این هنر جریان‌ساز، ساری بودنش و تکیه‌گاهی که در رشد و تعالی فرهنگ هر جامعه‌ای می‌تواند داشته باشد سخن بگویند؛ اما آغاز قرن پانزدهم و بهار 1401 نگرشی متفاوت از سوی هنرمندان و دست‌اندرکاران عرصه تئاتر برای رویکرد مدیران عرصه هنرهای نمایشی کشور با خود به‌همراه داشته و دارد.

برهمین اساس در گزارشی تلاش کردیم تا ضمن یادآوری و اشاراتی که تئاتر کشور همسو با تئاتر جهان در قرن پانزدهم خورشیدی بیش ازهر زمان دیگر نیازمند آنست پنج محور ایمان، انسان، امید، حماسه و نقد را در عرصه نظرات مدیران و مسئولان عرصه تئاتر کشورمان از یک‌سو و از سوی دیگر خواست و نگرش هنرمندان عرصه بین‌الملل در حوزه هنرهای نمایشی را به نقد و نظری متفاوت بگذاریم.

آنچه در ادامه از خاطر شما می‌گذرد تاکیدی است بر پنج محور اساسی نامبرده که نیازمند تحول در حوزه هنرهای نمایشی کشورمان است و در این سیاهه تلاش شد آن پنج محور را در لابلای گفتار و پیام‌های مدیران تئاتر ایران و هنرمندان عرصه جهانی هنر تئاتر به مداقه بنشینیم.

تئاتر باید از «ایمان»؛ عنصر گمشده انسان امروز بگوید

کاظم نظری مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیام خود به مناسبت روز ملی هنرهای نمایشی بر این نکته تاکید کرد: صحنه تئاتر، نمایشِ «هست‌ها» و آن بخشی از افکار و رفتاری است که سعی در پنهان داشتن آن داریم.

وی در فرازی از پیام خود به مناسبت این روز یادآور شد: برای جستجو و تماشای زندگی واقعی، به سوی تئاتر می رویم و برای اصلاح ِ واقعیت‌های روایت شده نیز، به روی دیگرِ سکه همین هنر رفته و «بایدها» را نمایش می‌دهیم تا هم نقد بیدار کننده داشته باشیم و هم یادآوری‌هایِ تعالی بخش را به صحنه بیاوریم و این نمایش دقیق، زیبا و توانمند واقعیت و حقیقت، کارکرد بی بدیل این هنر شگفت و شریف است و بدین جهت، روز ملی هنرهای نمایشی، یاد کرد ِاین دو ویژگی انسان ساز صحنه است.

بر این پایه، اگر پیامبران الهی همگی و هر یک به زبانی و شیوه‌ای، دعوت کننده به اندیشه و عمل صالح، خیر عمومی و رستگاری در سایه ی صلح و مهربانی بوده‌اند؛ شایسته است که پیام آوران ِ صحنه نیز در سراسر دنیا، درجهت‌دهی به هنر خویش و نگاه دقیق به آورده خود بر صحنه هم، چنین باشند و از رنج انسان معاصر بگویند و شان و زیبایی و هویتی که از روابط آدمیان، گریخته است و گمشده و نیاز بزرگی که نامش «ایمان» است!

در نهایت از غایت پیام مدیر کل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلا می درمی‌یابیم که، روز ملی هنرهای نمایشی، روز تلاش برای یادآوری بیان و ایمان و تجدید پیمان با انسانیت در تمامی گیتی است. بی تردید چنین یاد کرد و کارکردی، این روز را جهانی و تاثیرگذار خواهد کرد.

