حمایت از نخبگان؛ از شعار تا عمل چقدر راه است؟
باتوجه به تاکید مقام معظم رهبری مبنی بر حمایت از نخبگان شاید بد نباشد که به راه‌های حمایت از نخبگان در کشور نگاهی بیاندازیم.
«از دستگاه‌ها توقع داریم که از نخبگان حمایت کنند. این حمایت همه‌اش به معنای پول دادن نیست، گاهی پول دادن مضر است؛ بلکه حمایت عاقلانه، خردمندانه و با توجه به جوانب گوناگون باشد. نخبه، حالا چه نخبه‌ای که در ایران درس خوانده چه نخبه‌ای در خارج درس خوانده و آمده ایران، دو توقع دارد. یکی از موارد حمایت این است که این دو توقع را برآورده کنیم: یک توقع آنها اشتغال مناسب با دانش‌شان است؛ یک توقع هم امکان ادامه‌ی تحقیقات و ارتباط با مراکز علمی دنیاست. این دو توقع نخبه‌های ماست.
توقع زیادی نیست. بنده اطلاع دارم نخبه‌ای که میخواهد در هیأت علمی دانشگاه وارد بشود، با انواع و اقسام ترفند‌ها جلویش را میگیرند نمیگذارند. چرا؟ چرا از این نخبه استفاده نمیکنید؟ بعضی از نخبه‌های ما، نخبه‌های برجسته بیرون درس خواندند، آمدند اینجا به امیدی که بتوانند کار کنند، بر اثر همین رفتار برگشتند رفتند. دیدند اینجا نمیشود زندگی کرد. خب من چه توقعی بکنم از این جوان؟ باید حمایت کرد.»
این بخشی صحبت‌های مقام معظم رهبری در 27 مهرماه بود. از همین رو نیز بر آن شدیم تا درباره وضعیت نخبگان در کشورمان کمی بیشتر جویا شویم.
چرا خروج از کشور؟
ناصر باقری مقدم، قائم مقام بنیاد ملی نخبگان چندی پیش اعلام کرده بود که در پایگاه اطلاعاتی بنیاد ملی نخبگان 50 هزار نفر نخبه شناسایی شده است. تا به حال 2700 نخبه به کشور برگشته‌اند و 10 هزار نخبه از کشور رفته‌اند.
همچنین طبق آمارها جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور طی سال‌های 2000 تا 2019 با افزایشی 3.4 برابری همراه بوده و از 17.447 نفر در سال 2000 به 59.585 نفر در سال 2019 رسیده است.
باتوجه به این آمارها و همچنین تاکید مقام معظم رهبری شاید بد نباشد که به مهمترین دلایل این خروج از کشور و همچنین راه‌هایی که می‌توان با توجه به آن بیش از پیش از نخبگان حمایت کرد نگاهی بیاندازیم؛ از همین رو نیز به سراغ دو تن از نمایندگان ادوار مجلس رفتیم تا نظر آنها را در این زمینه جویا شویم.
وقتی شعار اولویت دادن به نخبگان در حد شعار مانده است
محمد علی وکیلی عضو هیئت رئیسه مجلس دهم در این زمینه به ما گفت: در همه ادوار به دلیل حاکمیت رابطه بر ضابطه و تقدم مناسبات فامیلی، گروهی و سیاسی بر مناسبات تخصصی، علمی و نخبگی شعار اولویت دادن به نخبگان در حد شعار مانده است. با این حال در گذشته فضای عمومی کشور بیشتر به طرف اهتمام به تخصص و نخبگان رفت، اما در شرایط امروز فضای عمومی کشور و فضای حاکم بر دستگاه‌های اجرایی به دلیل تقدم شعار‌های تند و اولویت دادن به ظواهر عرصه بیش از بر نخبگان تنگ شده و نوعی مهجوریت برای نخبگان ایجاد شده است.
وی ادامه داد: امروز به جای اینکه جایگاه‌های علمی کشور به نخبگان داده شود شاهد اولویت دادن شاخص‌های کاملا غیر علمی مبتنی بر ظاهر سازی‌های سیاسی هستیم.
این عضو مجلس دهم درباره راه حل این موضوع نیز بیان کرد: فضای کشور باید از این فضای سیاسی صرف تغییر کند. امروز شرایط کشور سیاسی است و در این فضا چیزی که در چرخ سیاست زدگی له خواهد شد شایستگی خواهد بود. اگر روزی اراده ملی بر این شد که به سوی تقدم شایستگان برویم حتما نخبگان هم بر صدر خواهند نشست.
