خط آهن خواف - هرات؛ پیروزی مهم برای ایران

به گزارش روز دوشنبه ایرنا به نقل از پایگاه خبری "تایمز آسیای مرکزی" از بیشکک، خط آهن جدید خواف (ایران) - هرات (افغانستان) ممکن است به یکی از اجزای کلیدی پروژه 2 میلیارد دلاری "کریدور خط آهن پنج کشور" تبدیل شود؛ کریدوری که درصورت احداث با عبور از چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران به ترکیه خواهد رسید.

خط آهن جدید بین خواف در ایران و هرات در افغانستان خوشبینی زیادی در هر دو کشور ایجاد کرده است چرا که پتانسیل تقویت مسافرت و تجارت دوجانبه را دارد. این خط آهن برای منطقه هم اهمیت دارد زیرا بخشی از طرح بلندپروازانه پروژه "کریدور خط آهن پنج کشور" است. هر چند انتظارات زیادی از پروژه کریدور خط آهن پنج کشور و افتتاح اخیر خط آهن خواف - هرات در کشورهای مشارکت کننده وجود دارد اما راه پیش رو آسان نخواهد بود و این پروژه با مشکلات اجرایی و همچنین رقابت از سوی پروژه های رقیب رو به رو خواهد بود.

در دسامبر 2020 ایران و افغانستان اولین لینک خط آهن فرامرزی بین دو کشور را افتتاح کردند. کار روی این خط آهن 225 کیلومتری در سال 2007 شروع شده بود. این خط آهن 75 میلیون دلاری را ایران به عنوان بخشی از کمک توسعه ای به افغانستان تامین اعتبار کرده است.

تجارت ایران با افغانستان رو به رشد است؛ تهران از سال 2017 به عنوان بزرگترین شریک تجاری افغانستان جای پاکستان را گرفته است. بهبود اتصالات زمینی از جمله بزرگراه "دلارام - زرنج" ساخت هندوستان یا "مسیر 606" اتصال دهنده شهرهای افغانستان از طریق "بزرگراه گارلند" به مرز ایران، رشد این تجارت را تسهیل کرده است. محموله های باری در حال حاضر از طریق جاده به بندر چابهار و سایر شهرهای ایران از طریق شبکه جاده های ایران حمل می شوند. خط آهن خواف - هرات این تجارت را بیشتر تقویت خواهد کرد. این خط آهن سالانه شش میلیون تن بار و یک میلیون مسافر را جابجا خواهد کرد.

با این حال، خط آهن خواف - هرات نه تنها تجارت افغانستان با ایران یا اقتصاد افغانستان را تقویت خواهد کرد بلکه همچنین ارزش زیادی برای ایران و همچنین کشورهای دیگر منطقه از جمله تاجیکستان، قرقیزستان، چین و هند دارد. همانطور که جواد ظریف وزیر خارجه ایران گفته است، اهمیت واقعی خط آهن خواف - هرات برای منطقه است.

پیامدهای خط آهن خواف - هرات فراتر از این دو شهر و حتی دو کشوری که آنها را به هم پیوند می دهد احساس خواهد شد. در حقیقت، این مسیر راه آهن بخشی کلیدی از پروژه 2 میلیارد دلاری کریدور راه آهن پنج کشور (FNRC) است. پروژه کریدور خط آهن پنج کشور احداث یک خط راه آهن عبور کننده از کشورهای چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران را پیش بینی می کند که با ادامه به ترکیه خواهد رسید. این خط آهن کشورهای یادشده را نه تنها به یکدیگر بلکه به اروپا متصل خواهد کرد. در حدود 1 هزار و 148 کیلومتر از این کریدور خط آهن پیشنهادی 2 هزار کیلومتری از استانهای کندوز، بلخ، جوزجان، فاریاب، بادغیس و هرات افغانستان عبور خواهد کرد. خط آهن خواف - هرات بخشی از این کریدور است که قطارها از افغانستان عبور می کنند و وارد ایران می شوند.

کریدور خط آهن پنج کشور ظرفیت مسافرت و حمل و نقل کالا بین کشورهای عضو را تقویت می کند و موجب تقویت اقتصادهای آنها می شود اما همچنین به کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه امکان دسترسی به خلیج فارس و دریای عمان را می دهد. برای کشورهای آسیای میانه، این مسیری کوتاه و کم هزینه تر نسبت به مسیری مانند کریدور ریلی قزاقستان - ازبکستان - ترکمنستان - ایران خواهد بود.

