جنگ اسرائیل و ترکیه نزدیک است؟/ آمریکا باید انتخاب کند

روابط ترکیه و اسرائیل در دهه‌های اخیر، همواره با روندی منفی و نزولی همراه بوده است و اکنون به مرحله‌ای رسیده که هردوطرف به صورت علنی، از احتمال تقابل نظامی سخن می‌گویند. جنگ استراتژیکی که از غره آغاز شد، اکنون به رقابتی راهبردی و وسیع تبدیل شده که تهدیدی برای امنیت زیربنایی کل خاورمیانه است.

از تنش دیپلماتیک تا رقابت استراتژیک

فاطمه سرخوش با ترجمه گزارشی از علی بکیر در نشنال اینترست در اقتصادنیوز نوشت: اظهارات اخیر مقامات اسراییل و ترکیه نشان می‌دهد که روابط این دو به پایین‌ترین سطح خود در پانزده سال گذشته رسیده است. سایه جنگ بیش از هر زمان دیگری بر سر سوریه و مناطق مورد مناقشه آن سنگینی می‌کند. این تحول نه‌تنها نشان‌دهنده اختلافات دوجانبه است، بلکه از تغییرات عمیق در موازنه قدرت منطقه‌ای خبر می‌دهد؛ تغییراتی که می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای را برای منافع آمریکا، ثبات منطقه‌ای و رقابت بر سر نفوذ در خاورمیانه به همراه خواهد داشت.

پروژه «اسرائیل بزرگ» درحال پیشروی است؟

اسرائیل در سایه سیاست‌های صهیونیسم به نخست‌وزیری بنیامین نتانیاهو،، به‌دنبال تحقق پروژه «اسرائیل بزرگ» است؛ طرحی هژمونیک که ریشه‌های آن به جنگ شش‌روزه ژوئن 1967 بازمی‌گردد. در مقابل، ترکیه با شتاب بخشیدن به برنامه مدرن‌سازی نظامی و توسعه صنایع دفاعی بومی، خود را برای رقابت مستقیم آماده می‌سازد. این تقابل، صحنه‌ای برای بازآرایی ژئوپلیتیکی منطقه فراهم کرده است.

کارشناسان امنیتی اسرائیل ترکیه را یک تهدید اصلی منطقه‌ای توصیف کرده‌اند. این نگاه در بالاترین سطوح تصمیم‌گیری امنیتی اسرائیل نیز رسمیت یافته است. کمیته ناگل یکی از نهادهای دولتی در اسرائیل، گزارشی را در ژانویه منتشر کرد که ترکیه را «تهدید استراتژیک» معرفی می‌کرد و خواستار آماده‌سازی اسرائیل برای جنگ احتمالی با آنکارا شده است.

همچنین مقامات اطلاعاتی اسرائیل، اتحاد در حال گسترش ترکیه و قطر را تهدیدی مستقیم برای منافع خود می‌دانند. عمیخای چیکلی، وزیر امور دیاسپورا و عضو حزب لیکود تصریح کرد که پس از ایران، «نوبت ترکیه خواهد بود» و اسرائیل باید کارزاری رسانه‌ای و جهانی علیه آن به راه اندازد.

اسرائیل بزرگ‌ترین عامل بی‌ثباتی در منطقه است

در سوی دیگر، ارزیابی تهدید از نگاه ترکیه نیز بسیار جدی است. رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، نتانیاهو را «بزرگ‌ترین تهدید برای منطقه خاورمیانه» خوانده است. وزارت خارجه ترکیه نیز با لحنی تند اعلام کرده که «اسرائیل با حمله به تمامیت ارضی و وحدت ملی کشورهای منطقه، به بزرگ‌ترین تهدید امنیتی برای خاورمیانه بدل شده است.»

مقامات ترکیه سیاست‌های نتانیاهو را عامل اصلی بحران کنونی می‌دانند و او را به تلاش برای فرار از پاسخگویی داخلی متهم می‌کنند. از نگاه آنکارا، تصمیمات نتانیاهو در موضوعاتی چون غزه، لبنان و سوریه صرفاً برای تحکیم قدرت شخصی اوست. طرح اخیر نتانیاهو برای «تسلط بر شهر غزه» و تحقق پروژه «اسرائیل بزرگ» از منظر ترکیه تلاشی آشکار برای تجزیه کشورهای همسایه و تحمیل هژمونی اسرائیل از راه قدرت نظامی است.

سقوط حکومت اسد ناآرامی‌ها را افزایش داده است

سقوط حکومت بشار اسد در دسامبر 2024 سوریه را از یک میدان نیابتی، به صحنه بالقوه تقابل مستقیم میان ترکیه و اسرائیل تبدیل کرده است. هر دو برنامه‌های متضادی برای آینده سوریه دارند و همین امر خطر سوءمحاسبه از اقدامات طرف مقابل را افزایش داده است. دیدارهای دوجانبه در آذربایجان نیز نتوانسته از خطر برخورد نظامی جلوگیری کند.

ترکیه کنترل بخش‌های وسیعی از شمال سوریه را در دست دارد، در حالی که عملیات اسرائیل در جنوب و مرکز این کشور شدت یافته است. این دو حوزه تحت نفوذ اکنون به‌میزان خطرناکی در حال تقاطع‌اند. ترکیه دستیابی به یک سوریه متحد، باثبات، مستقل و عاری از تروریسم را شرط حیاتی امنیت خود می‌داند، در حالی که اسرائیل چنین سناریویی را تهدیدی برای هژمونی منطقه‌ای خویش تلقی می‌کند.

