جاویدانند آنانکه دواوین خود را با نغماتی از جنس ایثار آذین بستند

صالحی در نشست بزرگداشت روز شعر و ادب فارسی گفت آنان که دفتر و دیوان خود را با سروده‌هایی از جنس ایثار و شهادت آذین بستند، نام خود را بر جریده عاشقی جاودان ساختند و شهریار از اینان بود.

به گزارش خبرگزاری مهر، به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و با همکاری معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بنیاد استاد محمدحسین شهریار، نشست مجازی روز شعر و ادب فارسی و بزرگداشت استاد محمد حسین شهریار، با حضور و سخنرانی جمعی از استادان و مسئولان فرهنگی کشور برگزار شد. در این مراسم سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، لادن حیدری معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حسن بلخاری قهی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، روح الله متفکر آزاد نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو، مهدی محقق رئیس هیئت مدیره انجمن، محمود شالویی دبیر شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی، میرجلال الدین کزازی چهره ماندگار ادبیات فارسی، اصغر دادبه عضو هیئت مدیره انجمن، حسن انوری عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جواد نوروزی رئیس بنیاد و عبادالله فتح الهی رئیس هیئت امنای بنیاد استاد محمدحسین شهریار سخنرانی کردند. مهمترین بخش‌های سخنان استادان حاضر در این نشست را می‌خوانید:

ضرورت حراست از گوهر زبان فارسی

سید عباس صالحی: زبان، مظهر وحدت و همبستگی و تحکیم مبانی ملت و پاسداشت آن، موجب استقلال ملی و تاریخ این کشور چندین هزارساله است. شعر فارسی عصاره رنج و لذت، بیم و امید، پژمردگی و بالندگی، بیداد و داد و عشق و بندگی است که با الهام شاعرانه، به دیوان و دفتر و زبان مشترک شاعران این مرز و بوم نقش بسته است. از پس قرن‌ها و اعصار سپهر ادب فارسی در مقابل گزنده تندبادهای حوادث، مقاوم مانده و از کرانه‌های فرا رود تا نیل و سند و گاهی میان اروند و هیرمند و آسیای میانه و تا چین و ماچین رواج و رونق یافته و مرزهای جغرافیایی را درنوردیده است. از سوی دیگر شیرینی زبان و ادب فارسی شعر ما را به زبان هنر نزدیک‌تر ساخته و از رهگذر این مصاحبت و بهره‌گیری از نظم و ایجاز، آفاق را سیر کرده و حقایق ازلی - ابدی را در این گنبد مینایی صلا زده است. بی تردید شعر فارسی در تاریخ هزاران ساله خود به زیباترین و ماندگارترین شکل، رسالت عشق و عرفان و توحید را با اوزان زیبایی‌شناسانه در جهان آفاق به گوش دو جهان رسانده است؛ همچنان زبان و ادبیات، افزون بر بهره‌های شنیداری در انتقال مفاهیم علمی و حکمی نیز مؤثر بوده است.

در تاریخ معاصر سرزمین ما دوران دفاع مقدس که اکنون در آستانه چهلمین سال این حماسه دوران ساز هستیم نقطه‌ای الهام بخش برای شاعران و ادیبانی بوده که در کنار ذوق هنری، دغدغه اجتماعی و عرق ملی و میهنی شأن به جوش و خروش آمد. آنان که دفتر و دیوان خود را با سروده‌هایی از جنس ایثار و شهادت آذین بستند و نام خود را بر جریده عاشقی جاودان ساختند. شهریار سخن استاد محمدحسین بهجت تبریزی در زمره این نام‌ها بود که در دهه پایانی عمرش آثاری ماندگار از عظمت روح فداکاری مردمان ایران اسلامی آفرید. با گرامیداشت بیست و هفتم شهریور، روز بزرگداشت شعر و ادب فارسی که به نام این شاعر و غزلسرای برجسته و دل‌سوخته مزین است، این روز را به اهالی شعر و ادب تهنیت می‌گویم. فرصت را مغتنم شمرده و پیرو تأکیدات و دغدغه‌های مقام معظم رهبری که خود دل در گرو این زبان شیرین داشته و همواره به صیانت از آن توصیه نموده‌اند، یادآور می‌شوم که قدر این موهبت الهی و ذوق و قریحه شاعرانگی را که یکی از خصیصه‌های ارزشمند هر ایرانی است، پاس داشته و در رونق و رواج آن تلاش نموده و در مراقبت از این گوهر کم نظیر از هیچ کوششی دریغ نورزیم.

