تا روشن شدن نتایج آزمایشات، مجوز آبگیری سد "چم‌شیر" را نمی‌دهیم
رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: به علت دغدغه کارشناسان و سمن‌ها درباره آبگیری سد "چم‌شیر" از وزیر نیرو خواستم تا دوباره نمونه‌برداری انجام شود.
استان کهگیلویه و بویراحمد دوباره شاهد ماجرای آبگیری سدی است که خاطرات سد گتوند در سال 1391 را زنده می‌کند که موجب خشک شدن بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی و شور شدن رود کارون شد. حتما این روز‌ها نام سد چَم‌شیر را شنیده اید، چم‌شیر نام تنگه‌ای است در منطقه گچساران است که در 25 کیلومتری فرودگاه گچساران واقع شده، تنگه بسیار عمیقی است و نور خورشید به انتهای آن نمی‌رسد و زمانی زیستگاه شیر یال کوتاه ارژن بود، اما این روز‌ها شاهد احداث سدی در آن تنگه هستیم که به اعتقاد کارشناسان مشکلات زیادی را برای منطقه به وجود خواهد آورد و در صورت آبگیری، گتوند دیگری رقم خواهد خورد.
اکنون با آبگیری سد چم‌شیر در منطقه گچساران گویا قرار است دوباره تاریخ تکرار شود، چون بسیاری از متخصصان و سمن‌های محیط زیستی معتقدند که این سد بر روی سازند نمکی واقع شده که به شدت به انحلال نمک حساس است بنابراین با آبگیری آن سالانه حدود 500 هزار تن نمک از طریق رودخانه زهره که رودی لب شور است وارد مخزن سد می‌شود که مشکلات زیادی را به همراه خواهد داشت بر این اساس عده زیادی خواهان متوقف شدن روند آبگیری این سد شدند این در حالی است که بیش از 90 درصد سد ساخته شده و آماده آبگیری است.
معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره سرنوشت سد چم‌شیر به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سد چم شیر در استان کهیگلویه و بویراحمد به مرحله بهره برداری رسیده یعنی کاملا عملیات ساختمانی سد تمام شده است، اما با توجه به اینکه در این استان سازند‌های زمین شناختی تقریبا حساسی قرار داد مانند سازند‌های میشان، گچساران و پابده گورپی که معمولا هم واجد املاح فراوان مانند کربنات کلسیم و نمک هستند، از این رو آبگیری سد با، اما و اگر‌هایی مواجه شده است.
علی سلاجقه افزود: البته محل خاستگاه سد مشکلی ندارد بلکه بحث بر روی دریاچه سد است، این دیدگاه وجود دارد که، چون در آن منطقه سازند‌های زمین شناسی واقع شده و امکان اینکه بعد از آبگیری سد املاحی مانند کلسیم و نمک موجود در سازند‌ها در آب حل شود و کیفیت آنرا تحت تاثیر قرار دهد، مشکل ایجاد کند.
وی ادامه داد: در بازدیدی که از سد داشتم و با مدیر آب منطقه‌ای استان صحبت کردم اعلام کرد که نتایج آزمایش‌ها نشان داد که هیچ مشکلی وجود ندارد، اما به علت دغدغه کارشناسان و سمن‌ها با وزیر نیرو نیز صحبت کردم و خواستم که یکبار دیگر گمانه زنی انجام شود؛ یعنی حفر چاهک در نقاط مختلف و کاملا تصادفی صورت گیرد و نتایج املاح آن به صورت نیم رخ‌های عمقی و عرضی به سازمان محیط زیست داده شود تا مشکلی پیش نیاید، البته وزارت نیرو آخرین نتایجی را که اعلام کرد می‌گوید مشکلی ندارد، اما باز ما هم مجددا نتایج را می‌گیریم و امیدواریم مشکلی نداشته باشد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به اینکه اگر مشکل داشته باشد چه کار می‌کنید؟ گفت: اگر مشکل داشته باشد اجازه آبگیری نمی‌دهیم، قبلا هم گفتم نمی‌گذاریم گتوند دومی شکل بگیرد.
