توسعه صنعت گردشگری منطقه اکو؛ ظرفیت‌ها و موانع
تهران - ایرنا - تنوع فرهنگی و اقلیمی، میراث تاریخی مشترک همسایگی و وسعت سرزمینی با جمعیت نیم میلیارد نفری، ظرفیت توسعه گردشگری را میان کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) افزایش داده، اما آیا این صنعت به جایگاه واقعی خود در این منطقه رسیده است؟
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، 36 سال پیش (سال 1985) وقتی سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) توسط ایران، پاکستان و ترکیه تاسیس و عملا جانشین سازمان همکاری منطقه‌ای برای توسعه (RCD) (1964 تا 1979) شد، شاید تصور نمیشد اکو به سازمانی فراگیر در منطقه با 10 عضو تبدیل شود و همکاری‌های مشترک در آن از حوزه های ارتباطی و حمل‌ونقل و ترانزیت تا حوزه بیمه و کشاورزی و انرژی گسترش یابد.
8 سال بعد از تاسیس اکو (سال 1992)، پنج جمهوری (قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان) از آسیای مرکزی، جمهوری آذربایجان از قفقاز جنوبی و همچنین افغانستان به این سازمان ملحق شدند و اکنون این سازمان به یک ظرفیت مهم و یک بازار بزرگ منطقه‌ای با 500 میلیون نفر جمعیت تبدیل شده است.
منطقه اکو با 8 میلیون کیلومترمربع به عنوان یکی از کهن‌ترین حوزه‌های تمدنی معاصر، ظرفیت کم‌نظیری از مزیت‌های گردشگری طبیعی، آیینی، فرهنگی، هنری، سلامت، ورزشی، خوراک را در خود جای داده است. اگر فقط یک یا چند عنوان از این مزیت‌ها در قالب برند گردشگری اکو تبیین و ساختاری مشخص و یکپارچه در مسیری صحیح برای کشورهای عضو ایجاد شود، یکی از شگفت‌انگیزترین تصاویر گمشده هویت شرقی از قاره کهن را پیش چشم ملت‌های منطقه و جهان به نمایش می گذارد.
تبدیل گردشگری اکو به نماد گردشگری منطقه نه تنها بهترین مسیر همکاری برای به هم رسیدن مجدد ملت‌های منطقه است، بلکه رشد فراگیر اقتصاد فرهنگ، تجارت صنایع‌فرهنگی و توسعه بازارهای مشترک میان همه کشورهای اکو را هم تضمین می‌کند و عامل و بستری مناسب برای جذب سرمایه و همکاران مشترک‌المنافع از خارج از این منطقه خواهد بود.
در این میان ایران در قلب منطقه اکو از جایگاه و موقعیت ویژه برخوردار است، جایگاهی به عنوان پل ارتباطی این سازمان و کشورهای عضو آن با مناطق و اتحادیه‌های پیرامونی که گذرگاه ترانزیتی شرق و غرب و محور مواصلاتی شمال و جنوب را ایجاد، تقویت و تثبیت کرده است.
بی‌تردید گردشگری عامل تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد منطقه است، نکته مهم این است که با برگزاری 15 دوره نشست سران اکو و آگاهی از همه ظرفیت‌های موجود و قابل توسعه، گردشگری هنوز به عنوان یک اولویت در منظومه گفتمانی اعضای این سازمان قرار نگرفته است، زیرا بهره‌برداری از این فرصت‌ها و ظرفیت‌ها به اراده ملی همه اعضای سازمان و عزم مشترک و برنامه‌ریزی دقیق برای توسعه گردشگری اکو نیاز دارد.
بنا به گزارش دبیرخانه سازمان اکو، در سال 2018 پیش از شیوع همه‌گیری کرونا در جهان، میزان بازدیدکنندگان از منطقه اکو، 78میلیون نفر بوده که درآمدی بالغ بر 51 میلیارد دلار به‌همراه داشته است، البته 27میلیون نفر از گردشگران در این دوره از ساکنان داخل منطقه بوده‌اند که این رقم 34درصد کل بازدیدکنندگان را تشکیل می‌دهد.
