توسعه بومگردی با حفظ اصالت و هویت روستا‌ها چطور ممکن است؟

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، در اولین نشست تخصصی گردشگری روستایی که دربرنامه دورهمی رسانه‌ای بومیرو با مشارکت موسسه راوینو برگزار شد، محمد فرزاد میرزایی مدیرکل گردشگری مناطق آزاد ریاست جمهوری میزبان امین خراسانی دکتری برنامه ریزی روستایی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران از اندیشه وران گردشگری روستایی و نادر فلاحی مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل بود. در ابتدای این نشست محمد خراسانی به تعریف بوم گردی پرداخت و گفت: یک تعریف ساده و عمیق بوم گردی این است که گردشگری فصل مشترک زندگی عادی و روتین مردم جامعه محلی و زندگی غیرعادی و غیر تکراری گردشگران است و اگر به هر کدام از این دو سمت بپردازیم نکات زیادی دارد که ما را به سمت مغز و هسته بوم گردی هدایت می‌کند. وقتی از نشان دادن زندگی و عادی مردم بومی صحبت می‌کنیم، یعنی قرار نیست روستایی برای ترویج گردشگری از اصالت، هویت و واقعی بودنش فاصله بگیرد و ما می‌خواهیم با حضور در روستا واقعیت‌های جامعه محلی را لمس کنیم. ****گردشگری طراز انقلاب اسلامی یعنی احترام به هویت‌های بومی و محلی که تشکیل دهنده هویت ملی ما هستند میرزایی: آن بوم گردی اصیلی که ما باید دنبالش باشیم چیست؟ طبیعت گردی و گردشگری مبتنی بر طبیعت، گونه‌هایی از گردشگری اند که با بوم گردی اشتراکاتی دارند و اگر بخواهیم آن‌ها را یکی فرض کنیم خیلی نمی‌پسندم و می‌گوییم وقتی ما وارد یک زیست بوم می‌شویم و با میراث طبیعی و انسانی خاصی مواجه می‌شویم که همه در کنار هم در تعامل با هم است و گردشگر و جامعه محلی می‌توانند تشکیل دهنده مفهوم بوم گردی باشند. درواقع بوم گردی فراتر از اکوتوریسیم و گردشگری روستایی است. گردشگری تراز انقلاب اسلامی یعنی احترام به هویت‌های بومی و محلی که تشکیل دهنده هویت ملی ما هستند می‌تواند مهمترین اصلی باشد که توجه به آن می‌تواند ما را به سمت تامین منافع ما در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی ببرد و به نوعی میراثی برای آیندگان ما باشد. میرزایی: گردشگری از نوع بوم گردی از کجا شروع شد؟ اینکه گردشگری و بوم گردی از کجا شروع شده را باید اینطور توضیح دهم که در کشور‌های در حال توسعه‌ای که توسعه شهری آنقدر گسترش پیدا نکرده و زمینه برای حفظ اصالت‌ها و هویت‌های محلی و منطقه‌ای راحت‌تر در دسترس است. زمینه ساز ایجاد این گردشگری شدند. در کشور‌های اروپایی و امریکای شمالی که 90 درصد جمعیتشان در شهر‌ها زندگی می‌کنند بسیاری از اراضی و از دست رفته است. ولی در کشور ما خوشبختانه درصد قابل توجهی در روستا‌ها زندگی می‌کنند و میراث دار شایسته‌ای برای گذشتگان هستند؛ و ما با نگاه اصولی به بوم گردی می‌توانیم این میراث را به نسل‌های آینده منتقل کنیم، در عین آنکه به اتکای گردشگری پایدار منافع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی ملی و محلی را تامین کنیم. ***بوم گردی رنگین کمانی از سبک‌های زندگی است میرزایی: در واقع بوم گردی خودش سبک زندگی و تعالی بخش است که در کنارش فرهنگ و اقتصاد و همچین جریان سازی اجتماعی را هم به دنبال دارد؟ باید اینطور توضیح دهم که از زمانیکه فرهنگ‌های بومی و محلی تحت تاثیر فرهنگ‌های گسترده تری قرار گرفتند ما این تهدید را همواره شاهد بودیم که شیوه‌های زندگی که تنوع شان جاذبه‌های گردشگری را برای گردشگران و همه غیر بومی‌ها داشت در معرض آسیب قرار گرفته است. اگر قبول کنیم هر فرهنگی تشکیل دهنده یک سبک و زندگی خاصی است و این هم به ویژگی‌های تاریخی و جغرافیای باز می‌گردد می‌توانیم بوم گردی را رنگین کمانی از سبک‌های زندگی بدانیم و اگر در منطقه‌ای به سراغ بوم گردی می‌رویم انتظار داریم که با یک فرهنگی زندگی منحصر به فرد مواجه شوید، گر اینطور نگاه کنیم قطعا این تعبیر می‌تواند عمیق باشد. میرزایی: به نظر کد‌های ارزشی و اخلاقی که در پازل گردشگری گم شده است، (کد‌های گردشگر، میزبان و تعاملات بین آنها) کد‌های اخلاقی باید چه روایتی داشته باشد تا ما را به گردشگری طراز هدایت کند. ما درموقعیت‌های مختلف باید کار‌هایی انجام دهیم تا بتوانیم صبحت از رعایت کد‌های اخلاقی داشته باشیم از مقیاس محلی تا ملی. از مقیاس ملی شروع می‌کنم، ما باید هم سیاست گذاری هایمان و هم اجرای سیاست هایمان طوری باشد که از اخلاق گردشگری و پایداری گردشگری و هسته و مغز بوم گردی حمایت کنیم، به عنوان مثال زمانیکه مجوز فعالیت بوم گردی صادر می‌کنیم و در اکوسیستم حساس روستا و هم از منظر طبیعی و فرهنگی آسیب پذیری بیشتری دارد و حساسیت مداخلات در آن‌ها بیشتر است باید رعایت شود تا کیفیت و صلاحیت افرادی که قرار است فعالیت کنند، دیده شود. در سطح منطقه‌ای تصورم این است که لازم داریم نگاه جدی تری به برنامه‌های توسعه گردشگری داشته باشیم و برنامه محورتر جلو برویم. سال‌های زیادی است که ادبیات گردشگری از گردشگری انبوه عبور کرده و دیگراین نوع گردشگری یک هدف متعالی محسوب نمی‌شود؛ و دیگر هدف ما از بوم گردی، اکوتوریسم دیگر این نیست که گردشگرانی که آگاهی کامل برخوردار نیستند را راهی فضا‌های طبیعی و روستایی کنیم. در سطوح منطقه‌ای و استانی بخصوص در روستا‌هایی هدف گردشگری تعریف شده اند باید برنامه محورتر پیش برویم. تا به سمت گردشگری انبوه نرویم و میراث را به شکل شایسته‌ای حفظ کنیم و در اختیار گردشگران و نسل‌های آینده قرار دهیم. اما در عمل سطح محلی دارای باور‌ها هستند که ما را به سمت عملیاتی کردن باور‌ها سوق می‌دهند. ****بوم گردی می‌تواند اثرات مثبتی بر روی زندگی جامعه دارد به شرطی که کد‌های اخلاقی در آن رعایت شود میرزایی: نوک این بردار بیشتر به سمت جامعه محلی است که میزبانند یا به طرف گردشگری که مهمان است؟ گرشگران باید ملاحظات بیشتری را رعایت کنند، و روایتگر آن، هم فعالان بخش گردشگری و حتی فراتر از بخش گردشگری، مثلا دهیار است که به عنوان مدیر روستا باید تعاملاتی که با تورگردانان برقرار کند و می‌تواند خیلی به تسهیل فرایند آشنایی واقعی‌تر با کد‌های اخلاقی کمک کند. نکته مهمی که باید دقت داشته باشیم این است، در تعریف گردشگری گفتیم جامعه محلی زندگی عادی خودش را انجام می‌دهد و گردشگر باید متوجه باشد که فعالیتش نباید خللی در زندگی مدرم عادی فضای بومی داشته باشد. میرزایی: این نوع گردشگری چه تاثیری بر زندگی جامعه محلی دارد؟ ما باید انتظارمان را از گردشگری انتظار منطقی قرار دهیم، چون شاهد هستیم افراط و تفریط‌هایی در این مورد دیده می‌شود و برخی گردشگری را چاره همه مشکلات روستا تلقی می‌کنند و برخی آنرا فانتزی و کم اثر می‌بییند، اما واقعیت بین این دو است و می‌تواند اثرات مثبتی بر روی زندگی جامعه دارد به شرطی که کد‌های اخلاقی رعایت شود و اصلا مدیریت این فعالیت‌ها را جامعه محلی در دست قرار دهد و جامعه در سود آن شریک شود. میرزایی: راهکاری شما برای بهتر شدن شرایط بوم گردی چیست؟ کار‌های زیادی باید انجام شود، اول دقت بیشتر در شیوه فعالیت اقامتگا‌های بوم گردی است، چون وقتی در جوامع شهری صحبت از بوم گردی می‌شود، پدیده اقامتگاه بوم گردی به ذهن متبادر شده و همه به دنبال آن هستند که به دنبال اقامتگاه بومی باشند تا با اسکان در یک مکان خاص، با غذا، پوشش، فضا و سبک معماری جامعه محلی آشنا شوند و فکر می‌کنم در ارائه مجوزها، شیوه فعالیت و رعایت استاندارد‌ها حتما دقت کافی شود. داخل آنهم ظرایفی هست، مثلا اینکه جوانان شهری هم می‌توانند مدیران خوبی برای اقامتگاه‌های روستایی باشند، یا اینکه آموزش‌هایی به بومیان داده شود و حتما باید به این دقت داشته باشیم که گردشگری در نوع بوم گردی در ظرفیت تحمل محیط طبیعی و فرهنگی باشد و روستا‌هایی را دیدم که جمعیت مراکز بوم گردی شان آنقدر زیاد است که از هسته بوم گردی فاصله گرفته و به فضای گردشگری انبوه نزدیک شده است. در ادامه این نشست، فلاحی مدیرکل گردشگری استان اردیبل درباره مسائل اجرایی بوم گردی توضیحاتی ارائه داد. میرزایی: برای ایجاد یک فضای بوم گردی در روستای شما باید چه اقداماتی را انجام داد؟ نظام مقدس جمهوری اسلامی زحمات زیادی برای روستا‌ها کشیده تا زیرساخت‌های مناسبی ایجاد شود، اما اینکه بیشتر مورد توجه است این است که جوانان روستایی برای ادامه زندگی خود کوچ می‌کنند و در روستا‌ها بعضا شاهد مهاجرت فرستی هستیم و این هشداری برای مسئولان و تصمیم گیران بود که دلائل متعددی دارد و مهمترین دلیل آن این است که در کنار زیرساخت‌های زندگی، باید فکری هم برای مباحث معیشتی روستاییان داشته باشیم؛ و در کنار مباحث کشاورزی و دامداری باید اقتصاد روستا را هم فعال می‌کردیم و تکمیل کننده اقتصاد روستا و ارتقا سطح معیشت روستا و ایجاد اشتغال برای جوانان و زنان گردشگری است؛ که اگر فعال شود، روستاییان می‌توانستند تولیدات خود را به گردشگران و مسافران روستا عرضه کنند، به عبارتی واسطه‌ها حذف شده و ارزش افزوده بیشتری نصیب روستاییان می‌شود و صنایع دستی روستاییان که مشکل عرضه داشتند