از آنجا که برای احداث این سد هزینه زیادی صرف شده و سرمایه گذاری برای کشور صورت گرفته؛ اگر نتایج نشان دهد که مشکلی وجود ندارد مجوز لازم را می‌دهیم، اما اگر این اتفاق نیفتد به هیچ وجه مجوز آبگیری نخواهیم داد.
سلاجقه افزود: وقتی از بدنه سد فاصله می‌گیریم یعنی در قسمتی که پایاب سد به آن می‌ریزد چشمه‌هایی وجود دارد که از لحاظ کیفی وضعیت مناسبی ندارند البته فاصله آن‌ها از سد زیاد است یعنی 3 تا 4 کیلومتر فاصله دارد، اما ممکن است برای آن‌ها هم مشکلی ایجاد شود.
وی اظهارداشت: گفته می‌شود با توجه به تراز آبی که زمان آبگیری سد انجام می‌شود فعلا مشکل خاصی نخواهد داشت، اما چون احتمال وجود گنبد‌های نمکی نهفته و حبس شدن نمک در دوره‌های مختلف زمین شناسی با توجه به جنس سنگ‌های مختلف در آن منطقه وجود دارد، از وزارت نیرو خواستیم که دوباره نمونه برداری انجام دهد، با وجود اینکه وزارت نیرو با حفر چاهک‌ها و آزمایش نمونه‌ها این احتمال را رد کرده است، اما سازمان محیط زیست اصرار بر آزمایش مجدد دارد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: از آنجا که برای احداث این سد هزینه زیادی صرف شده و سرمایه گذاری برای کشور صورت گرفته؛ اگر نتایج نشان دهد که مشکلی وجود ندارد مجوز لازم را می‌دهیم، اما اگر این اتفاق نیفتد به هیچ وجه مجوز آبگیری نخواهیم داد.
وی در پاسخ به اینکه آیا سازمان محیط زیست فقط به جواب وزارت نیرو اکتفا می‌کند یا اینکه در تمام مراحل فرایند آزمایش حضور دارد افزود: قطعا فقط به جواب وزارت نیرو اکتفا نمی‌کنیم بلکه کارشناسان سازمان محیط زیست به طور کامل در روند کار حضور خواهند داشت و حتی آزمایش‌ها هم در آزمایشگاه معتمد سازمان محیط زیست انجام می‌شود.
سلاجقه درباره اینکه آیا سازمان محیط زیست به طور کلی با سد سازی موافق است یا خیر گفت: مدیریت منابع آب روش‌های متفاوتی دارد منابع آبی که استفاده می‌کنیم سطحی، زیرزمینی، ژئوترمال و یا آب‌های ژرف است، برای تامین آب مورد نیاز هم گزینه‌های مختلفی وجود دارد، اما اینکه مثلا برای فلان منطقه احداث سد نیاز است یا خیر در حیطه وظیفه ما نیست ما در این بخش در زمینه مکان یابی سد حرف داریم، مساله این است که شاید به اندازه کافی برای شبکه شریانی کشور انسداد ایجاد و آنرا قطع کرده ایم این خود باعث فلج شدن پایین دست شده و منابع آبی قسمت پایین دست سد‌ها را با مشکل مواجه کرده است، آنجایی که واقعا نیاز است که سد احداث شود آنهم با اولویت آب شرب و یا اینکه واقعا توجیه اقتصادی داشته باشد؛ مشکلی نداریم، اما باید مطالعات به طور کامل انجام و مجوز‌های محیط زیستی دریافت شود وگرنه سد را به عنوان یک گزینه استحصال درجه دو و سه قلمداد نمی‌کنیم بلکه آنرا گزینه آخر می‌دانیم.
رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو نیز درباره آبگیری سد چم‌شیر و تبعات آن به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سد چم‌شیر در واقع پنجمین سد بزرگ ایران خواهد بود، 2.3 دهم میلیارد متر مکعب حجم مخزن سد است، مطابق گزارش زمین شناسی این سد که سال 1391 منتشر شد نشان می‌دهد 70 درصد مخزن سد بر روی سازند گچساران است، این سازند یکی از سازند‌هایی است که به شدت به انحلال نمک حساس است و ما این مشکل را در سد گتوند هم داشتیم، در بخشی از سازند گچساران که به فرو افتادگی دزفول معروف است؛ حداکثر آسیب پذیری و شکنندگی را داریم و توصیه زمین شناسان این است که در این محدوده تا جایی که امکان دارد از عملیات تکنوژنیک مانند جاده سازی، پل سازی و سد سازی جلوگیری شود.
محمد درویش افزود: اتفاقا فروافتادگی دزفول همان منطقه‌ای است که پتانسیل فوق العاده‌ای برای استخراج نفت دارد، این منطقه دومین معدن بزرگ نفت جهان است این در حالی است که در مخزن این سد 11 چاه نفت وجود دارد که وزارت نفت مجبور است این‌ها را از مدار خارج کند که می‌گویند خسارتی بین هفت تا 11 میلیارد دلار وارد می‌کند یعنی ارزش نفتی که این چاه‌ها اکنون تولید می‌کنند چنین رقمی است هر چند در گزارشی که وزارت نفت منتشر کرده اعلام کرد که حتی اگر بتوانیم این چاه‌ها را کاملا هم ببندیم باز هم این امکان وجود دارد که مواد شیمیایی نفتی وارد آب مخزن شود و آلودگی شدید ایجاد کند این غیر از افزایش شوری است که می‌تواند باعث شود اهداف سد که تامین آب شرب و کشاورزی مردم استان‌های خوزستان و بوشهر است به خطر بیفتد.
وی ادامه داد: همچنین گزارشی که دانشگاه تهران در سال 1398 انجام داد اشاره می‌کند اگر این سد افتتاح شود سالانه 500 هزار تن نمک از طریق رودخانه زهره وارد سد می‌شود، زهره یک رودخانه لب شور است و همین الان هم با مشکلات جدی روبرو است بنابراین می‌توانیم انتظار داشته باشیم این حجم زیاد از نمک در مخزن بر اساس فشار زمین، در نهایت منابع آب سطحی و زیرزمینی را در پایین دست رودخانه زهره تحت تاثیر قرار دهد و همین الان چشمه‌های فوق العاده شوری در پایین دست این سد وجود دارد که برخی از آن‌ها 35 برابر متوسط دی سی رودخانه زهره و دو برابر شوری آب‌های آزاد است که اگر در چنین شرایطی مخزن آب شور در بالادست هم عمل کند ما عملا شرق خوزستان را از بهبهان تا هندیجان از دست می‌دهیم و اراضی کشاورزی موجود هم از بین می‌روند، یعنی نه تنها آن ادعای 40 هزار هکتاری که اعلام شده با احداث سد می‌خواهند به وسعت اراضی کشاورزی اضافه کنند، نخواهیم رسید بلکه بخش قابل توجهی از اراضی کشاورزی موجود هم از بین خواهد رفت.
درویش اظهار داشت: نکته دیگر این است در گزارشی که مرکز آب پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر کرد، آن‌ها هم نسبت به آبگیری سد ابراز تردید کردند و تا روشن شدن دو نکته از وزارت نیرو خواستند که آبگیری را به عقب بیندازد، یکی اینکه آمار‌هایی که بر اساس آن اهداف سد تعیین شده مربوط به 12 سال پیش است و در این مدت کشور و دنیا با تغییر اقلیم شدید روبرو شده است، میانگین ریزش‌های آسمانی کم شده، آورد رودخانه‌ها پایین آمده، دما افزایش یافته و سطح تبخیر بالا رفته است، این مساله می‌تواند روی اهدافی که برای سد پیش بینی شده که موجب توجیه اقتصادی آن شد اثر بگذارد، یعنی مرکز پژوهش‌های مجلس خواسته که آمار‌ها را به روز رسانی کنند که در آن زمان باید ببینیم که شرایط جوی چگونه خواهد بود.