اکو با خانواده‌ای نیم میلیارد نفری ساکن در عرصه‌ای بسیار وسیع دارای مظاهر و نمادهای جذاب طبیعی، تمدنی، میراثی، تاریخی، ادبی و هنری است و برگزاری رویدادهای مختلف در این حوزه‌ها، گسترش تبادلات و تعاملات فرهنگی را منجر می‌شود که اصل اول توسعه گردشگری در این منطقه غنی است.
با همین رویکرد و بنا به تصمیم نشست وزیران گردشگری کشورهای عضو اکو (پیش از کرونا)، شهر دوشنبه در تاجیکستان برای سال2020 و 2021 و همچنین شهرهای ساری و اردبیل از ایران برای سال 2022 و 2023 انتخاب شدند. این رویدادها یکی از بهترین فرصت‌ها برای توسعه فراگیر گردشگری اکو است و انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک با همکاری و باور جمعی، توسعه گردشگری اکو به عنوان گفتمان غالب و اولویت سازمان تبدیل شود.
برگزاری رویداد پایتخت گردشگری اکو می‌تواند یکی از زیباترین نمادهای گردشگری جهان را در این حوزه تمدنی دیرین که با حوزه نوروز و حوزه فرهنگی و تمدنی ایران هم‌پوشانی دارد به نمایش گذاشته و هویت شرقی را احیا کند.
وجود پنج راهگذر و مسیر مواصلاتی عمدتا ریلی مشترک «اسلام آباد - تهران - استانبول»، «قطار کانتینری آلماتی - بندرعباس»، «آلماتی - استانبول»، «ایران - افغانستان - تاجیکستان - قرقیزستان - چین و «ایران - ترکمنستان - قزاقستان» نشان می‌دهد در کنار توجه به بنیان ذاتی توسعه روابط تجاری، اقتصادی، یکی از زیرساخت‌های اثربخش برای توسعه گردشگری و گسترش رفت‌وآمدهای درون منطقه‌ای ساکنان اکو، مهیا است.
اگر چه سطح مناسبات سیاسی و مبادلات اقتصادی منطقه تجاری اقتصادی و قرار گرفتن میان چین و اروپا به عنوان دو بازار و غول بزرگ اقتصادی جهانی، عامل اصلی تکاپوی اکو در مناسبات بین‌المللی منطقه‌ای شده، اما تنوع اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی، دسترسی جغرافیایی و همسایگی، آشنایی منطقه‌ای، میراث و تاریخ مشترک ملت‌های منطقه، این روابط را تسهیل کرده است و جای تعجب است که چرا صنعت گردشگری نتوانسته از این ظرفیت بهره‌برداری کند.
با اینکه در طول این سالها موسسه‌های فرهنگی، آموزش عالی، بیمه و شرکت بیمه اتکایی، بانک توسعه و تجارت و مجمع اتاق‌های بازرگانی و صنایع اکو تشکیل و مراکز منطقه‌ای مدیریت خشک‌سالی و انتقال تکنولوژی، مبارزه با بلایای طبیعی، کمیسیون دائمی مبارزه با بیماری‌های دامی تاسیس شده است، اما گردشگری همچنان در یک واحد مدیریتی مشترک با بخش صنعت و کشاورزی قرار دارد.
اکو اگر چه واحدهای مدیریتی در بخش حمل‌ونقل و ارتباطات، تجارت و سرمایه‌گذاری، انرژی، معادن و محیط‌زیست، آمار و تحقیقات اقتصادی، توسعه پایدار و منابع انسانی و سازمان‌های تخصصی را ایجاد کرده، اما توسعه گردشگری نه به عنوان صنعتی پیش‌رو با جایگاه جهانی، بلکه فقط در قالب برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری ترویج می‌شود.
در همین چارچوب با آرش نورآقایی راهنمای گردشگری و مدیرمسئول فصل‌نامه میراث‌فرهنگی و گردشگری گیلگمش و ساسان قاسمی کارشناس صنعت گردشگری و فرح ولی‌نژاد کارشناس بازاریابی سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی درباره ظرفیت‌های درباره فرصت‌ها و ظرفیت‌های توسعه گردشگری گفت‌وگو کردیم.
جاده ابریشم و نوروز، نخ تسبیح توسعه گردشگری منطقه اکو
آرش نورآقایی با اشاره به اینکه توسعه اقتصاد پایدار از اهداف اصلی اکو است گفت: اکو به عنوان یک سازمان منطقه‌ای به مسائل تجاری، علمی، فرهنگی، فنی و حمل‌ونقل و ارتباطات که زیرساختی است، می‌پردازد، از همین منظر، گردشگری هم می‌تواند نمود بارز در اهداف اکو باشد.