زبان فارسی؛ زبان عرفان

حسن بلخاری: نخست گرامی می‌دارم امروز را که روز فردوسی، روز جامی، روز عطار و البته سالروز استاد شهریار است و همچنین گرامی می‌دارم و ارج می نهم تمام کسانی که در تاریخ و فرهنگ ایرانی زبان گوهرین فارسی را پاس داشتند. زبان را در قاموس فرهنگ و معنا به امری عرضی یا ذاتی تقسیم بندی می‌کنند؛ اگر عرضی باشد همچون جامه‌ای در تن است که می‌تواند دارای فرم باشد و در طول زمان دچار فرسودگی شود و به عبارتی آن را تغییر داد، ولی اگر ذاتی باشد، نسبت ذاتی با معنا پیدا می‌کند. اگر نسبت ذاتی شد ظرف بدون مظروف و مظروف بدون ظرف هویت ندارد. تفکر غالب این است که زبان عرضی است و همین امر باعث تنوع زبان شده است و بر اساس کثرت و تعدد می‌توان معنا را به زبان‌های متعدد انتقال داد ولی اعتقاد دارم نسبت زبان با معنا یک نسبت ذاتی است و مهمترین دلیل هم قرآن کریم است.

قرآن به زبان عربی است؛ آیات متعددی در قرآن داریم که می‌توان آن را چنین تحلیل کرد که اگر (این کتاب) عربی نبود؛ خدا اصرار دارد باید به زبان عربی نازل می‌شد. تاکید به گونه‌ای است که اگر زبان عربی نبود ظاهرا قرآن نازل نمی‌شد. اگر نسبت ذاتی بین زبان و معنا قائل شدیم بحثی درباره جایگاه زبان فارسی در اندیشه فرهنگ و حکمت ایرانی به وجود می‌آید که فرهنگ جوهری ما را می‌سازد. زبان بزرگان فلسفه عربی بوده است، ولی زبان عرفان فارسی است. چون شعر فارسی به لحاظ زیبایی شناسی بیشتر به دل می‌نشیند. اگر به 1400 سال گذشته نگاه کنیم مفاخر و فیلسوفان ایرانی آثار خود را به زبان عربی نوشته‌اند، چون زبان فقهی، عربی است، ولی زبان عرفانی ما فارسی است. چون ذات آن جمیل است و این زبان حامل و میراث فرهنگ ایرانی است. زبان فارسی دارای کرشمه و غمزه است و مهمترین نقش زبان فارسی را این می‌دانم که عهده دار حمل زیبایی‌های عرفانی ما ایرانی‌هاست. حافظ در مرکز آن قرار دارد و هیچکس نمی‌تواند مدعی شود که از عظمت‌های نهفته در آن آگاهی دارد مگر مسلط به زبان فارسی باشد چون این زبان شرایط درک معنا را بیشتر و بهتر فراهم می‌کند.

شهریار و درک دقیق از تحولات

روح الله متفکر آزاد: استاد شهریار را یکی از حامیان پرو پا قرص انقلاب اسلامی می‌دانیم و او کسی است که در مسیر انقلاب اسلامی همراه پشتوانه جدی برای انقلاب شکوه‌مند اسلامی بود. استاد شهریار، شناسنامه این سرزمین است و یادآور شاعران بلند آوازه‌ای همچون فردوسی، حافظ و سعدی است. شهریار در دوره معاصر نه فقط در زبان فارسی بلکه در زبان ترکی آثار ماندگاری را خلق کردو درک دقیقی از تحولات پیرامون خود داشت. شایسته است که همواره یاد آن بزرگمرد را گرامی بداریم چرا که ادبیات فارسی و ترکی با نام این شاعر پرآوازه گره خورده است.

اهمیت شعر در ادبیات فارسی

مهدی محقق: یکی از ممیزات زبان و ادب فارسی، شعر فارسی است. البته در ایام پیش از اسلام، شعر دارای وزن عروضی نبود. بعد از اسلام، شعرا با اوزان عروضی شعر می‌سرودند. شعر در ادبیات فارسی همیشه مقام خاصی داشته است. در گذشته به شعرای خوش قریحه و مسلط به فنون ادبی، حسان‌العجم می‌گفتند، یعنی در میان فارسی‌زبان‌ها، شعرا برجسته بودند. نابغه ذبیانی، از شعرای عرب، مبتلا به دندان‌درد شد و پیامبر اکرم (ص) برای شفای او دعا کردند. پیغمبر اکرم ردای خود را به‌عنوان صله به کعب بن زبیر اعطا کردند. با آنچه که بیان کردم می‌بینیم و متوجه می‌شویم که شعر و شاعری حتی نزد پیامبر اکرم (ص) هم مقام خاصی داشته و محل توجه آن حضرت بوده است.

