خانه ملت به داد جنگل‌ها برسد

در روزهای گرم سال احتمال آتش‌سوزی وجود دارد که می‌تواند موجب خسارت‌های هنگفت به منابع ملی و طبیعی کشور شود. در آخرین روز بهار، تجربه چندین آتش‌سوزی سنگین در شمال و جنوب کشور را داشته ایم.

به گزارش خبرگزاری مهر، صبح نو نوشت: در روزهای ابتدایی امسال بود که همه خوشحال از بارش‌های گسترده باران در سراسر کشور به محصول پربار باغات و زمین‌های کشاورزی فکر می‌کردند. در همان روزها البته به این مهم اشاره کردیم که با سبز شدن مراتع و جنگل‌ها و پراکندگی گیاهان خودرو، در روزهای گرم سال احتمال آتش‌سوزی وجود دارد که می‌تواند موجب خسارت‌های هنگفت به منابع ملی و طبیعی کشور شود. حالا در آخرین روز بهار 99، تجربه چندین آتش‌سوزی سنگین در شمال و جنوب کشور را داشته‌ایم. داغی که بر دل جنگل‌های زاگرس نشسته تاکنون از همه سنگین‌تر بوده است.

کافی است اخبار مرتبط با آتش‌سوزی‌ها در یک هفته گذشته را در رسانه‌ها مرور کنید. از فضاهای سبز تهران گرفته تا بوئین‌زهرا و طارم، شهرستان خمین در استان مرکزی و ایذه در استان خوزستان، بخشی از جنگل‌های پره‌سر در استان گیلان و زمین‌های کشاورزی شیروان در خراسان شمالی تنها بخشی از مواردی هستند که می‌توان مشاهده کرد. این در حالی است که اعلام می‌شود متأسفانه برخی از این حریق‌ها عمدی هستند. در بزرگترین این آتش‌سوزی‌ها، دو دامدار ساکن در حاشیه کوه خائیز در استان کهگیلویه‌وبویراحمد به‌دلیل اختلاف ملکی اقدام به آتش زدن اراضی مورد اختلاف می‌کنند که به‌دلیل بی‌احتیاطی و شدت وزش باد، آتش به مراتع و جنگل‌های خائیز سرایت کرد. همین کار موجب شد تا کوه خائیز و مراتع و جنگل‌های بکر آن در کوه‌های زاگرس چندین روز در آتش بسوزند. اما یک نکته در تمام حریق‌های روی داده در کشور مشترک است. این نکته مشترک هم به نبود امکانات کافی و تخصصی در این زمینه باز می‌گردد. مورد دیگر هم ساده‌انگاری از سوی برخی مسؤولان و مردم در این باره است که حتی برخی از آن‌ها اعتقاد دارند آتش بالاخره خودش خاموش خواهد شد.

چرا بی‌تفاوت؟ اینکه همچنان طرح و برنامه مشخص، مدون و نیز اصولی برای پیشگیری یا برخورد با حریق در مراتع وجود ندارد از نکاتی است که همچنان مورد سوال کارشناسان و متخصصان حوزه منابع طبیعی و جنگل‌داری است. برخی این مساله را مرتبط با مجلس شورای اسلامی می‌دانند که باید برای این موضوع به فکر قانون و مصوبات اجرایی بود. آقای رضا سیاه‌منصور، یکی از اعضای هیات‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در این باره گفته است: بی‌اهمیت شمردن آتش‌سوزی‌های جنگلی و تنظیم نکردن طرح‌های مدیریتی برای احیای عرصه‌های طبیعی می‌تواند منجر به وقوع پدیده‌های طبیعی سنگین‌تری مانند سیل و رانش زمین شود. این کارشناس محیط‌زیست آتش‌سوزی و تخریب در جنگل‌ها را از عوامل مؤثر در وقوع سیل، زلزله، تغییر اقلیم، آلودگی هوا، تشکیل کانون تولید ریزگرد، فرسایش، ژنتیک، خاک و... دانسته و به ایسنا گفته است: صفحات تکتونیک زمین به‌جز در کمربندهای آتشفشانی به‌دلیل وزن و تمرکز مکانی نیرویی که بر آن‌ها وارد می‌شود، شکل تقریبا پایداری دارد و ممکن است هر چند سال یا چندصد سال یک بار دچار جابه‌جایی و بی‌ثباتی شوند اما زمانی‌که آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی رخ می‌دهد و به‌دنبال آن فرسایش خاک، تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین، ذوب شدن یخ‌های قطبی، تغییر در نوع بارش‌ها و افزایش دمای خاک پیش‌آید، نظم موجود بر نیروی وارده بر صفحات تکتونیک زمین برهم می‌خورد و می‌تواند منجربه وقوع زمین‌لرزه شود بنابراین نباید تصور کنیم که آتش‌سوزی در رویشگاه‌های زاگرس سطحی است و اهمیتی ندارد. وی تاکید کرده است: سیل‌های متعددی که در سال 98 در استان‌های لرستان، خوزستان، ایلام، مازندران، کرمانشاه و سایر نقاط کشور رخ داد نتیجه نوع مدیریت و نگرش ما نسبت به عرصه‌های طبیعی کشور از جمله جنگل‌ها بود.