وی افزود: گردشگری پایدار به عنوان شعار و هدف اصلی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) یا «گردشگری غنا می‌بخشد»شعار روز جهانی گردشگری (27 سپتامبر 2006) بود، این در حالی است که اکو از همان ابتدای تاسیس افزایش سطح رفاه و زندگی مردم را دنبال می‌کند که اهداف توسعه گردشگری است.
راهنمای گردشگری با بیان اینکه 10 عضو اکو چندین ویژگی مشترک و مزیت نسبی دارند توضیح داد: همسایگی در عرصه گردشگری بسیار مهم است، در همه جهان کشورهای هم‌جوار و هم‌مرز بیشینه رفت و آمد را با یکدیگر دارند.
مدیرمسئول فصل‌نامه گیلگمش اظهار داشت: جاده ابریشم یک ظرفیت ارزشمند برای تمرکز کشورهای اکو است که در دو دهه اخیر بر همین اساس همکاری‌های مشترک میان اعضا اکو را افزایش نسبی داده است، جاده ابریشم با همان قدمت تاریخی که دارد می‌تواند عاملی برای توسعه تجارت و گردشگری در دوران معاصر هم باشد. حتی اگر اقتصادی و بر مبنای همکاری‌های تجاری به جاده ابریشم نگاه کنیم، این جاده و مسیر نخ تسبیح رونق گردشگری در منطقه اکو و حتی فراتر از اکو است.
نورآقایی با بیان اینکه اکو یک شانزدهم جمعیت جهان را در خود جای داده است، گفت: از طرفی آیین نوروز به عنوان میراث جهانی میان 12 کشور جهان در میان بیشتر کشورهای عضو اکو هم یک آیین کهن و زنده است و ملت‌های این منطقه از آن پاسداری می‌کنند که با دیپلماسی نوروز می‌توان گردشگری فرهنگی را در قلمرو اکو تعمیق بخشید. نوروز بهانه سفر را برای ساکنان این منطقه فراهم کرده است که باید گسترش داده شود.
وی تاکید کرد: کشورهای عضو اکو جدا از مرزهای جغرافیای سیاسی در محدوده ایران فرهنگی هم محسوب می‌شوند، در جغرافیای ذهنی مولانا و فردوسی هستند؛ بیشتر مردم این منطقه، پیشنیه چند هزار ساله مراودات فرهنگی با یکدیگر داشته و دارند. از طرفی دین و زبان مانند زبان فارسی نقاط مشترک چندین قرنی مردمان سرزمین های عضو اکو است.
نوروز یک زمان مشترک را در اختیار کشورهای اکو قرار می‌دهد که بر اساس بعد زمانی در کنار جاده ابریشم به عنوان بعد مکانی، می‌تواند برای آغاز همکاری‌های گردشگری اکو، گفتمان‌سازی کند. نوروز و جاده ابریشم به فعالان و متولیان صنعت گردشگری در منطقه اکو این امکان را می‌دهد که در زمان و مکان متفاوت رویدادهایی را با محور گردشگری و جذب گردشگر برنامه‌ریزی و اجرا کنند، همکاری های فرهنگی و اقتصادی خود را توسعه دهند.
توسعه گردشگری در اکو نیازمند سرمایه‌گذاری است / ضرورت تعیین سقف گردشگری اکو
ساسان قاسمی معتقد است: گردشگری را شاید نتوان به عنوان صنعت اقتصادی مستقل در نظر گرفت، اما قطعا به عنوان موتور محرک و پیشران بسیاری از حوزه‌ها و صنایع اقتصادی دیگر است.
این فعال گردشگری بیان کرد: اگر به رشد اقتصادی که هدف اکو است می‌اندیشیم، صرفا گردشگری و پذیرش گردشگری نباید مد نظر باشد، بلکه باید در صنایع وابسته گردشگری یا آنچه که گردشگری باعث رونق آنها می‌شود مانند صنعت حمل‌ونقل، فناوری‌های نوین، هتل سازی و راه‌سازی، صنعت بیمه که در رشد گردشگری هم موثر هستند سرمایه گذاری انجام شود.