با احداث سد چم‌شیر نه تنها به ادعای افزایش 40 هزار هکتاری اراضی کشاورزی نمی‌رسیم بلکه بخش قابل توجهی از اراضی کشاورزی از بین می‌رود و عملا شرق خوزستان از بهبهان تا هندیجان را از دست می‌دهیم. وی افزود: نکته دوم اینکه هنوز کارفرما نگفته گسلی که در منطقه وجود دارد تا کجای مخزن سد را متاثر می‌کند، این گسل می‌تواند بسیار خطرناک باشد هم برای زلزله‌های احتمالی و هم میزان نفودذپذیری لایه‌های شور در آب شیرین منطقه، چون در گزارشی از دانشگاه ایلام هم گفته شده که همه لایه‌های عمقی نمکی موجود در منطقه در عمق کمتر از 100 متر قرار دارد وقتی نمونه برداری کردند ژرفای برخی از این لایه‌های نمکی بیش از 6 متر بوده و این‌ها نشاندهنده این است که این منطقه می‌تواند متاثر از نمک باشد.
رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در پاسخ به اینکه آیا زمان مطالعات اولیه متوجه این مسائل نشدند گفت: نکته عجیب این است که در گزارش ارزیابی اصلا به سازند گچساران اشاره نشده است که این مساله ابهام آمیز است، دوم اینکه اصولا این گزارش‌ها آن زمان در معرض افکار عمومی قرار نگرفته اند، یعنی اوایل دهه 90 بیشتر این گزارش‌ها در اختیار افکار عمومی و کارشناسان قرار نگرفته بود و سال1393 عملیات اجرایی آغاز شد و حالا خیلی‌ها اعتراض می‌کنند که چرا الان نسبت به احداث و آبگیری این سد اعتراض می‌کنید؛ دلیلش این است وقتی اطلاع رسانی درست انجام نمی‌شود و اطلاعات در اختیار مردم و کارشناسان قرار نمی‌گیرد نتیجه این می‌شود که باعث خسارت‌های بیشتر شود، درباره سد گتوند هم همین اتفاق افتاد وقتی نسبت به ساخت و آبگیری سد اعتراض شد گفتند دیگر ما کار را زخمی کردیم پول خرج شده است و در نهایت چنین فاجعه‌ای به بار آمد در حالی که می‌توان آن سد را به موزه عبرت تفکر سازه‌ای در مدیریت آب تبدیل کرد، آنجا را به دانشجویان نشان داد تا معلوم شود که نمی‌توانیم با تولید آب بیشتر مشکل آب را در کشور برطرف کنیم باید سراغ مدیریت مصرف آب، تغییر چیدمان توسعه و معرفی اقتصادی که آب محور نباشد برویم.
درویش تاکید کرد: با این روش‌ها می‌توانیم در سرزمینی که هر سال بیشتر از سال قبل تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار می‌گیرد و هر سال شاهد کاهش میزان ریزش‌های آسمانی، افزایش دما، تغییر بارندگی از برف به باران هستیم؛ کشور را آماده شرایط جدید کنیم، البته شاید زمانی که کار مطالعه و ساخت سد چم شیر آغاز شده بود شرایط اینطور نبود، اما اکنون تغییر اقلیم قطعا تاثیر گذاشته است، میزان دقیق این تاثیر را می‌توان زمانی که آمار‌ها به روز شود مشخص کرد هر چند در مطالعات آن زمان هم شاید به پتانسیل شرایط امروز رسیده بودند.
ایرنا
باشگاه خبرنگاران جوان اجتماعی محیط زیست