استار تاپ‌ها یک شروع خوب
سید حسین نقوی حسینی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم نیز در این باره به ما گفت: نخبگان هر کشور سرمایه‌های اصلی آن کشور هستند به ویژه در تکنولوژی‌های جدید این نخبگان هستند که باید این فنون تازه را به دست بیاورند و آن را به صورت ابتکاری به منحصه ظهور برسانند. به ویژه در کشور ما که در حال توسعه است و با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد هدف گذاری کرده است که در منطقه کشور اول در زمینه علم و تکنولوژی باشد که بسیاری از دستاورد‌های این موضوع هم دیده شده است.
وی ادامه داد: چهار زمینه باید برای رشد و نمو و اثرگذاری نخبگان تدارک دیده شود؛ زمینه اول حضور آنها در عرصه‌های علمی و فناوری است که در این زمینه معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور وظیفه دارد شرایط را فراهم کند و پیشرفت‌های خوبی هم در زمینه استار تاپ‌ها شاهدیم که مجموعه‌های بسیاری‌های بسیار خوبی هستند؛ بنابراین در زمینه اول پیشرفت‌هایی داشته‌ایم که البته کافی نیست برای مثال وقتی ما در زمینه‌ای مانند صنعت خودرو انقدر ضعیف هستیم و محصولات مان قابل رقابت نیست یعنی هنوز نتوانستیم فضا را برای حضور نخبگان و بهبود این شرایط ایجاد کنیم.
نقوی حسینی ادامه داد: بستر دوم زمینه اشتغال آنها در حوزه‌های علمی و به ویژه دانشگاه‌ها است که رهبری در این زمینه گلایه‌هایی هم داشتند و کاملا درست است؛ زیرا اگر دانشگاه‌ها نخبگان را به عنوان اعضای هیات علمی جذب کنند می‌توانند در مراکز علمی دانشگاه‌ها به رشد فناوری‌های نوین کمک کنند و هم باعث دستیابی آنها به علوم جدید خواهد شد، زیرا دانشگاه‌ها می‌توانند فضای لازم را برای ارتقا سطح علمی نخبگان و دسترسی ن‌ها به علوم جدید فراهم کنند؛ بنابراین دانشگاه‌ها و مراکز علمی پژوهشی مکان خوبی برای جذب نخبگان است که باید در این زمینه اهتمام جدی صورت بگیرد.
حکایت اختراعاتی که به حال خود رها شدند
این نماینده ادوار مجلس افزود: موضوع سوم هم فراهم سازی دستیابی آنها به علوم جدید هست که پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی باید این بستر را فراهم کنند. نکته چهارم هم موضوع قوانین است و مجلس باید مجموعه قوانینی را تهیه کند که از نخبگان و محصولات علمی آنها حمایت کند.
نقوی حسینی با یادآوری یک مثال بیان کرد: من در همان زمانی که نماینده بودم مراجعات بسیاری از نخبگانی داشتم که اختراعاتی داشتند حتی ثبت اختراع هم شده بود، اما حمایتی از آنها نشده بود و در نهایت معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور هم به آنها گفته بود که سرمایه گذار پیدا کنید و این اختراعات ثبت شده را به محصول تبدیل و به بازار عرضه کنید. یعنی فرد پس از ثبت اختراع رها می‌شد که به نظرم در اینجا قانون باید به کمک نخبگان بیاید و محموعه قوانینی را مجلس تصویب کند تا از این‌ها حمایت شود.
لایحه‌ای که دولت می‌تواند به مجلس بفرستد
این فعال سیاسی با اشاره به اقدامات مجلس دهم بیان کرد: تا جایی که خاطر دارم طرح قانونی در حمایت از نخبگان در مجلس دهم به تصویب رسید که البته زمانش گذشته و ابتدای راه بودیم که باید این قانون الان جامع‌تر و کامل شود.
نقوی حسینی در پایان با اشاره به وظیفه دولت در این زمینه نیز تاکید کرد: دولت می‌تواند لایحه جدیدی را بر اساس منویات رهبری به مجلس ارائه کند، زیرا مجلس طرحی را که ارائه می‌کند اگر بار مالی داشته باشد و نیاز به ردیف اعتبار دولت داشته باشد به بن بست می‌خورد و شورای محترم نگهبان هم آن را رد می‌کند، اما اگر دولت لایحه بیاورد و بار مالی آن را پیش بینی کند می‌تواند به حضور نخبگان در عصه‌های علمی و فناوری کمک کند.
و در پایان باید گفت کشوری که این روزها خاک ایران بیش از هر روز دیگری به حضور جوانانی نیاز دارد که در آغوش خود آنها را پرورش داده است. حال سوال اینجاست که این جوانان انتخابشان چیست؟ خاکی که آنها را در آغوش خود بزرگ کرده است و یا غربتی دور به امید آینده‌ای بهتر؟
باشگاه خبرنگاران جوان سیاسی احزاب و تشکل‌ها