آن سخن که از دل برمی‌آید، بر دل می‌نشیند

میرجلال الدین کزازی: هر سرزمینی، فرازنایی فرهنگی دارد، ستیغی هنری. فرازنای فرهنگی ایران و ستیغ هنری آن، بی‌هیچ گمان و گزافه، سخن است؛ آفرینشی است که در زبان روی می‌دهد، به‌ویژه در ایران نو، ایران پس از اسلام. هرچند شکوه و شگرفی و والایی سخن پارسی پیشینه و پشتوانه دارد در این هنر در درازنای تاریخ و فرهنگ ایران. ایران همواره سرزمین سپند سخن بوده است. جهانیان ما را به پاس این هنر می‌شناسند و ارج می‌نهند. از سوی دیگر، این روز همراه شده است با روز یکی از سخنوران ایرانی، روان‌شاد شهریار. من اگر بخواهم این سخنور را با برترین و بنیادین‌ترین ویژگی او بازنمایم، بی‌درنگ و دریغ می‌توانم گفت که او در روزگار ما مردمی‌ترین سخنور ایران است و هیچ‌یک از سخنوران هم‌روزگار را از این دید نمی‌توانیم با شهریار همسنگ و همپا بدانیم.

بختی است بزرگ برای هر سخنور که در روزگار زندگانی خویش، گواه آن باشد که سروده‌های او را مردم در کوچه و بازار بر زبان می‌رانند یا بر پایه سروده‌های او خنیاگران، آهنگسازان، آهنگ‌هایی را می‌آفرینند. این بخت را شهریار دارا بود. در روزگار زندگانی خویش، گواه آن بود که ببیند سروده‌های او گسترشی پردامنه در ایران و در پاره‌ای دیگر از سرزمین‌ها یافته است زیرا او به زبان آذری نیز می‌سرود. سروده‌های آذری او در سرزمین‌هایی که بدین زبان سخن می‌گویند بسیار دلپسند می‌افتاد و هنوز نیز می‌افتد. چرا شهریار در این روزگار، سخنوری مردمی شد؟ پاسخی که من بدین پرسش می‌دهم این است: زیرا زبانی که او در سخنوری به‌کار می‌گرفت، زبانی بود روشن و رسا و در بیشینه سروده‌های او، مردمی. حتی گاه، پاره‌ای از بیت‌ها در سروده‌های او، می‌توان گفت که یکسره بدین زبان در پیوسته آمده است. از همین روی، آشنای همگان بود، در دل مردم جای می‌گرفت، در یادشان می‌ماند. من برآنم که راز گرامی داشتن شهریار از سوی ایرانیان این روزگار، زبان آشنای او بود؛ زبانی که با شور درون وی همراه می‌شد. شهریار یکی از برترین نمونه‌هاست در این دستان دلاویز پارسی که «آن سخن که از دل برمی‌آید، بر دل می‌نشیند.»

زبان و هویت ملی

اصغر دادبه: روز بیست و هفتم شهریور به عنوان زبان شعر و ادب فارسی و روز بزرگداشت استاد شهریار نامگذاری شده است. البته خود مرحوم شهریار نیز از اهمیت ادبیات کلاسیک و بزرگان آن همچون فردوسی، حافظ و سعدی را به خوبی آگاه بود. اما چرا چنین نامگذاری‌هایی صورت گرفته است؟ این نامگذاری‌ها دو وجه دارد: یکی وجه مثبت و یکی منفی. وقتی سعی می‌کنیم چیزی را به‌یاد بیاریم، آیا معنی‌اش آن نیست که آن چیز در حال فراموش شدن است؟ در حال حاضر توجه به شعر و ادب، که اسباب آبرو و هویت ماست، چنان که باید جدی گرفته نمی‌شود. در گذشته که آموزش و تدریس، توسط معلمین قدیم با خواندن قرآن آغاز می‌شد، در پی آن گلستان یا دیوان حافظ را می‌خواندند.

