حزب عدالت و توسعه و تغییر رویه در اعطای حقوق کردها

سیاست ترکیه در قبال قومیت‌ها و به ویژه کردها به عنوان اصلی‌ترین اقلیت قومی کشور، فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. تا پیش از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، ترک‌ها سیاست سرکوب را در مقابل کردها در پیش گرفته بودند، اما با روی کار آمدن این حزب می‌توان تغییرات اساسی را در اعطای حقوق کردها مشاهده کرد.

ورود کردها به مدار قدرت در ترکیه

کردها بزرگترین اقلیت ساکن در ترکیه هستند. «هاکان یاووز» استادیار گروه علوم سیاسی و مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه «یوتا» در کتاب «سکولاریسم و دموکراسی در ترکیه» می نویسد کردها 18 درصد از جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند. با این حال کردها پس از تاسیس جمهوری ترکیه در سال 1923 تاثیرگذاری اندکی بر سیاست ترکیه داشته‌اند و دولتمردان این کشور شروع به تحمیل هویت و زبان ترکی به کردها کردند. به عبارتی سیاست ادغام را در مورد کردها در پیش گرفتند و هویت کردی به شدت توسط مقامات دولتی انکار می‌شد.

با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2003 نگاه تازه‌ای به مساله کردها در ترکیه شکل گرفت. تاکنون هیچ حزبی به اندازه حزب عدالت و توسعه در راستای اعطای حقوق کردها عمل نکرده است. در طول سال‌های گذشته ترکیه راه درازی را در اعطای بعضی حقوق فرهنگی به اقلیت کرد خود پیموده است. برای مثال دولت که مالک رادیو و تلویزیون ترکیه بود یک شبکه تلویزیونی به راه انداخته است که به زبان ترکی پخش می‌شود. اجازه برگزاری دوره‌های تدریس زبان‌های غیر ترکی به ویژه کردی در سال 2003، تصویب حق تالیف و نشر به زبان کردی، تدریس ادبیات کردی به عنوان یک درس اختیاری در مدارس از سال 2012، برخورداری متهمان کرد در دادگاه‌ها از حق استفاده از زبان مادری خود در جریان دادگاهی از سال 2013، اعلام یک بسته اصلاحاتی در سپتامبر 2013 از سوی اردوغان که از جمله گام‌هایی است که در مسیر اعطای حقوق کردها اتخاذ شده است.

در شرایط فعلی ترکیه، جمعیت کردها، حق رای، نماینده سیاسی و دیگر شکل‌های مشارکت در سپهر عمومی را دارند. در سال 2015، حزب تازه تاسیس دموکراتیک خلق‌ها که از انحلال حزب صلح و دموکراسی و اتحاد برخی احزاب کردی شکل گرفت توانست 59 کرسی مجلس ترکیه را از آن خود کند. در انتخابات 2018 هم حزب کردی دموکراتیک خلق ترکیه به رهبری مشترک «سزایی تملی» و «پروین بولدان» که به صورت غیرائتلافی و مستقل در انتخابات شرکت کرده بود با کسب 11.7 درصد مجموع آرا، 67 کرسی مجلس 600 نفره ترکیه را در اختیار گرفت.

افزون بر این، آراء کردها چه در شرق ترکیه و چه در غرب این کشور همواره یکی از مهمترین برگ‌های برنده حزب عدالت و توسعه (AKP) در سال های گذشته بوده و این حزب در تمام دوران حاکمیت خود توانسته است با کسب توجه و حمایت بخش قابل توجهی از آراء کردها به خصوص آراء کردهای محافظه کار این بخش کلیدی، حساس و تعیین کننده در ترکیه را در دست نگه دارد.

«صابر گل عنبری» کارشناس مسائل خاورمیانه در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد جامعه کردی ترکیه در 16 سال اخیر نقش بارزی در به قدرت رساندن حزب عدالات و توسعه در انتخابات مختلف داشته است. پس از شکست روند صلح نیز این حمایت با وجود نارضایتی‌ها تداوم داشته و اگر آرای کردها نبود، همه‌پرسی قانون اساسی سال 2017 ترکیه رای نمی‌آورد و این نتیجه شکننده 51.4 درصد به دست نمی‌آمد.

نقش سیاستمداران کرد در آکپارتی

حزب عدالت و توسعه همواره از زمان قدرت یابی در ترکیه بخشی از نخبگان سیاسی و اقتصادی کرد را در کابینه و دفتر سیاسی حزب به کار گرفته است. «دنگیز مهمت فرات» سیاست‌مدار اسلام‌گرای کرد به عنوان یک حقوق‌دان و فعال سیاسی از موسسین حزب عدالت و توسعه بود و مدت‌ها به عنوان مشاور اردوغان و معاون حقوقی و سیاسی در کنار او به ایفای نقش پرداخت. خاندان وی از خاندان‌های مهم و متنفذ دیاربکر و دیگر مناطق کردنشین ترکیه بودند و اردوغان به واسطه او توانست در مناطق کردنشین روابط گسترده‌ای ایجاد کند. این سیاست‌مدار کرد بعدها از حزب عدالت و توسعه جدا شد و به حزب دموکراتیک خلق‌ها پیوسته و به عنوان نماینده این حزب به مجلس راه یافت.

