جهانگیری: تا وقتی به دنبال آتوگیری از طرف مقابل هستیم، گفت‌وگو معنی ندارد

به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس، امام علی (علیه السلام) فرمودند: مَنِ استَقبَلَ وُجُوهَ الارَاءِ عَرَفَ مَوَاقِعَ الخَطَاِ. کسی که از آرای مختلف استقبال کند (و نظرات متفاوت را به بررسی بنشیند) موارد خطا را خواهد شناخت.

طی اتفاقاتی که چهل و اندی روز است کشور را در نوعی التهاب فرو برده است، صحبت از گفت‌وگو و ایجاد دیالوگ بین طرف‌های مختلف مطرح می‌شود تا به جای آن‌که کار به درگیری خیابانی بکشد، افراد از طریق بیان نظر خود و شنیدن رأی مخالف، راه را برای رسیدن به حقیقت و صلاح شناسایی کنند. در همین زمینه با حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری، دکترای شیعه‌شناسی با گرایش کلام اسلامی در ارتباط با بایسته‌های گفت‌وگوی سالم گپ و گفتی داشتیم.

در دنیای جدید راهی جز گفت‌وگو کردن نداریم

حجت‌الاسلام جهانگیری در ابتدا گفت: فارغ از مکاتب و دیدگاه‌هایی که در جهان درباره گفت‌وگو وجود دارد، گفت‌وگو، یک موضوع حیاتی و جدی است. گفت‌وگو کردن یک حرکت فانتزی و نمادین نیست. این مقوله نه یک موضوع ملی بلکه یک موضوع بین المللی در دنیای جدید است. من نمی‌خواهم امروز درباره مکاتب مختلفی که در باب گفت‌وگو وجود دارد، صحبت کنم؛ بلکه بیشتر قصد دارم درباره آداب گفت‌وگو کردن از منظر اسلام مطالبی را عرض کنم. منابع اسلامی بالاخص سیره معصومین مطالب و گزارش‌های قابل توجهی را در مورد گفت‌وگو کردن ارائه داده‌اند؛ مثل گفت‌وگوی پیامبر با مسیحیان نجران. من هم می‌خواهم چند پیشنهاد ارائه دهم.

باید دنبال تبیین عقیده خود باشیم، نه تحمیل آن

وی افزود: اول اینکه در گفت‌وگو کردن اگر ما برحق بودیم به هیچ وجه نباید این حق بودن را به طرف مقابل تحمیل کرد. پیغمبر حق مطلق بود، اما وقتی گفت‌وگو می‌کرد به گواه قرآن: «قُل مَن یَرزُقُکُم مِنَ لسَمَوَتِ وَلأَرضِ قُلِ للَهُ وَاِنَا أَو اِیَاکُم لَعَلَی هُدًی أَو فِی ضَلَل مُبِین، بگو: چه کسی از آسمان‌ها و زمین به شما روزی می‌دهد؟ بگو: خداوند، ما و شما یا بر هدایت و یا بر گمراهی آشکاری هستیم.» یعنی اینکه بیش از آنکه در گفت‌وگو کردن به دنبال تحمیل دیدگاه باشیم، دنبال تبیین هستیم. از منظر قرآن و اسلام، گفت‌وگویی مثمر ثمر است که در پی جست‌وجوی حقیقت باشد، اما اگر به دنبال تحمیل نظر شخصی خود هستیم و هرکس بخواهد دیدگاه خود را بر دیگری قالب کند این نوع گفت‌وگو راه به جایی نمی‌برد. این موضوع به این معنا نیست که شخص پیامبر و الگویی که ایشان پیش پای ما می‌گذارد به معنای کوتاه آمدن از حقوق خویش است، بلکه به آن معناست که معادله و شکل رسیدن به حقیقت، مشارکت است، نه تحمیل.

موضوعات باید عریان و بدون زوائد بیان شود تا حقیقت را دریابیم

این استاد حوزه علمیه تأکید کرد: یکی دیگر از مولفه‌های موثر در گفت‌وگو که در سیره پیامبر وجود دارد، موضوعی است که هنگام صحبت با مسیحیان نجران به وجود آمد. آنان با لباس‌های فاخر و تزئینات گرانقیمت به گفت‌وگوی پیامبر حاضر شدند، اما پیامبر این کار نفی کرد و گفت: ما به دنبال رسیدن به حقیقت هستیم؛ نه ایجاد یک جنگ روانی و برجسته کردن موضوعات فرعی بخواهیم خود را به وسیله آن حواشی بالا ببریم! در دنیای امروز همه مطالب به شکل عریان روبه‌روی هم قرار نمی‌گیرند، بلکه ظهور آن‌ها از پشت آینه‌های تزئینی است و این مسأله راه رسیدن به حقیقت را سخت می‌کند.