پای تغییرات اقلیمی هم در میان است تغییرات اقلیمی؛ اتفاقی است که در دو دهه اخیر بیشتر از سوی کارشناسان و حتی بخشی از مردم مورد توجه قرار گرفته است. تغییرات اقلیمی موجب شده است تا ایران که سرزمین نیمه خشکی بود حالا در آستانه خشکی کامل قرار بگیرد. همین تغییر اقلیم حتی موجب شده است تا میانگین دمای هوا در کشور از یک سو بالا رفته و از سوی دیگر شاهد کاهش بارندگی‌ها و نامنظم شدن آن در کشور باشیم. آقای سیاه منصور درباره پدیده تغییر اقلیم هم با بیان اینکه اکنون به‌دلیل وجود پدیده تغییرات اقلیمی سطح آتش‌سوزی‌های جنگلی بسیار گسترده‌تر شده و به سطوح چند میلیون هکتاری رسیده است، گفت: اکنون آتش‌سوزی در استرالیا بیش از یک‌ونیم ماه ادامه پیدا می‌کند و در آمازون (ریه‌های زمین) سیبری، آمریکا، فرانسه، اسپانیا و... شاهد آتش‌سوزی‌های مهیبی در سطح وسیع هستیم. وی ادامه داد: سطح آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های ایران نسبت به بسیاری از کشورها به‌دلیل تفاوت در پوشش گیاهی، شرایط اقلیمی و... گستردگی کمتری دارد اما منابع طبیعی کشور محدود است وغالبا این منابع دست‌خورده یا تخریب شده‌اند بنابراین آتش‌سوزی در سطح کم نیز یک فاجعه برای رویشگاه‌های کشور محسوب می‌شود. این عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات لرستان از دیدگاه برخی از مسؤولان درباره بزرگنمایی رسانه‌ها درباره آتش‌سوزی‌های جنگل‌ها انتقاد کرده و یادآور شده که از قضا «حساس بودن و شکننده بودن این اکوسیستم‌ها اهمیت آتش‌سوزی در این مناطق را دوچندان می‌کند.» مجری ملی طرح تحقیقاتی آتش‌سوزی در کشور تاکید کرده است که: آتش‌سوزی‌های زاگرس در وهله اول برای مردم و ساکنان حوزه‌های آبخیز و مدیران ملی و منطقه‌ای زنگ خطری بود تا آگاه باشند که باید سلامت و معیشت مردم و ساکنان این مناطق را فراهم کنند و ضمن طرح یک برنامه مدیریتی برای اطفای به‌موقع حریق همچنین احیای جنگل‌های سوخته را در دستور کار خود قرار دهند. این عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور درباره تأثیر اکوسیستم در میزان خسارات ناشی از حریق در جنگل‌ها ازجمله جنگل‌های هیرکانی گفت: آتش‌سوزی در برخی اکوسیستم‌ها پوشش گیاهی را در سطح محدودی از بین می‌برد که در صورت مدیریت درست می‌توان این اکوسیستم‌ها را پس از گذشت چند سال تا حدودی احیا کرد اما اگر جنگل‌های هیرکانی دچار حریق شوند ممکن است در برخی مناطق آن تا عمق یک‌متر «بلوک سوخته خاک» ایجاد شود که با توجه به میزان بارندگی در جنگل‌های هیرکانی می‌تواند فرسایش شدید و از بین رفتن مواد غذایی خاک را به‌همراه داشته باشد. در نتیجه اگر جنگل‌های هیرکانی دچار حریق شوند ترکیب و تیپ گیاهی آن منطقه تغییر خواهد کرد و تغییر اقلیم در آن مناطق قطعی خواهد بود بنابراین نباید نسبت به آتش‌سوزی‌های جنگلی در این منطقه سهل انگاری کرد.

مجلس ورود کند در حالی که این کارشناس محیط‌زیست از تبعات جبران ناپذیر آتش‌سوزی در جنگل‌های هیرکانی شمال کشور گفته است، چند روز قبل بود که فرماندار رضوانشهر از آتش‌سوزی عمدی در جنگل‌های پره‌سر این شهرستان گفت. در این آتش‌سوزی هم که از اوال هفته قبل آغاز شد مردم، نیروهای جنگلبانی، آتش‌نشانی و شهرداری دست به دست هم دادند تا آتش مهار شود. آقای محمدمهدی مظفری درباره علت این آتش‌سوزی نیز گفته بود: عامل اصلی بروز این آتش‌سوزی که براساس بررسی‌های انجام شده عمدی بوده، شناسایی شده و موضوع در دست پیگیری است. در این اتفاق تلخ متأسفانه سه هکتار از جنگل پره‌سر دچار آتش‌سوزی شد که البته به‌دلیل وجود برخی درختان سوزنی برگ زمینه اشتغال‌زایی زیاد در منطقه به‌وجود آمده است. در شرایط فعلی که مجلس یازدهم با توان و قدرت بالایی کار خود را آغاز کرده است لازم است کمیسیون‌های مرتبط با مسائل محیط‌زیست و منابع طبیعی باید دست به اقدام جدی زده و با تصویب قوانین لازم در زمینه آتش‌افروزان در پهنه‌های جنگلی و نیز الزام دولت به تهیه و تأمین امکانات و ابزار لازم برای مقابله با آتش‌سوزی‌های بزرگ در منابع طبیعی گام جدی برای حفاظت از محیط‌زیست کشور بردارند.