در مدارس جدید بعدی هم آن سنت به‌نوعی ادامه پیدا کرد و من به‌یاد دارم که در دوران ابتدایی، تفریح دانش آموزان، مشاعره کردن بود. اما نکته مهم این است که زبان، اساس و بنیاد هویت ملی است. اگر قرار است که ما باشیم، باید زبان ملی‌مان را حفظ کنیم. اهل فلسفه از هیولی (ماده) و صورت (حقیقت شیء) حرف می‌زنند. این فرمول را به‌یاد داشته باشیم: هویت ملی، مثل آن ماده مبهم است. وقتی زبان ملی بر آن عارض شد، تعین و تشخص پیدا می‌کند. زبان پارسی، حقیقتی است که بر هویت ملی عارض می‌شود و به آن معنا می‌بخشد. وقتی مسأله‌ای تا به این حد اهمیت دارد، نباید آن را فراموش کنیم. زبان و ادب فارسی برای ما اهمیت حیاتی دارند. یادمان باشد زبان وقتی اهمیت پیدا می‌کند که پشتوانه ادبی داشته باشد. به همین علت همه شاعران ما اهمیت دارند. اینها زبان را غنا بخشیدند. اگر این گنجینه عظیم را نمی‌داشتیم، زبان ما هم اهمیت پیدا نمی‌کرد.

تدوام زبان فارسی در طول تاریخ

حسن انوری: زبان فارسی یکی از زبان‌های مهم عالم است. اولین اهمیت این زبان این است که زبان فارسی، زبان ارتباط اقوام مختلف ایرانی است. حضور زبان فارسی، تنها زبان ایرانیان نیست، که زبان قالب چند کشور و منطقه دیگر هم هست. اهمیت دیگر این زبان آن است که آثار مهم جهانی بسیاری به زبان فارسی به نگارش درآمده است. زبان فارسی، زبانی است که در آن حماسه بزرگی مثل شاهنامه فردوسی خلق شده است. اهمیت دیگر زبان فارسی در این است که در طول تاریخ تداوم داشته است. تداوم تاریخی این زبان از سه‌هزار سال پیش به این طرف، مشخص و واضح و مضبوط است. از قدیم‌ترین آثار باقیمانده زبان فارسی، کتیبه بیستون است.

از دوران ساسانی و اشکانی هم کتاب‌های زیادی باقی مانده است. اهمیت دیگر زبان فارسی این است که روزگاری زبان بین‌المللی بوده و آثار مهمی به این زبان به‌وجود آمده است. عده زیادی از شاعران زبان فارسی در هند ظهور کردند. در بالکان هم شرح‌هایی بر آثار مهم فارسی نوشته شده است. اهمیت دیگر زبان فارسی در این است که زبانی است که در آن پسوندها و پیشوندهای متعددی وجود دارد که زبان را آماده ساخت لغات جدید و گسترش زبان می‌کنند. زبان فارسی زبانی لطیف و ظریف است. بعضی زبان‌ها زمخت هستند و لطافت در آنها احساس نمی‌شود. به همین دلیل است که شعر در زبان فارسی به نقطه اوج خود رسیده است.

زبان فارسی؛ سرشار از معرفت

محمود شالویی: زبان فارسی سرشار از معرفت است. نمی‌توان در حوزه ادبیات فارسی شعری را سراغ گرفت که از حکمت، اندیشه و دانش نشأت نگرفته باشد به‌ویژه زمانی که به دوره‌های گذشته نگاه می‌کنیم و زوایای فکری و فرهنگی بزرگان را مورد بررسی قرار می‌دهیم به خوبی متوجه می‌شویم چیزی که امروز به عنوان شعر با آن روبرو هستیم چکیده‌ای از حکمت است. در حقیقت شعر هیچگاه خالی از اندیشه‌های حکیمانه نبوده و هیچ شاعری به عنوان شاعر محض تلقی نمی‌شده و هر کس چیزی گفته از اموال فکری و معرفتی خود آن را تراوش کرده و در اختیار ما قرار داده است. لذا بهترین معارف و معانی در قالب شعر منتقل شده است و اگر شعر نبود این‌همه عاطفه و احساسات عمیق وجود نداشت. نکته بسیار مهم اینکه، زبان فارسی این امکان را فراهم آورده است که برای بیان زبان و احساسات زبان شعر به عنوان هنرمندانه‌ترین زبان گفتاری به کار گرفته شود.

انتشار فصلنامه شهریار پژوهی

جواد نوروزی: در روزهای اخیر با همکاری شهرداری تهران موزه استاد شهریار را در ساختمان پارک بهجت‌آباد افتتاح خواهیم کرد.‌یکی از مهمترین اقداماتی که در بنیاد فرهنگی استاد شهریار، انجام می‌شود، انتشار فصلنامه مطالعات شهریارپژوهی است. همچنین حدود 300 کتاب در این حوزه به چاپ رسیده است. ذکر این نکته نیز ضروری است که ما در این بنیاد فرهنگی، از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا درباره استاد شهریار حمایت خواهیم کرد.