با حضور مسافر و گردشگر در بخش عرضه هم موفق می‌شدند و نتیجه قابل قبول فروش برسند. تعریف من از بوم گردی و گردشگری روستایی در کنار تعاریف علمی در کنار حفظ زیست بوم و حفظ میراث فرهنگی، فعال کردن اقتصاد روستا می‌شود، اما ایجاد هر شغلی یک متولی دارد. ایجاد بوم گردی و واحد‌های بوم گردی در سطح کشور متولی اش وزارت گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی است و به تبع آن در سطح استان‌ها ادارات استانی هستند و هر کسی بخواهد بوم گردی ایجاد کند باید با مراجعه به ادارات استانی، درخواستش را در سامانه معاونت گردشگری ثبت کند. اگر مجموعه‌ای دارید که می‌خواهید تبدیل به بوم گردی شود استعلامات گرفته می‌شود پروانه بهره برداری صادر می‌شود، اما اگر بخواهید از صفر ایجاد شود با کسب موافقت اصول و کسب مجوز مجموعه‌ای را براساس ضوابط بسازند. میرزایی: آیا ایجاد بوم گردی حریم دارد؟ در داخل محدوده روستا گرفتن مجوز آسان است و این واحد‌ها حتی اگر کاربری زمین در محدوده و حریم روستا متفاوت باشد رایگان است. اما برای ایجاد واحد بوم گردی در خارج از محدوده حریم در کمیسیونی تصمیم گیری می‌شود اگر زمین جز منابع ملی و جنگلی نباشد و امکان تامین زیرساخت‌ها را داشته باشد، با آن موافقت می‌شود. برای مثال، یکی از موفق‌ترین بوم گردی‌های کشور در دامنه سبلان در شهرستان مشکین شهر است. این بوم گردی در منتهی الیه روستا قرار گرفته است، ولی چون بعد از بررسی متوجه شدیم که این واحد می‌تواند موفق باشد مجوز صادر شد. بومرو: برای ایجاد بوم گردی چقدر زمان نیاز است؟ گرفتن مجوز اصولی کمتر از دو هفته زمان می‌برد. میرزایی: ناظر قانونی بوم گردی کیست؟ در هنگام کسب مجوز مدیر بوم گردی باید معرفی شود که مسئولیت کل مجموعه را دارد و همانطور که مدیر هتل در باره میزبانان میهمانانش پاسخگوست مدیر بوم گردی هم باید پاسخگو باشد. میرزایی: آیا کد‌های اخلاقی به مدیران بوم گردی داده می‌شود که رعایت کنند؟ واقعیت این است که اگر بخواهیم بوم گردی پایدار بماند و توسعه یابد باید بوم گردی را آنچنان که هست در جامعه تعریف کنیم. برخی فکر می‌کنند بوم گردی مکانی با شرایط روستایی برای اقامت است در حالیکه بوم گردی در کنار تبلیغ و ترویج زندگی روستایی باید آداب و فرهنگ لحاظ شود. ما شکلی از بوم گردی را می‌خواهیم که با کمک آن در سطح داخلی و خارجی بگوییم صاحب چه آیین و رسومی هستیم بنابراین هر کسی باید به این آداب و رسوم محل بوم گردی احترام بگذارد. اما مهمترین بحث ما در فعایت بوم گردی‌ها این است که ارتقا سطح خدماتشان استاندارد باشد دلیلی نمی‌شود با برند بوم گردی ارتقای سطح خدمات پایین بیاید. میرزایی: چه تسهیلاتی به علاقه‌مندان به ایجاد واحد‌های بوم گردی داده می‌شود؟ در ارائه تسهیلات محدودیتی نداریم و با ثبت درخواست هر کسی برای ایجاد بوم گردی تسهیلات لازم را دریافت می‌کند. میرزایی: بوم گردی در شهر هم می‌توان داشت؟ مانعی وجود ندارد و می‌توان در شهر هم واحد بوم گردی تاسیس کرد.