حجم بالای ضایعات کشاورزی؛ فاجعه‌ای خاموش برای منابع آب کشور

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، کشور ما با توجه به قرارگیری در یکی از مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان، از اقلیمی با بارش‌های ناپایدار و محدود برخوردار است. میانگین بارش سالانه جهانی بیش از 700 میلی‌متر است اما در ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی این میزان بسیار کمتر است، به‌طوری که در برخی سال‌ها، بارندگی کمتر از 180 میلی‌متر و در سال‌های دیگر تا 230 میلی‌متر ثبت می‌شود.

این میزان بارندگی نقش تعیین‌کننده‌ای در تولید محصولات کشاورزی دارد. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) اعلام کرده است که اگر میزان بارندگی در کشوری کمتر از 150 میلی‌متر باشد، کشاورزی در آن کشور توجیه اقتصادی نخواهد داشت.

متأسفانه، ایران نه‌تنها از رژیم بارشی مطلوبی برخوردار نیست، بلکه همچنان با کشاورزی سنتی و سطح محدود اراضی زراعی مواجه است. از میان 206 کشور جهان، ایران با سطح زیرکشت 14 میلیون هکتار، در رده 205 قرار دارد. میانگین جهانی تولید محصولات کشاورزی سالانه 9.4 میلیارد تن است، درحالی‌که این رقم در ایران تنها 106 میلیون تن است. به‌طور متوسط، از هر مترمکعب آب در جهان 2.5 کیلوگرم محصول به دست می‌آید، اما در ایران این میزان به حدود 900 گرم می‌رسد؛ یعنی تنها 35 درصد میانگین جهانی.

ایران سالانه 400 میلیارد مترمکعب آب از نزولات جوی دریافت می‌کند اما به دلیل نبود برنامه‌ریزی و مدیریت، تنها 100 میلیارد مترمکعب از آن قابل بهره‌برداری است و بخش کشاورزی، به تنهایی 70 درصد از این آب را مصرف می‌کند.

از 106 میلیون تن محصول تولیدی در ایران، متأسفانه 35 درصد به دلایل مختلفی ازجمله کشاورزی سنتی و روش‌های غرقابی، عدم توجه به اقلیم و کشت محصولات نامتناسب، نبود اصلاح الگوی کشت و سیستم‌های نوین آبیاری و فقدان صنایع تبدیلی از بین می‌رود.

با مصرف 70 میلیارد مترمکعب آب، باید در ایران سالانه حدود 200 میلیون تن محصول تولید شود اما مصرف نادرست آب یکی از معضلات اصلی کشاورزی ایران است. در مناطقی از فلات مرکزی، مانند استان‌های سیستان و بلوچستان، یزد، کرمان و اصفهان، با وجود بارندگی سالانه کمتر از 120 میلی‌متر، محصولات پرآبی مانند برنج کشت می‌شود که به‌شدت منابع آبی را هدر می‌دهد.

در اسناد برنامه ششم توسعه، بخش گلخانه‌ای که می‌تواند راهکاری برای کشاورزی اقتصادی باشد، به‌طور ضعیفی مورد توجه قرار گرفته و تنها 20 درصد از اهداف کشت گلخانه‌ای محقق شده است. از کل برنامه ششم، تنها 34 درصد اهداف به دلیل چالش‌های سیاسی داخلی به ثمر رسیده است.

یکی از راه‌های دستیابی به کشاورزی اقتصادی، توجه به صنایع تبدیلی است. در ایران با وجود 28 هزار هکتار گلستان گل محمدی، ارزش اقتصادی این محصول به 300 میلیون دلار نمی‌رسد، در حالی که بلغارستان با 2 هزار هکتار گلستان، سالانه بیش از 2 میلیارد دلار درآمد دارد. همچنین، در ایران، شلتوک برنج به‌عنوان بهترین روغن خوراکی، یا دور ریخته می‌شود یا به‌عنوان غذای دام مصرف می‌گردد.

در کشورهای پیشرو، مانند آلمان، از هر مترمکعب آب 200 میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می‌شود. در حالی‌که مصرف آب در ایران و در برنامه هفتم توسعه، ضعف‌های بسیاری دارد و این وضعیت نشان‌دهنده خروج از میدان رقابت با کشورهای همسایه مانند ترکیه و عربستان است.

در رابطه با مصرف بالای آب کشاورزی در عین بهره‌وری پایین، محسن موسوی خوانساری؛ کارشناس محیط زیست به تسنیم گفت: به منظور حفاظت و صیانت از منابع آب زیرزمینی سه سند تدوین شده است که شامل سند امنیت غذایی تا افق 1411 با مسئولیت وزارت جهاد کشاورزی، سند نقشه راه آب تا افق 1420 با مسئولیت وزارت نیرو و سند برنامه هفتم توسعه تا افق 1407 است.

وی ادامه داد: بر اساس برنامه هفتم توسعه باید تا افق 1407 از محل صرفه‌جویی 10.7 میلیارد مترمکعب به سهم تالاب‌ها و مخازن آبی کشور افزوده شود، همچنین پنج میلیارد مترمکعب به حجم آبخوان‌ها اضافه شود.

این کارشناس با اشاره به سند امنیت غذایی گفت: بر اساس این سند نیز باید تا افق 1411 بیش از 20 میلیارد مترمکعب به حجم آبخوان‌ها و تالاب‌ها اضافه شود و طبق نقشه راه آب تا افق 1420 برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و حقابه تالاب‌ها بیش از 35 میلیارد مترمکعب از مصرف بخش کشاورزی کاسته شود.