عرفان استاد شهریار

عبادالله فتح الهی: استاد شهریار ویژگی‌هایی داشت که این ویژگی‌ها او را به عنوان شاعر ملی ایران در تاریخ ما ثبت و ضبط کرده است. از جمله این ویژگی‌ها فطرت توحیدی و روح اخلاص و عرفان استاد بود که امروز همه کسانی که با اشعار استاد شهریار مأنوس هستند در واقع این اشعار نشأت را گرفته از فطرت توحیدی او می‌دانند. البته این سلوک عرفانی و دینی او به خوبی در لابه لای دیوان اشعارش خودنمایی می‌کند. استاد همه تعلقات دنیایی را به کنار نهاد و خود را در حضرت باری تعالی ذوب کرد و همواره خود را مجذوب عشق، عرفان، محبت و رحمت خداوند می‌دید. این امر نیز به خوبی در زندگی و در لابه لای گفتار او به گویش‌های محلی آذربایجانی و گویش‌های ملی در همه ابواب و فصول دیوان اشعار او هویداست.

روح اخلاص و خداخواهی استاد شهریار به خوبی قابل مشاهده است. این مهم باعث شد که شهریار در مقابل امواج متلاطم دوران طاغوت و دوران اول انقلاب در مقابل نیروهایی که می‌خواستند او را از مسیر ملت جدا کنند و همچنین اربابان قدرت که دور او بودن تا او را از مسیر توحید و اخلاص دور کنند، مقاومت کند. روح معنویت و خدا خواهی بود که او را در این عرصه‌های خطرناک یاری و حفظ کرد و نجات داد و اگر امروز استاد شهریار در قلوب همه انسان‌های پاک فطرت و توحیدی جایگاه ویژه‌ای دارد به خاطر آثار نورانی است که در او نهادینه شده بود. خداخواهی، حریت و آزادگی در دل او نهادینه بود تا توانست در مقابل اربابان ظلم و ستم بایستد و خم به ابرو نیاورد. اشعار او در عشق ورزی به ائمه اطهار و شعائر دینی زبانزد عام و خاص است که برجسته‌ترین آنکه شعر علی‌ای همای رحمت است.

اهمیت فضای مجازی در گسترش زبان فارسی

لادن حیدری: برگزاری برنامه‌های مربوط به روز شعر و ادب فارسی و بزرگداشت بزرگان و فرهیختگان ادب فارسی سالیان سال است که در کشور ما برگزار می‌شود. خوشبختانه گسترش فضای مجازی کمک کرده است که ادبیات فارسی ما بیشتر از پیش به جوانان و نوجوانان و بزرگسالان عرضه شود و بهره‌مندی این اقشار از این ادبیات غنی، بیشتر از گذشته باشد. به همین دلیل برگزاری این رویدادها در سال‌های اخیر توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مناسبت این رخداد بزرگ و بزرگداشت مقام اساتیدی همچون استاد شهریار کمک کرده است که ما بیش از پیش بتوانیم به این موضوع بپردازیم. اگر ما این رخدادها را با کمک و حمایت دولت برگزار می‌کنیم قصدمان این است که موضوع زبان و ادب فارسی را در کشور بیش از پیش نهادینه کنیم و چه بهتر که سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی و هنری کشور را در این روزها بیشتر از گذشته‌ها مورد توجه قرار دهیم.

خدماتی که استاد فقید، شهریار به شعر و ادب فارسی داشتند و اشعاری که سروده‌اند همواره در محافل عمومی مورد استفاده قرار گرفته است و این نشاندهنده این است فرهیختگان ما به زبان و ادبیات فارسی وفادار بوده و خدمت کرده‌اند که درنتیجه امروز در ایران اسلامی، روز ادب فارسی را با گویش‌های مختلف پاس می‌داریم. تلاش ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در کنار انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در بزرگداشت این روز بر آن است که بتوانیم با عنایت خداوند بزرگ روز شعر و ادب فارسی را بهتر از گذشته برگزار کنیم اگرچه که شرایط خاص امسال اقتضا می‌کند که به سراغ رویدادهای مجازی برویم. حتی برگزاری رویدادهای مجازی هم نشان دهنده این است که توجه به این حوزه باید به روزرسانی شود تا منشأ اثرات و ثمرات خوبی باشد. تلاش ما در سال جاری بر این بوده است که بتوانیم در فضای مجازی این رخداد را پاس بداریم و به آن توجه بیشتر کنیم و مانند سال‌های گذشته این روز و اهمیت آن را به همگان نشان بدهیم.