روز ملی هنرهای نمایشی؛ نقطه‌ای برای به‌سازی خود، جامعه و آغازی دوباره است

اما قرعه نوشتن پیام روز ملی هنرهای نمایشی در آغاز قرم پانزدهم خوردشیدی و بهار 1401 به نام رضا بابک بازیگر پیشکسوت عرصه تئاتر، سینما و تلویزیون افتاد. این بازیگر در پیامش به استقبال بهار رفته و از کلیدواژه‌های این فصل نوزایی برای پیوند با عرصه هنرهای نمایشی سخن گفته و تاکید کرده بهار بوی امید می‌دهد، بوی تازه شدن، دل بستن، پرواز کردن؛ به ما می‌گوید فراموش کن، از نو آغاز کن، ببخش، مهربان باش و عشق بورز؛ کلیدواژه‌های انسانی مهمی که سرمشق و غایت آثار نمایشی ماست.

بابک در پیام خود به مناسبت روز ملی هنرهای نمایشی بیان کرده؛ تئاتر امکان همیشگی والایی‌بخشی به روح آدمیان در زمانه‌ای است که ضرورت‌های ناگزیر، معنای زندگی را در منفعت‌طلبی‌ها و خودمحوری‌ها کم‌سو و کمرنگ می‌کند. ستیزه‌های درام بر صحنه‌ها، با برانگیختن احساس و تعقل تماشاگران منادی صلح و زندگیست و هنرمندان تئاتر فراهم کننده حضور مفاهیم بلند و والای انسانی در ساخت و ساحت زیبای نمایشگری هستند.

عصر ما عصر قربانی شدن زمان است، ثانیه‌ها و دقیقه‌هایی که در گردونه غرور و قدرت ما قربانی می‌شوند بی‌آنکه بدانیم که در زمان زیستنی زیبا آفریده می‌شود. در فقدان درنگ ما در زمان، حتی ارزش سکوت هم فراموش می‌شود، درست مثل ارزش سکوت در تئاتر، ارزش سکوت در مطالعه کتاب و ارزش سکوت در عصر عصبیت آدمها. سکوت گاهی سرچشمه اندیشیدن است و گاهی فرصتی برای نگریستن به جهانی که در هیاهو و غوغا گم می‌شود.

این بازیگر پیشکسوت فرصت را در نگارش پیام روز ملی هنرهای نمایشی غنیمت دانسته و به همکاران و هم‌صنفانش نیز یادآور شده؛ همکاران تئاتری من، فرهنگ ایران عزیز سرشار از گفتنی‌ها و ناگفته‌هاست: آداب و آیین‌ها، اوسنه‌ها، باورها و خرده نمایش‌ها... ثروت فرهنگی ما بی‌شمار است، کافی است مکث کنیم، بپردازیم و احیا کنیم. عصر حاضر عصر دلتنگی نوستالوژی‌هاست و چه کسی بهتر از ما هنرمندان تئاتر می‌تواند بازخوان و روایتگر گمشده‌های ایرانیان باشد. کافی است زبانمان مشترک شود.

بابک که همواره در تمامی نقش‌هایش چهره‌ای انسانی، صلح‌دوست و انسان‌دوست از کاراکترهایی که ایفا کرده از خود در ذهن مخاطبان به یادگار گذشته در غایت پیامش بر این مهم تذکار داده و تصریح کرده که ایرانیان همواره از صلح و دوستی می‌گویند، آغازگر هیچ بحرانی نیستند و در حصار تحریم بیگانگان محکم‌تر شده‌اند و می‌شوند، مثال ما درونمایه همان شعر پرمغزیست که در پیشگاه جهانیان است، بنی آدم اعضای یک پیکرند. روز ملی هنرهای نمایشی را نقطه‌ای برای بهسازی خود و جامعه، و آغازی دوباره بدانیم.

تئاتر مقدس و انسان ساز است

دیگر مدیر تئاتری که با پیامی به پاسداشت روز ملی هنرهای نمایشی ایران‌زمین رفته است، کوروش زارعی مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی است.