اسرائیل از تضعیف و تجزیه سوریه حمایت می‌کند

اسرائیل، وجود یک دولت مقتدر که نماینده اکثریت در سوریه باشد را خطری مستقیم برای موقعیت منطقه‌ای خود می‌داند. از این رو، راهبرد تل‌آویو معطوف به تضعیف دولت مرکزی، و دامن زدن به اختلافات قومی و مذهبی است. در همین چارچوب، اسرائیل گسترده‌ترین کارزار هوایی تاریخی خود را علیه دولت جدید سوریه آغاز کرده است و مواضع کلیدی این کشور از جمله وزارت دفاع و دفتر ریاست جمهوری را هدف قرار داده است.

علاوه بر این، اسرائیل به حمایت آشکار از اقلیت‌های قومی و مذهبی سوریه پرداخته و آنان را به خودمختاری ترغیب می‌کند. طرح موسوم به «دالان داوود» که از سوی برخی رهبران دروزی و کرد مطرح شده است، نمونه‌ای از این سیاست‌ها است. دالانی که در صورت تحقق، نفوذ جغرافیایی اسرائیل را از بلندی‌های جولان، تا شرق سوریه و مرزهای عراق و ترکیه گسترش خواهد داد. آنکارا این سناریو را تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی خود قلمداد می‌کند.

اردوغان در 21 ژوئیه اعلام کرد که تجزیه سوریه، خط قرمز ترکیه است. وزیر خارجه ترکیه هاکان فیدان تصریح کرد که در صورت شکست دیپلماسی، آنکارا به‌طور مستقیم مداخله خواهد کرد و هرگونه تلاش برای تقسیم سوریه را تهدیدی علیه امنیت ملی ترکیه برداشت خواهد کرد.

راه‌حل دیپلماتیکی وجود ندارد

رویارویی ترکیه و اسرائیل فراتر از مناقشه در سوریه و حتی اشخاصی چون نتانیاهو و اردوغان است. ترکیه در حال تثبیت موقعیت خود به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای با جاه‌طلبی‌های جهانی است، در حالی که اسرائیل به‌دنبال تحکیم سلطه نظامی بر همسایگان است. رقابتی که شاید از مسیر دیپلماسی قابل حل نباشد.

پس از جنگ دوازده روزه برعلیه ایران، برخی مقامات اسرائیلی آشکارا از ترکیه به‌عنوان هدف بعدی یاد کرده‌اند. تحلیلگران امنیتی اسرائیل به‌دنبال شکل‌دهی ائتلافی منطقه‌ای علیه آنکارا با مشارکت یونان و قبرس هستند. روزنامه اسرائیلی «هَیوم» حتی پیشنهاد کرده است که اسرائیل همراه با این دو کشور عملیاتی برای «آزادسازی شمال قبرس» طراحی کنند.

تمایل ترکیه به مدرن‌سازی دفاعی و افزایش بازدارندگی

ترکیه در واکنش به تهدیدات اسرائیل، برنامه‌های گسترده‌ای را برای توسعه صنایع دفاعی و تقویت توان موشکی خود آغاز کرده است. اردوغان اعلام کرده است که کشورش برای دستیابی به «استقلال کامل دفاعی» و افزایش تولید موشک‌ها، برنامه‌ریزی کرده است.

وزیر دفاع ترکیه، یاشار گولر نیز حملات اسرائیل را غیرقانونی خوانده و راهبرد ایجاد یک سپر دفاعی موسوم به «گنبد فولادین» را تشریح کرده است. رونمایی از موشک هایپرسونیک «تایفون بلاک 4» و سلاح نفوذگر «غزه» در ژوئیه 2025 نشانه‌ای روشن از اولویت‌های نظامی ترکیه است.

نویسنده در ادامه مدعی شد: نگران‌کننده‌ترین تحول اخیر، افزایش تقاضاهای داخلی در ترکیه برای دستیابی به توان هسته‌ای است. جنگ اخیر اسرائیل و ایران و حمایت بی‌قید و شرط غرب از تل‌آویو موجب شده است که بخشی از افکار عمومی ترکیه توسعه سلاح‌های هسته‌ای را به‌عنوان ضرورتی امنیتی مطرح کند. گرچه این روند با چالش‌های فراوان و زمان‌بر روبه‌رو خواهد بود، اما صرف طرح آن نشان‌دهنده شدت نگرانی ترکیه از تهدیدات اسرائیل است.

آمریکا باید انتخاب کند

رقابت ترکیه و اسرائیل معضلی جدی را برای آمریکا به وجود آورده است. واشنگتن با هر دو طرف روابط نزدیکی دارد، اما در صورت تشدید بحران ناچار به انتخاب میان این دو متحد خواهد شد. سیاستگذاران آمریکایی با خطر گرفتار شدن در جنگی تازه در خاورمیانه مواجه‌اند؛ جنگی که ممکن است در بلندمدت، حتی به نفع اسرائیل هم نباشد. از این رو، فشار جدی بر نتانیاهو برای تغییر سیاست‌های بی‌ثبات‌کننده‌اش، به‌عنوان تنها راه جلوگیری از تشدید بحران مطرح شده است.

پرسش کلیدی اما آن است که آیا دونالد ترامپ پیش از آن‌که خیلی دیر شود، اراده و خرد سیاسی لازم برای انجام این اقدام را خواهد داشت یا خیر.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.