«بن علی ییلدرم» از موسسین حزب عدالت و توسعه و از مهم‌ترین چهره‌های حزب عدالت و توسعه و همواره مورد اطمینان و وثوق اردوغان بوده است. او اصالتا از کردهای دیار ارزنجان است و در یکی از روستاهای آن استان به دنیا آمده است. «جودت ییلماز» از کردهای زازای ترکیه است. او همواره در دولت‌های برآمده از حزب عدالت و توسعه وزیر بوده و از کادرهای مهم حوزه‌های توسعه اقتصادی بوده است. او هنوز هم از اعضای مهم حزب عدالت و توسعه است و روابط خوبی با اردوغان دارد.

«مهمت شمشک» وزیر اسبق مالی و دارایی و از مغزهای متفکر اقتصادی ترکیه است که پیش‌تر در آمریکا، وال استریت ژورنال و انگلیس در مقام مشاور اقتصادی در بانک‌ها و بازارهای بورس فعالیت کرده بود، اما بعدا به درخواست اردوغان به ترکیه بازگشت. او در انتخابات مجلس از حوزه انتخابیه استان کردنشین باتمان به مجلس رفت. شمشک بعدها از اردوغان و حزب عدالت و توسعه جدا شد.

«عبدالقادر آکسو» از سیاست‌مداران قدیمی کرد ترکیه است که چند بار پست وزارت کشور را در اختیار گرفته و پیش از پیوستن به حزب عدالت و توسعه در حزب آناپ و فضیلت عضو بود. آکسو بعدها از حزب عدالت و توسعه کنار نهاده شد، اما چندی پیش به دستور اردوغان ریاست هیات مدیره یکی از مهم‌ترین بانک‌های ترکیه را در اختیار گرفت.

«مهمت مهدی اکر» فارغ التحصیل رشته دامپزشکی و از کردهای دیاربکر مهم‌ترین چهره کرد آکپارتی در 19 سال اخیر بوده است. او بارها به عنوان وزیر کشاورزی, معاون سیاست خارجی حزب و نماینده مجلس فعالیت کرده و از معدود سیاست‌مداران کرد است که ضمن مخالفت با اقدامات پ. ک. ک و همراهی با اردوغان از بیان هویت کردی خود ابایی ندارد و بارها در مورد مطالبات کردی نیز اظهار نظر کرده است. او هنوز هم در حزب عدالت و توسعه است و از چهره‌های مورد وثوق اردوغان به شمار می‌رود.

«غالب انصاری اوغلو» بارها به عنوان نماینده دیاربکر به مجلس راه یافته و در حزب عدالت و توسعه موقعیت خوبی داشته است. او از بازرگانان و فعالان اقتصادی کرد ترکیه است و کمتر در مورد مسائل کردی اظهار نظر می‌کند. انصاری اوغلو هنوز هم در حزب عدالت و توسعه است و از جایگاه خوبی نزد اردوغان برخوردار است.

«بکر بوزداغ» از چهره‌های مهم آکپارتی است که بارها به عنوان وزیر دادگستری و معاون نخست وزیر انتخاب شده و هم اکنون رئیس کمیسیون قانون اساسی مجلس است.

«اورهان میر اوغلو» از نویسندگان و تحلیل‌گران قدیمی کرد ترکیه است که تاکنون چندین جلد کتاب در مورد مسائل مرتبط با کردها نوشته است. او از معدود کردهایی است که خارج از مجموعه اسلام‌گرایان به جمع یاران اردوغان راه یافته و حالا پست معاونت اطلاع‌رسانی حزب را در اختیار دارد.

«مهمت متین ار» از کردهای آدیامان و از نویسندگانی است که همواره در رسانه‌های وابسته به حزب عدالت و توسعه قلم زده است. او پیش‌تر در مورد مطالبات کردی مقالات فراوانی نوشت، اما حالا بر این باور است که اردوغان معضل کردها را حل کرده و پ. ک. ک صرفا به دنبال قدرت است.

علاوه بر اسامی افرادی که به آنها اشاره شد چهره‌های کرد دیگری هم در حزب عدالت و توسعه فعالیت می‌کنند. علاوه بر این‌ها طیف گسترده‌ای از هنرمندان و نویسندگان کرد نیز با اردوغان و حزب عدالت و توسعه روابط نزدیکی داشته و دارند که اسامی برخی از مهم‌ترین این چهره‌ها عبارتند از «یاووز بینگل» خواننده مشهور، «محسن کزل کایا» تحلیل‌گر و روزنامه‌نگار، «ییلماز اردوغان» کارگردان و بازیگر و افراد دیگری که از نخبگان جامعه کردی به شمار می‌آیند.

-----

منابع:

1: فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و نهم، شماره 3، پاییز 1394، صص 79-104، «کاربست نظریه‌های چند فرهنگ گرایی در تبیین فرایند صلح ترکیه با کردهای این کشور»، (http://fp.ipisjournals.ir/article_21426.html)

2: خبرگزاری تسنیم، 30 شهریور 1398، «محمد علی دستمالی» کارشناس مسائل سیاسی ترکیه «اردوغان و نقش سیاست‌مداران کرد در آکپارتی»، (https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/06/30/2100786/)

3: مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، 7 خرداد 1398، «وضعیت کنونی حزب عدالت و توسعه در ترکیه»، (http://peace-ipsc.org/fa/)

4: دیپلماسی ایران، 26 خرداد 1397، «اردوغان و مساله کردی»، (http://irdiplomacy.ir/fa/news/1977247/)

• رجب طیب اردوغان
• کردستان
• عدالت و توسعه
• ترکیه