کوروش زارعی مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی در پیامی آغاز سال نو و قرن تازه را در آستانه روز ملی هنرهای نمایشی تبریک گفت. او اما به شیوه ذات تئاتر که اصل و فلسفه‌اش بر پرسش و پرسیدن استوار است و همین نمط را راهی برای آغاز گفت‌وگو با بشر دانسته اینگونه پیامش را ممهور به مُهر روز ملی هنرهای نمایشی کرد که آیا هنوز باید بنویسیم و بگوییم تئاتر هنر مقدسی است؟ انسان ساز است؟ زیرساخت‌های زندگی بشر را تنظیم و تضمین می کند و فرهنگ او را بالنده می سازد؟ یعنی هنوز هم پس از گذشت یک قرن کسی هست که این را نداند؟! همه می دانیم و به این دانش می‌بالیم پس آنچه مهمتر است این است که به چنین دانشی عمل کنیم.

در نخستین گام قرن تازه، بارالها یاریمان کن آنگونه حرکت کنیم که رضایت تو و مصلحت فرهنگ کشورمان در آن باشد. دستمان را بگیر که چون بهار پیش رویمان دوباره سرشار از امید به آینده چشم بدوزیم و برای فردای فرهنگ این مُلک بکوشیم. چرا که ما باور داریم تئاتر مقدس است، انسان ساز است و زیرساخت ماهیت ما را جابجا می کند.

مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری همچنین در غایت پیامش ضمن گرامیداشت یاد درگذشتگان هنر تئاتر کشورمان یادآور شده دست کوشندگانِ عبور از بحران بزرگ کرونا را می بوسیم و دست در دست تک تک عاشقان هنرِ این سرزمین سربلند آرزو می‌کنیم تک تک‌مان در سال 1401 و روزهای پس از آن و سال های پیش روی قرنِ حاضر، بهره ور از موهبت بی رقیبِ سلامتی، سربازان فرهنگی این کشور، تاریخش، فرهنگش، دینش و ارزش‌های انقلابِ بزرگش باشیم.

زبان روزآمد هنر تئاتر در خدمت فرهنگ ریشه‌دار و هویت ملی ایران و ایرانی

همچنین محسن سوهانی مدیر کل هنرهای نمایشی رادیو و رادیو نمایش، دیگر مدیری است که اینبار در قامت فعالیت در رسانه‌ای فراگیر چون معاوت صدای سازمان رسانه ملی به بهانه روز ملی هنرهای نمایشی در پیامش از اهمیت «حماسه» و خلق چشم اندازی اساطیری برای مخاطب در روزگار اخبار شوم و اتفاقات ناگواری چون پاندمی کرونا سخن گفته است.

او همچنین در فرازی از پیامش بر مهمترین رسالت هنرمندان تئاتر کشور تاکید کرده و یادآور شده: بزرگترین رسالت اهالی هنرهای نمایشی ایران زمین، برای ایفای نقش و رسالت تاریخی خود در ایجاد توسعه متوازن فرهنگی کشور است. باید از صدف فرهنگ ریشه‌دار و هویت ملی پر قدمت خویش، با زبان روزآمد هنر، گوهری جذاب، درخشان و عالمگیر بسازیم.

اکنون رسالت اهالی فرهیخته هنرهای نمایشی‌مان، در این پیچ سرنوشت ساز تاریخی که آسیب جهانی شدن در جهان مجازی شده، فرهنگ و هویت ملی کشورها را تهدید می کند. به روز ساختن یادگار راویان اسرار است تا با بهره از این چنته پر و پیمان، ضمن احیای «تئاتر ملی»، اسطوره‌ای از اهمیت ایرانی بودن را پیش روی فرزندان جوان و آینده ساز مام میهن، به نمایش بگذارند...

سوهانی نیز در غایت کلام و پیامش بر پرهیز و فاصله گرفتن از تقلید کورکورانه از تئاتر غربی در پس معنای تئاتر مدرن سخن گفته و اصالت و احیای نمایش‌های ملی و آیینی را مهمترین راه دستیابی و تحق تئاتر ملی دانسته است.