قیل و قال‌هایی که مانع از نِیل به حقیقت هستند

این پژوهشگر حوزه الهیات بیان کرد: این مواجهه عریان و بدون بیان اضافات دروغین از اهمیت بالایی برخوردار است. بنده به عنوان کسی که در فضای بین الملل فعالیت دارد، می‌بینم که در مورد ایران چیزهایی می‌گویند که یک درصد آن صادق نیست یا درباره تشیع مطالبی می‌گویند که با حقیقت فرسخ‌ها فاصله دارد. همینطور گاهی ما درباره مخالفین خویش چیزهایی می‌گوییم یا می‌شنویم که با اساس و حقیقت طرف مقابل انطباقی ندارد. در حقیقت، ما محتاج مواجهه عریان با یکدیگر هستیم تا در یک فضای گفت‌وگو، بدون وارد کردن مفاهیم غیرحقیقی و دروغین راه خویش به سمت حقیقت را باز کنیم.

اخلاقِ مخالفت

جهانگیری گفت: موضوع بعدی اخلاق در مواجهه و گفت‌وگوست. گاهی اوقات، صرف اینکه طرف مقابل همسو و همنظر ما نیست فارغ از این که در موضع حق قرار دارد یا باطل، ما برای مغلوب کردنش از هیچ کاری فروگذار نمی‌کنیم و زمین و زمان را به هم وصل می‌کنیم و از هر حربه و روشی بهره می‌بریم تا طرف مقابل را به نوعی به حاشیه برانیم. کارهایی مثل فتوشاپ، دروغ پراکنی و نسبت‌های غیرحقیقی و یا نشر موضوعات بدون تحقیق، نمونه‌ای از رعایت نکردن اخلاق در گفت‌وگوست.

مثلاً یک شیعه کاری انجام می‌دهد که خلاف عقل یا شرع است و ما می‌آییم آن را به تمام شیعیان نسبت می‌دهیم. یک سنی یا یک مسیحی کاری انجام می‌دهد و ما آن کار را بهانه قرار می‌دهیم تا بخواهیم به کل سنی‌ها یا مسیحی‌ها آن کار را نسبت دهیم. پس یک نکته مهم و اساسی در گفت‌وگو، حفظ و مراعات طرف مقابل است. اینکه به خاطر پیروز شدن در گفت‌وگو و تحمیل عقیده خود از حرمت شکنی فاصله بگیریم.

وی اشاره داشت: در پایان هم لازم است بگویم در جامعه ما همچنان گفت‌وگو به شکل کلاسیک خود انجام می‌شود؛ یعنی ما بیش از آنکه به دنبال گفت‌وگو کردن برای رسیدن به حقیقت باشیم، دنبال مناظره کردن و یقه طرف مقابل را گرفتن هستیم. طبیعی است در چنین حالتی شخص مقابل هم هر جور شده سعی می‌کند خود را از شکست و مغلوب شدن نجات دهد و در چنین فضایی نمی‌توان از یک گفت‌وگوی سالم برای رسیدن به حقیقت صحبت کرد. یعنی در گفت‌وگوی حقیقی شکست خوردن کسی معنا ندارد؛ بلکه آنچه مهم است رسیدن به حقیقت است. به طور مثال چندی پیش بین دکتر ناصر رفیعی و آقای سیدحسن آقامیری گفت‌وگویی شکل گرفت که همه به دنبال این بودند که پیروزی در گفت‌وگو را به یکی از این دو نسبت دهند؛ در صورتی که این دو تنها گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز و به دور از هرگونه تشنج را داشتند. قرار نیست در هر گفت‌وگو، یک طرف پیروز و یک طرف بازنده باشد. تا زمانی که چنین نظری نسبت به گفت‌وگو داشتیم هیچگاه نمی‌توان از همنشینی و تعامل صحبت کرد.

پایان پیام /

شما می توانید این مطلب را ویرایش نمایید