بطور خاص، کشورهای تاجیکستان و قرقیزستان می توانند در فکر دستاوردهای بیشتر از این خط آهن از مسیر افغانستان و ایران باشند چرا که قادر خواهند بود از طریق اتصال به افغانستان ، به مسیرهای تجارت دریایی و نیز اروپا دسترسی پیدا کنند. در گذشته، روابط ضعیف دوجانبه میان کشورهای آسیای مرکزی، سطح پایین ادغام (یکپارچگی) منطقه ای و ترانزیت مرزی ناکارآمد مانعی در مسیر تجارت درون منطقه ای و بین منطقه ای بوده است. راه آهن مزبور موجب کاهش وابستگی آنها به ترکمنستان و ازبکستان و نیز روسیه خواهد شد.

در حالی که تجارت بین هرات و خواف به خودی خود می تواند به هرات کمک کند تا به عنوان یک هاب تجاری مطرح شود، در صورتی که پروژه کریدور ریلی پنج کشور شروع شود این شهر می تواند به یک هاب منطقه ای برای تجارت و ترانزیت کالا به چین، آسیای مرکزی یا ایران تبدیل شود. تحلیلگران افغان می گویند که این شهر می تواند به دروازه ورود ایران به آسیای مرکزی یا دروازه آسیای مرکزی به ایران تبدیل شود.

در ارتباط با ایران، توسعه خط آهن خواف - هرات بخشی از راهبرد بزرگتر این کشور در افغانستان است. تهران مشتاق ایجاد شغلهای بیشتر و کاهش فقر در غرب افغانستان به منظور کاهش مهاجران به ایران است. در این راستا، پروژه های ارتباطی مانند راه آهن خواف - هرات و راه آهن چابهار - زاهدان - مشهد موجب بهبود توسعه اقتصادی در استانهای شرقی سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و کرمان می شود.

راه آهن خواف - هرات یک پیروزی مهم برای ایران است. احداث این راه آهن با وجود تحریمهای آمریکا بر اقتصاد ایران صورت گرفت. عزم ایران برای ایجاد شبکه های راه آهن فرامرزی به ایران کمک کرده که با اقتصاد منطقه ای ادغام شود و تاثیر تحریمهای آمریکا را کاهش داده است. به گفته تحلیلگران ایرانی، راهبرد ایران می تواند زمینه ظهور یک جامعه فرهنگی و اقتصادی تحت هدایت ایران را فراهم سازد.

با این حال موانع مهمی در برابر تحقق پتانسیل کامل خط آهن خواف - هرات برای ایران و افغانستان وجود دارد. کابل در اجرای پروژه عقب است و مشکلات در پیدا کردن شریکانی برای تامین مالی موجب تاخیر در پیشرفت کار کریدور ریلی پنج کشور در افغانستان می شود. بعلاوه، راه آهن "غوریان - هرات" هنوز تکمیل نشده است. اوضاع شکننده امنیتی در افغانستان بر ایمنی قطارها در عبور از خاک این کشور تاثیر خواهد گذاشت.

رقابت از سوی بازیگران دیگر و پروژه های اتصالاتی آنها نیز می تواند دورنمای به هم پیوستگی ایران و افغانستان را تضعیف کند. پاکستان هم مانند ایران امیدوار است که به عنوان یک هاب بزرگ حمل و نقلی ظهور کند و درصدد است تا صادرات کشورهای آسیای مرکزی را به بنادر خود جذب کند. پروژه کریدور ریلی پنج کشور هم محتمل است که با رقابت شدید از سوی شبکه ریلی "کریدور میانی" ر و به رو شود که بجای عبور از ایران و افغانستان، از ترکیه و قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی به چین می رود.

این گزارش در بخش نتیجه گیری خاطرنشان می کند: راه آهن خواف - هرات موجب تقویت تجارت و مسافرت بین ایران و افغانستان می شود. اما این تنها بخش کوچکی از مزایایی است که نصیب دو کشور شود. با تکمیل پروژه کریدور ریلی پنج کشور که راه آهن خواف - هرات بخشی از آن است، ارتباط ریلی بین کابل و تهران بخشی کلیدی از یک شبکه حمل و نقل منطقه ای خواهد بود. با این حال، برای تحقق این دورنما و رسیدن به پتانسیل کامل ارتباط ریلی خواف - هرات، ایران و افغانستان باید بر چالشهایی جدی غلبه کرده و رقابتهای جدی از سوی رقیبان را کنار بزنند.

• حمل و نقل ریلی
• افغانستان
• کابل
• خواف
• هرات