آیین و داشته‌های گذشته، مهمترین منبع اهل تئاتر برای عبور از پیچ بحران امروز 

اما در کنار پیام‌های متعدد هنرمندان و مدیران تئاتر کشورمان در گرامی‌داشت و پاسداشت روز ملی هنرهای نمایشی، پیتر سلرس بازیگر و مدرس شهیر تئاتر نیز مسئول نگارش پیام جهانی روز هنرهای نمایشی 2022 بود. وی در این پیام سعی کرده تا مانند هنرمندان پیشین نگاهی جهان‌شمول بر این هنر زنده، پویا و جریان‌ساز داشته باشد و یادآور شده که ما در دوره‌ای حماسی در تاریخ بشریت زندگی می‌کنیم و تغییرات عمیق و پیامدی که در روابط انسان‌ها با خود، با یکدیگر و جهان‌های غیرانسانی تجربه می‌کنیم تقریباً فراتر از توانایی ما برای درک، بیان و صحبت و ابراز است.

سلرس همچنین در فرازی از پیامش با طرح این دو پرسش که در این جهان شلوغ و مملو از حادثه، چه چیزی را باید به خاطر بسپاریم؟ آیین‌هایی که به ما امکان می دهد در نهایت دوباره تصور کنیم و شروع به تمرین گام هایی کنیم که قبلاً هرگز بر نداشته‌ایم، چیست؟ پاسخ داده: بینش تئاتر حماسی؛ هدف، بهبودی، اصلاح و مراقبت نیاز به آیین‌های جدید دارد. ما نیازی به سرگرم شدن نداریم. باید دور هم جمع شویم، باید فضا را با هم شریک شویم و باید فضاهای مشترک را پرورش دهیم. ما به فضاهای محافظت شده با گوش سپردن عمیق و برابری نیاز داریم.

تئاتر همیشه زندگی این دنیا را شبیه به سراب جلوه داده است و ما را قادر می سازد تا از طریق توهم، هذیان، کوری و انکار انسانی با وضوح و نیرویی رهایی بخش زندگی را ببینیم. ما آنقدر از آنچه به آن نگاه می کنیم و نحوه نگرش خود به آن اطمینان داریم که نمی توانیم واقعیت های جایگزین، امکانات جدید، رویکردهای متفاوت، روابط پنهان و ارتباطات بی انتها را ببینیم و احساس کنیم.

سلرس در غایت پیامش بر این مساله تکرار و تاکید کرده است که اکنون زمانی است برای نیروبخشی عمیق ذهن، حواس، تخیلات، تاریخ و آینده ما. این کار را نمی توان توسط افراد منزوی که به تنهایی کار می کنند انجام داد. این کاری است که باید کنار هم انجام دهیم. تئاتر دعوتی است که این کار را با هم انجام بدهیم.

به گزارش ایرنا، از سال 1961 و به پیشنهاد انستیتو بین‌المللی تئاتر (ITI)، سالانه روز جهانی تئاتر در تاریخ 27 مارس (هفتم فروردین ماه) جشن گرفته می‌شود. پیام سالانه این روز هر سال توسط یکی از صاحب نظران و هنرمندان عرصه تئاتر انتخاب می‌شود و به تأثیر و تقابل تئاتر در عرصه بین‌المللی اختصاص دارد. همزمان با روز جهانی تئاتر، در کشورمان نیز مطابق تقویم فرهنگی و در هفتم فروردین ماه شاهد گرامی داشت روز ملی هنرهای نمایشی هستیم.

ادوارد آلبی، آگوستو بوال، ژان کوکتو، آرتور میلر، پابلو نرودا و... از جمله افرادی بودند که پیام روز جهانی تئاتر را نوشته‌اند.

برچسب‌ها

• رضا بابک
• تئاتر
• حوزه هنری
• کوروش زارعی
• روز جهانی تئاتر
• کاظم نظری