جمعیت کشور در سراشیبی میانسالی و سالخوردگی!

به گزارش خبرگزاری اقتصادایران ، محمد ولی علیئی در پاسخ به این سوال که "سالمندی یا سالخوردگی جمعیت یعنی چه؟ و چرا جمعیت سالخورده می‌شود؟ اظهار کرد: از لحاظ ساختار سنی و فعالیت، جمعیت به 3 گروه سنی (کمتر از 15 ساله‌ها، 15 تا 64 ساله‌ها و 65 ساله‌ها و بیشتر) تقسیم می‌شوند و به صورت طبیعی هر یک از این گروه‌ها، درصدی از کل جمعیت را به خود اختصاص می‌دهند.

وی ادامه داد: میزان درصد متعلق به هر یک از این گروهای سنی، به ویژه گروه سنی 65 ساله‌ها و بالاتر، تعیین کننده وضعیت جوانی یا سالمندی آن جمعیت است؛ اگر درصد جمعیت گروه سنی 65 ساله‌ها و بالاتر در جمعیتی کمتر از 5.5 درصد باشد، به عنوان جمعیت جوان شناخته می‌شود و اگر درصد این گروه سنی از 6 درصد به بالا باشد، به طرف میانسالی و سالخوردگی سیر می‌کند.

این کارشناس تحولات جمعیت خاطرشان کرد: گروه سنی زیر 15 سال و بالای 65 سال به لحاظ فعالیت و تولید اقتصادی نقش مستقیی در تولید و فعالیت اقتصادی ندارند و عمدتا مصرف‌کننده تولید هستند؛ گروه سنی زیر 15 سال هنوز وارد تولید و بازار کار نشده‌اند (عموما در حال تحصیل) و گروه سنی 65 سال و بالاتر، عموما از دایره تولید و فعالیت خارج شده و اصطلاحا بازنشسته شده‌اند؛ در مقابل این 2 گروه، نقش تولید و فعالیت اقتصادی در جامعه به عهده جمعیت گروه سنی 15 تا64 ساله است؛ نسبت و رابطه میان جمعیت گروه سنی (زیر 15 ساله‌ها و بالای 65 ساله‌ها به عنوان مصرف‌کننده) با گروه سنی 15 تا 64 ساله‌ها به عنوان جمعیت مولد را نسبت وابستگی یا سرباری در جمعیت می‌نامند.

وی افزود: حالا با این توضیح و مقدمات، جمعیتی جوان است که گروه سنی 65 ساله و بالاتر آن کمتر از 5.5 درصد باشد؛ این گروه سرباری که به لحاظ بهداشت و درمان، بیمه و بازنشستگی، تأمین اجتماعی و هزینه نگهداری از سالمندان، هزینه بالائی را برای خانواده و نظام بهداشت و درمان و خدمات اجتماعی در بردارد؛ حالا تصور کنید در جمعیتی که درصد این گروه سنی بالای 15 درصد باشد (و مثلا ژاپن بالای 22 درصد) جمعیت سالخورده‌تر و هزینه نگهداری این گروه سالمندان به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد.

علیئی گفت: پس جمعیتی که گروه سنی 65 سال و بالاتر از آن، از 3 تا 5.5 درصد بیشتر نباشد، جوان است؛ اگر این میزان به حدود 10 درصد میل کند به سمت میانسالی و اگر از 10 درصد تا 15 درصد افزایش یابد، جمعیت سالمند و از 15 درصد به بالا به معنای جمعیت فوق سالمندی خواهد بود؛ علت اصلی سالمندی و پیر شدن در هر جمعیت، کاهش موالید و نرخ فرزندآوری است و جمعیت تمامی کشورهای سالخورده، دارای نرخ باروری و فرزندآوری پایین هستند؛ به عبارتی دیگر، هرچه نرخ باروری کاهش یابد، سرعت پیری و سالخوردگی جمعیت بیشتر می‌شود.

این جمعیت‌شناس با اشاره به جمعیت کشور ژاپن به عنوان پیرترین جمعیت جهان عنوان کرد: بر اساس بررسی‌های انجام شده، ژاپن بیشترین تعداد سالمندان را در اختیار دارد و جامعه فوق پیری را در مناطق روستایی و شهری تجربه می‌کند؛ افراد با سن 65 سال به بالا حدودا یک چهارم جمعیت ژاپن را تشکیل می‌دهند که تخمین‌زده می‌شود در سال 2050 میلادی به یک سوم برسد؛ کشور ژاپن بین سال‌های 1947 تا 1949 رونق فرزندآوری پس از جنگ را داشت و پس از آن این کشور در دوره طولانی باروری کم و در نتیجه پیری جمعیت قرار گرفت.

وی ادامه داد: در کشور ما، این اتفاق در حال روی دادن است؛ از اوائل دهه 70 که سیاست‌های کاهش موالید در ایران شروع شد و با توسعه شبکه بهداشت و درمان، امید به زندگی افزایش یافت و به مرور به حجم جمعیت از کارافتاده و سربار و محتاج تأمین اجتماعی، حقوق بازنشتگی و خدمات بهداشتی و درمانی و نگهداری افزوده شد؛ در آینده نزدیک صندوق‌های بازنشستگی کشورمان توان و کفاف هزینه جمعیت بازنشسته و سالخورده را نخواهند داشت؛ از طرفی، در گذشته (سال 1355) امید به زندگی در ایران 54.5 سال بوده و اکنون (1399) به بالای 73 سال افزایش یافته است یعنی جمعیت سالمند به مدد افزایش سطح بهداشت و درمان و ارتقاء سلامت نسبت به 4 دهه قبل به طور متوسط 18 سال بیشتر عمر می‌کنند و به همین مقدار برای صندوق‌های بیمه و بازنشستگی تعهد مالی ایجاد می‌شود که این موضوع یکی از اساسی‌ترین معضل‌ها برای ایران و نیز کشورهای با جمعیت سالمند و سالخورده است.

علیئی متذکر شد: وقتی بخشی از جمعیت از دایره تولید و اقتصاد خارج شود؛ به طور طبیعی، بنیه مالی آن جامعه خود به خود ضعیف می‌شود؛ در جامعه ما بیش از 6 درصد جمعیت بالای 65 سال دارند؛ در جامعه ژاپن، آلمان یا ایتالیا این میزان در حال عبور از حدود 22 درصد است یعنی چنین کشورهایی بیش از 3 برابر ما سالمند دارند؛ در کشورهای توسعه‌یافته قسمت اعظم جمعیت در خانه سالمندان و با هزینه‌های گزاف نگهداری می‌شوند و با بالا رفتن این هزینه‌ها دولت‌ها و صندوق‌های بیمه و بازنشستکی ناتوان از همه تعهدات قانونی خود هستند؛ قابل یادآوری ست که ویروس کرونا در اروپا بیشترین تلفات را از خانه سالمندان گرفت!