تغییرات عمیق سیاسی در عراق

فرارو- مامور شدن عدنان الزرفی به تشکیل دولت جدید عراق از سوی رئیس جمهور این کشور، به اختلافات عمیقی میان گروه‌های شیعی منجر شد. اختلافاتی که به موازات تغییر مبانی فکری سیاست مداران شیعه عراقی در سال‌های اخیر، تشدید شده است. به گزارش فرارو، انتخاب الزرفی به نخست وزیری، گروه‌های سیاسی شیعه را به دو گروه متخاصم تبدیل کرد. گروهی با حمایت و همراهی سنی‌ها و کرد‌ها برای تشکیل کابینه به نخست وزیری الزرفی تلاش می‌کنند. گروه دیگر که از مخالفان الزرفی متشکل شده، در حال ساماندهی خود برای جلوگیری از نخست وزیری الزرفی هستند. دلیل این اختلاف، شخصیت جنجالی الزرفی و نیز نحوه مامور شدن وی به تشکیل دولت است. الزرفی عضو ائتلاف النصر به رهبری حیدر عبادی، نخست وزیر پیشین عراق است و با حمایت ضمنی جریان صدر از سوی برهم صالح، رئیس جمهور عراق، مامور تشکیل کابینه شد. مخالفان وی می‌گویند صالح بدون مشورت و هماهنگی با فراکسیون اکثریت در پارلمان، الزرفی را به نخست وزیری انتخاب کرد. در حال حاضر، ائتلاف «الفتح» به رهبری هادی عامری که شاخه سیاسی حشد الشعبی به شمار می‌رود، پرچم مخالفت با الزرفی را به دست گرفته است. رهبران الفتح می‌گویند آن‌ها فراکسیون اکثریت هستند و رئیس جمهور حق ندارد بدون مشورت با آن‌ها نخست وزیر معرفی کند. علاوه بر مقوله «فراکسیون اکثریت» که همواره بر سر آن اختلاف وجود دارد، سابقه سیاسی الزرفی نیز به اختلافات بر سر نخست وزیری وی دامن زاده است. او اگر چه مدتی عضو حزب اسلامگرای «دعوت اسلامی» بود، اما سال‌هاست که از اسلامگرایان فاصله گرفته است. همچنین، الزرفی تابعیت آمریکایی دارد و بعد از سقوط صدام حسین در سال 2003، به همراه نیرو‌های آمریکایی به عنوان مترجم به عراق بازگشت و پس از مدتی استانداری نجف را به عهده گرفت. منتقدان، الزرفی را چهره آمریکایی می‌دانند که در صورت تصدی نخست وزیری، منافع آمریکا را دنبال خواهد کرد. ادعایی که از سوی ائتلاف النصر رد شده است. با این حال، روز گذشته در منزل سید عمار حکیم، جلسه‌ای با حضور سران الفتح و گروه‌های مسلح با هدف متحد کردن مخالفان الزرفی برگزار شد. رسانه‌های عراقی گزارش کردند که در این جلسه توافق شده که تشکل‌های سیاسی شیعه مخالفت خود با تصمیم رئیس جمهور بر سر انتصاب عدنان الزرفی به سمت نخست وزیری را به برهم صالح ابلاغ کنند. گروه های سیاسی نزدیک به حشدالشعبی به شدت با نخست وزیری الزرفی مخالفت کرده اند. سیاستمدار برجسته شیعه: وحدت شیعیان را باید در هم شکست! اما فارغ از بحث و جدل‌ها درباره الزرفی، نخست وزیری وی که حالا در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته، یک دگرگونی عمیق سیاسی را آشکار کرد. انتخاب نخست وزیر در سیستم سیاسی عراق که بر سهم‌بری فرقه‌ای و قومی استوار است، هرگز کار آسانی نبوده است. هر بار که موعد تشکیل دولت جدید فرا می‌رسد، اختلافات میان گروه‌های گوناگون اوج می‌گیرد. در سابق، این اختلافات با توزیع مناصب و سمت‌ها حل و فصل می‌شد. اما این بار، مسئله فراتر از توزیع وزارتخانه‌ها بر احزاب است. تقریبا همه دولت‌های بعد از 