خواب زمستانی احزاب در مصر
تهران - ایرنا - پس از سقوط نظام «حسنی مبارک» در مصر و قدرت‌یابی «محمد مرسی»، فعالیت سیاسی و اجتماعی احزاب این کشور نمود بیشتری یافت اما با برکناری مرسی، دیگر حضور و نقش‌آفرینی احزاب در سایه حکومت نظامیان احساس نمی‌شود.
مصر همواره مهد اندیشه در جهان عرب و کشوری پیشتاز در جهان اسلام بوده‌است. در این کشور در گذر زمان فرهنگ‌ها و ایدئولوژی‌های مختلفی اعم از اسلام‌گرایی، لیبرالیسم، سوسیالیسم و پان‌عربیسم حضور داشتند. مصر پیش از انقلاب 25 ژانویه 2011 میلادی دارای یک نظام «حزب غالب» بود که در آن یک حزب با اکثریت غالب در مجلس تسلط همیشگی داشت. این حزب در زمان مبارک «دموکراتیک ملی» نام داشت و نماینده تشکیلات سیاسی در کشور بود. چهارده حزب دیگر نیز وجود داشت که تنها محدودی از آنها توانستند نمایندگانی در مجلس داشته باشند. با وجود افزایش فعالیت احزاب پس از انقلاب 25 ژانویه اما این وضعیت ادامه پیدا نکرد و با برکناری مرسی از قدرت از سوی نظامیان، دیگر احزاب مصر در قدرت سیاسی از سهمی برخوردار نیستند. از نگاه ناظران نیاز به وجود احزاب در قدرت احساس نمی شود و روند اقتدارگرایی همچنان ادامه دارد.
نگاهی به جایگاه احزاب مصر
با سقوط نظام حسنی مبارک و گسترش آزادی‌های سیاسی، فعالیت جریان‌های سیاسی و مذهبی در این کشور نمود بیشتری یافت و رقابت بین فرهنگ‌های سیاسی مختلف به عنصری تعیین‌کننده در سپهر سیاسی کشور تبدیل شد. پس از پیروزی انقلاب 25 ژانویه نقشه حزبی مصر تغییر یافت و شماری از حزب‌های جدید ظهور یافتند و حتی احزاب اسلام‌گرا در قالب اخوان المسلمین توانستند سهمی از قدرت را در پارلمان از آن خود کنند و در راس دولت قرار گیرند. در این برهه حزب‌های جدید تلاش می‌کردند در افکار سیاسی عمومی مصر برای خود جایگاهی داشته باشند. این حزب‌ها عبارت بودند از حزب الکنانه مصر (حزب مصر الکنان)، حزب آزادی و عدالت (حزب الحری و العدال)، حزب افتخار (حزب المجد)، حزب آزاد مصر (حزب مصر الحر)، حزب مردم مصر (حزب أبناء مصر)، حزب نظر (حزب الرأی)، حزب انقلابیون آزادیخواه (حزب ثوار التحریر)، حزب کرامت (حزب الکرام)، حزب اصلاحات و توسعه (حزب الاصلاح و التنمی)، حزب لیبرال (الحزب اللیبرالی)، حزب نهضت (حزب النهض)، حزب تغییر (حزب التغییر)، حزب نهضت جوانان مصر (حزب نهض شباب مصر)، حزب اتحاد مصر (حزب الاتحاد المصری)، حزب جوانان انقلاب (حزب شباب الثور)، حزب رودخانه‌های جدید (حزب النهر الجدید)
با وجود پیروزی جریان اسلام‌گرایی در قالب اخوان المسلمین در مصر پس از سقوط مبارک و شکل گیری این احزاب باز هم ادامه نقش ارتش و نظامی‌گری و اقتدارگرایی نظامیان و زمینه‌های سیاسی و اجتماعی نظیر ضعف مشارکت سیاسی زمینه‌های مستعدی بود که به موفقیت کودتای 30 ژوئن 2013 علیه حکومت مرسی کمک کرد. در چنین شرایطی با برکناری اولین رئیس‌جمهوری منتخب مردم مصر از قدرت، «عبدالفتاح السیسی» با تغییر ساختاری پیرامون خود، قدرت را در قبضه گرفته و عرصه فعالیت احزاب در ساختار سیاسی مصر را تنگتر کرده‌است.
روزنامه «العربی الجدید» چاپ لندن در گزارشی به مناسب پنجمین سال برکناری مرسی از قدرت نوشت: پس از پنج سال از کودتایی که مرسی نخستین رئیس‌جمهوری منتخب مصر را از قدرت برکنار کرد، السیسی همه مراکز قدرت را در کنترل خود قرار داده‌است. او تمام جریان‌های سیاسی را که در کودتا و بیانیه عزل مرسی با او همکاری کرده بودند کنار گذاشته است. در دوران وی اکثر احزاب سیاسی مصر توانایی فعالیت را از دست داده و احزابی که در کمیته تدوین قانون اساسی نمایندگانی داشتند از مطالبات خود برای اجرای قانون اساسی منع شده‌اند.