ایجاد و توسعه بسیاری از صنایع مرتبط و موثر گردشگری به سرمایه‌گذاری نیاز دارند، اگر زیرساخت حداکثری و با کیفیت و دارای استاندارد وجود نداشته باشد نباید افزایش گردشگر و رونق گردشگری را هم انتظار داشته باشیم، حتی اگر هم سفری صورت بگیرد جذب حداکثری گردشگر و گردشگری با کیفیت محقق نخواهد شد.
این فعال گردشگری اظهار داشت: اکنون شاید یک تکاپوی گردشگری را با همین میزان سرمایه‌گذاری و تبلیغات شاهد باشیم، اما آن گردشگری که بتواند محرک اقتصادی جوامع عضو اکو که رویکردی مبنایی در توسعه پایدار اقتصادی دارند، رخ نمی‌دهد.
قاسمی با تاکید بر ضرورت مهیا کردن زیرساخت ظرفیت جذب گردشگر افزود: برای اکو باید سقف گردشگری را هم در نظر گرفت، نباید هدف صرفا گردشگری انبوه باشد، زیرا این سقف خارج ظرفیت و بدون برنامه، علاوه بر آسیب فرهنگی و اجتماعی، به اقتصاد و حتی محیط زیست هم آسیب می زند.
رویداد «ساری 2022» و «اردبیل 2023» سهم بازار گردشگری ایران را افزایش می‌دهد
فرح ولی‌نژاد درباره اقدامات انجام شده درباره همکاری با اکو در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: افزایش همکاری‌های بین‌المللی همواره در دستور کار وزارتخانه و پیش از این در سازمان میراث‌فرهنگی بوده است و در دولت سیزدهم شتاب بیشتری هم خواهد گرفت.
کارشناس بازاریابی سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بیان کرد: تعاملات گسترده‌ای در سالهای اخیر با سازمان اکو انجام شده است. از سال 1394 تا 1398 پنج جشنواره خوراک اکو - جاده ابریشم و در حاشیه آن 4 دوره کارگاه آموزشی گردشگری آشپزی در حاشیه جشنواره خوراک برگزار شده است. همچنین دو دوره گردشگری سلامت اولین دوره در رامسر در سال 1393 و دومیین در اردبیل در سال 1398 با حضور همه فعالان گردشگری سلامت کشورهای عضو درقالب کنفرانس و نمایشگاه و نشست‌های تخصصی B2B برگزار شد.
وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه صنایع‌دستی اکو از سال 1395 تا 1398 در ایران گفت: در همه این سالها برای حضور در نمایشگاه گردشگری و صنایع وابسته در تهران از هنرمندان و فعالان کشورهای اکو دعوت شده است، البته این رویدادها به دلیل شیوع همه گیری کرونا کمرنگ یا متوقف شد که قطعا با عبور از این بحران مجدد از سر گرفته می‌شود.
پیشنهاد انتخاب پایتخت گردشگری به همراه سازو کار انتخاب را از سوی معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی در قالب یک طرح به دبیرخانه اکو - که محل دبیرخانه دائمی آن در تهران است - ارائه کردیم و مورد استقبال همه کشورهای عضو قرار گرفت. سال 2019 در نشست وزیران گردشگری در خجند تاجیکستان، شهرهای دوشنبه برای 2020 و 2021 و ساری و اردبیل به دلیل رویداد برگزاری گردشگری سلامت برای سالهای 2022 و 2023 از همین فرایند به عنوان پایتخت گردشگری اکو انتخاب شدند که اقدامات لازم برای میزبانی انجام شده است.
کارشناس بازاریابی سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی معتقد است: برگزاری رویدادهای پایتخت گردشگری باعث افزایش سهم بازار گردشگری ایران و استان مازندران و اردبیل و برندسازی شهرها و استان‌های میزبان و معرفی آن به عنوان مقاصد گردشگری می‌شود. همچنین این رویدادها، افزایش تبادلات تجاری با رویکرد محصولات و صنایع فرهنگی با توجه مشترکات و همچنین شناسایی و معرفی ظرفیت های دیگر استان‌ها برای ترغیب سرمایه‌گذاران بین‌المللی در صنعت گردشگری را به همراه خواهد داشت.
*س_برچسب‌ها_س*