2003 در عراق، حاصل توافق و اجماع میان سه گروه بزرگ شیعی، سنی و کرد‌ها بود. در گذشته نه چندان دور، هر کدام از این گروه‌ها گزینه خود را برای تصدی منصب متعلق به خودشان پیشنهاد می‌کردند. شیعیان بین خود رایزنی می‌کردند و نخست وزیر را معرفی می‌کردند. سنی‌ها و کرد‌ها معمولا گزینه مورد توافق شیعیان را قبول می‌کردند. شیعیان نیز گزینه سنی‌ها برای ریاست پارلمان و نیز گزینه کرد‌ها برای ریاست جمهوری را می‌پذیرفتند. اما در اثر تغییر رویکرد برخی نیرو‌های سیاسی شیعه، این سازوکار نیز به تدریج تغییر کرد. تغییری که در ماجرای نخست وزیری الزرفی کاملا مشهود بود. جریان صدر و حیدر عبادی، در هماهنگی با نیرو‌های سنی و کردی الزرفی را پیشنهاد کردند. امری که مخالفت شدید سایر گروه‌های شیعی را در پی داشت. سابق بر این، اختلافات بیشتر بر سر وزرای کابینه بود. بعد از مدتی کش و قوس، شیعیان بر سر یک شخصیت توافق می‌کردند و او را به عنوان نخست وزیر معرفی می‌کردند. سپس گروه‌های سیاسی به تناسب وزن شان در پارلمان، از مناصب دولت سهم می‌گرفتند. بیشتر بخوانید: آیا نخست وزیر جدید عراق موفق می‌شود؟ سهم خواهی گروه‌های سیاسی مختلف، همچنان ادامه دارد. با این تفاوت که دیگر این سهم خواهی‌ها صرفا بر اساس تمایزات فرقه‌ای و قومی انجام نمی‌شود. بلکه در سال‌های اخیر، و خصوصا در انتخاب الزرفی نوعی ساخت و پاخت سیاسی ظهور کرده که با اقدام عامدانه برخی گروه‌های شیعی، وحدت و انسجام «بیت شیعی» را در هم شکسته است. گروه‌هایی مانند جریان صدر دیگر خود را مقید به اجماع سازی در میان شیعیان نمی‌بینند. بلکه بعضا حاضرند در انتخاب نخست وزیر و کابینه با سنی‌ها و کرد‌ها ائتلاف کنند تا سایر گروه‌های شیعی را به حاشیه ببرند. عزت الشابندر، سیاستمدار مستقل و اسلامگرای عراقی که دیدگاه‌هایی نزدیک به جریان صدر دارد، معتقد است که بعد از سال 2018، تقسیم بندی‌های فرقه‌ای و قومی جای خود را به تقسیم بندی‌های مبتنی بر منافع شخصی سیاستمداران داد. در نتیجه، بیت شیعی، به چندین ائتلاف بزرگ تبدیل شد که هر کدام از آنها، گروه‌هایی از اهل سنت و کرد‌ها را به سوی خود جذب کردند. برخی سیاسون عراق، از جمله الشابندر معتقدند که این شکاف‌ها در اردوگاه شیعیان، سنی‌ها و کرد‌ها به نفع عراق است. از دیدگاه این گروه، ایجاد وحدت درون هر یک از گروه‌های قومی و فرقه‌ای بزرگ عراق - مانند شیعیان، سنی‌ها و کردها - به ضرر عراق است و به تجزیه این کشور منجر خواهد شد. چرا که این گروه‌ها اگر در درون خود متحد شوند، در مقابل سایر گروه‌ها قرار خواهند گرفت. الشابندر طی گفتگویی با شبکه السومریه عراق گفت: «معتقدم که وحدت عراق در تقسیم کردن شیعیان، سنی‌ها و کرد‌ها نهفته است.» از دیدگاه الشابندر، تقویت وحدت درونی این گروه‌ها به تجزیه عراق منجر خواهد شد. در این میان باید به یک نکته توجه کرد؛ دیدگاه سیاسیونی مانند الشابندر، که به نخست وزیری الزرفی منجر شد، با سیاست کلی ایران در عراق همخوانی کاملی ندارد. ایران همواره ترجیح داده است که شیعیان عراق وحدت درونی خود را حفظ کنند. امری که به گفته الشابندر تحقق آن امکان پذیر نیست.