این روزنامه در گزارشی دیگر از قول «ایمن نور» نامزد سابق انتخابات ریاست جمهوری نوشت السیسی درصدد مهندسی دوباره احزاب در مصر است.
اندیشکده «کاریگی» هم در این زمینه در تحلیلی آورده است: پس از برکناری مرسی از قدرت جریان‌های اسلام‌گرا و سکولار به حاشیه رانده شده‌اند. فعالیت بسیاری از جریان‌ها از جمله اخوان المسلمین ممنوع اعلام شده است. قانون سخت علیه تظاهرکنندگان در خیابان و قوانین مربوط به انتخابات به احزاب سیاسی ضربه زده و اقدامات بسیاری علیه رسانه‌ها و جامعه مدنی صورت گرفته است.
احزاب اسلام‌گرا که پس از سرنگونی مبارک اوضاع را در کنترل داشتند اکنون در حاشیه قرار گرفتند و بسیاری از رهبران آنان یا در زندان به سر می‌برند یا تبعید شده‌اند. قوانین انتخابی نظام السیسی سبب شده که نمایندگان احزاب و شخصیت‌های ملی‌گرا به کنار روند و بازماندگان نظام مبارک به عرصه برگردند. اکنون سیسی نقش وزیر دفاع و مدیر دستگاه اطلاعات نظامی را هم بازی می‌کند و حزب ملی دموکرات وابسته به مبارک هم منحل شده است. فعالیت احزاب اسلام‌گرایی که در دوره مرسی کنترل امور را در دست داشته‌اند ممنوع اعلام شده است. حزب آزادی و عدالت وابسته به اخوان المسلمین که در انتخابات آگوست 2014 کرسی‌های بسیاری را در پارلمان از آن خود کرده بود سه ماه پس از برکناری مرسی منحل شد. احزاب دیگر از جمله حزب الوسط، الوطن، سازندگی و توسعه برای ادامه فعالیت با چالش‌های قانونی بسیاری روبرو شدند. قوانین انتخاباتی هم به ضرر احزاب سیاسی تغییر یافته است و این قوانین ضربه بزرگی را به احزاب سیاسی سکولاری که حتی بسیاری از آنها برکناری مرسی را تایید کرده بودند وارد کرده است. در این قانون 21 درصد از کرسی‌های مجلس نمایندگان بر پایه نظام فهرست حزبی انتخاب می‌شوند این در حالی است که در قانون سابق این رقم 66 درصد بود.
کاهش مشارکت سیاسی
وجود احزاب سیاسی برای حکومت‌های امروزی ضروری است. «بال آلن» در کتاب «سیاست و دولت مدرن» می نویسد مهمترین کار ویژه احزاب سیاسی متحدکردن، تسهیل کردن و با ثبات کردن، روند زندگی سیاسی است. همچنین، «احمد نقیب زاده» در کتاب «درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی» می گوید احزاب سیاسی مخالف می‌توانند نقش کارکردی مهمی، نظیر نقش سوپاپ اطمینان ایفاکنند ولی اگر جلوی فعالیت‌ها و ابراز مخالفت این نوع احزاب گرفته شود، راه برای گروه‌های تروریستی زیرزمینی باز می‌شود.
«حسن مسعود نیا» و «سارا نجف پور» در مقاله ای تحت عنوان «اخوان المسلمین از بنیادگرایی تا مشارکت دموکراتیک» آورده‌اند رشد خشونت و افراط‌گرایی در میان احزاب مخالف بی‌تردید واکنشی در برابر افراط‌گرایی و خشونت دولتی است و رشد احزاب قدرتمند و موکراتیک در یک رژیم خودکامه که بر پایمال‌کردن، آزادی‌های مردم و سرکوب استوار است غیرقابل تصور خواهد بود. احزاب تنها در صورتی می‌توانند به وظایف خود عمل کنند و رشد یابند که رژیم سیاسی و اجتماعی موجود ایفای نقش برای آنان را امکان پذیر سازند.
با پافشاری نظامیان مصر بر قواعد سنتی، عدم پذیرش قواعد مدرن و خارج کردن اسلام‌گرایان اخوانی و دیگر احزاب سیاسی می‌توان این احتمال را در نظر گرفت که روابط نظامیان و دیگر رهبران سیاسی در آینده رو به وخامت گذاشته و ثبات حکومت ژنرال سیسی را به خطر اندازد.
-------
منابع:
1: روزنامه العربی الجدید، «الأحزاب السیاسی فی مصر... النظام یصطنع موالاته و معارضته» (https://www.alaraby.co.uk/investigations/2018/5/23)
2: صفحه عربی اندیشکده کارنگی، «وطنیو مصر یهیمنون فی ساح تفتقر الی السیاس» (https://carnegie-mec.org/2015/04/15/ar-pub-59834)
3: دوفصلنامه علمی - پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394، «بررسی افراط‌گرایی و اعتدال‌گرایی در جنبش اخوان المسلمین مصر»، «http://iws.shahed.ac.ir/article_248.html»
4: فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شماره اول، بهار 1394، صص 51 - 76، «http://priw.ir/article-1-150-fa.pdf»
*س_برچسب‌ها_س*